8

Wesołych Świąt!

kurier galicyjski * 16 grudnia 2011–12 stycznia 2012 nr 23–24 (147–148)

Boże Narodzenie w Polsce i na świecie

Czas przedświąteczny jest szczególny dla wszystkich ludzi. Od wieków odbywa się wtedy wielkie sprzątanie w domach,

przygotowywanie potraw i prezentów, choć dziś w tej mierze liczymy bardziej na sklepy niż na własne umiejętności.

Udzielający się wszystkim radosny nastrój wywołuje niejeden uśmiech na twarzy, zbliża do siebie ludzi i to jest

niezmienne od lat. To także czas refleksji, zatrzymania się i skupienia nie tylko na ludziach, ale na Tym, co ma nadejść.

Co na to historia i nasza tradycja?

studenci, przebrani w kostiumy. W

KRZYSZTOF SZYMAŃSKI

pierwszym i drugim dniu Świąt Boże-

go Narodzenia wielu ludzi udaje się

Jakie polskie obyczaje tworzą

do kościoła na świąteczne msze. 25

tę niepowtarzalną atmosferę bajki

i 26 grudnia są dniami świątecznymi

wokół skądinąd ważnych i pięknych

wolnymi od pracy.

świąt, upamiętniających spełnienie

się Bożej obietnicy odkupienia?

Grecja

Greckie Boże Narodzenie – to

Choinka

wielkie świętowanie. Gorący okres

Po pierwsze choinka – dziś obec-

rozpoczyna się 6 grudnia – w dniu

na w każdym domu i nikt nie wyobra-

świętego Mikołaja, kiedy to wszyscy

ża sobie bez niej świat. A przecież

wymieniają się podarunkami i trwa to

jest to zwyczaj niewiele ponad stu-

aż do 6 stycznia – święta Trzech Króli.

letni, co jak na tradycję trąci mało-

Na dzień przed Bożym Narodzeniem

letniością. Zwyczaj ten wywodzi się

i Nowym Rokiem dzieci śpiewają coś

z protestanckiego niemieckojęzycz-

na wzór kolęd, chodząc od domu do

nego obszaru. Być może w zamyśle

domu. Te kolędy mają błogosławić

protestantów było nawiązanie do

domostwa. Często kolędy są śpie-

słów z Księgi Izajasza: „Sława Liba-

wane przy akompaniamencie małych

nu do ciebie przyjdzie, jodła i buksz-

metalowych trójkącików i małych gli-

pan i sosna społem na ozdobienie

nianych bębenków. Za śpiew dzieci

mówił”. Kolędy nigdy nie poszły w

miejsca świętości mojej…”

wane są 6 stycznia, w święto Trzech

często nagradzane są słodyczami

zapomnienie, bo śpiewali je z ochotą

W polskich domach natomiast

Króli, na pamiątkę darów, które Jezus

i suszonymi owocami. Na prawie

wszyscy, młodzi i starzy, przekazy-

znany był już wcześniej zwyczaj

otrzymał od mędrców ze Wschodu.

każdym stole można znaleźć Chri-

wano je z pokolenia na pokolenie, a

wieszania pod sufitem odwróconego

stopsomo (Chleb Chrystusa). Jest

gdy wynaleziono druk, drukowano je.

czubkiem w dół wierzchołka jodły lub

Wielka Brytania

to okrągły bochenek ozdobiony na

Kolejne wieki przyniosły nowe kolędy,

świerku. Wieszano na nim ozdoby,

W Wielkiej Brytanii wigilijny posi-

szczycie krzyżem, wokół którego lu-

a największy ich rozkwit datuje się na

które mocno związane były z wierze-

łek zaczyna się w południe w ścisłym

dzie stawiają symbole z ciasta przed-

wiek XVII i XVIII. Wówczas powsta-

niami pogańskimi, np. czosnek miał

gronie rodzinnym. Obiad, bo trudno tu

stawiające wszystko to, co oznacza

ły znane do dziś kolędy, jak: „Wśród

odwracać grożące zło, piernikowe

mówić o wieczerzy, składa się z pie-

długotrwałość. Jeśli biesiadnicy po-

nocnej ciszy”, „Lulajże Jezuniu” „Bóg

figurki były zastępczymi ofiarami ludzi

czonego indyka i „płonącego puddin-

chodzą z wyspy i są rybakami na ich

się rodzi” i inne.

i zwierząt, jabłka i orzechy zapewnić

gu”. Wieczorem w Wigilię angielskie

stole zobaczysz chleb z rybą. Choinki

miały zdrowie i krzepkość, a także

dzieci wywieszają swoje pończochy

po zmroku!), potrawy typowe dla

nie są powszechnie używane w Gre-

nawiązywały kontakt ze zmarłymi

za drzwi, by nazajutrz rano odnaleźć

Czas wróżb i przesądów

takich uczt, zapalano świece, czyli

cji, a prezenty są wręczane 1 stycz-

Nadszedł również czas wróżb

członkami społeczności (zwyczajowo

je wypełnione prezentami. Tu narodził

światełka dla dusz pokutujących,

nia. Obecnie w większych miastach

i przesądów, skoro już obecnością

uważane były za pokarm zmarłych).

się zwyczaj pocałunków pod jemiołą

rozmowy ograniczały się do spraw

można zobaczyć ulice przystrojone

swą zaszczycili wigilijną wieczerzę

Po sufitem wieszano także uplecione

wiszącą u sufitu. Taki pocałunek przy-

poważnych i rodzinnych, często

w lampki i dekoracje. Powoli zostaje

zmarli. Panny o północy obejmowały

ze słomy koło ze „światem w środ-

nosi szczęście i spełnienie życzeń.

wspominano zmarłych.

też przejmowana zachodnia tradycja

drewniane płoty i wyliczały po szta-

ki, czyli kulą sklejoną z opłatków,

Londyn jest też ojczyzną pierwszych

wysłania kart z życzeniami świątecz-

chetach czy wyjdą w tym roku za

co symbolizowało pełnię, wiecz-

kartek z życzeniami. W 1846 roku Jon

nymi do przyjaciół i rodziny.

mąż, zwierzęta miały przemawiać

ność i porządek. Dało to początek

Horsley z Anglii zaprojektował pierw-

Kolęda

Nierozłącznym elementem Świąt

ludzkim głosem, a skosztowanie każ-

współczesnym bombkom.

szą kartkę świąteczną z napisem

Bożego Narodzenia jest kolęda. Na-

dej potrawy zapewniało dostatek na

„Wesołych Świąt Bożego Narodzenia

Francja

zwa kolęda pojawiła się dawno temu.

We Francji świąteczną atmosfe-

cały rok. Wróżenie rozpoczyna się

i Szczęśliwego Nowego Roku”.

Dzielenie się opłatkiem

Wywodzi się ona od słowa „calen-

rę wyczuwa się już na kilka tygodni

25 grudnia, a każdy dzień odpowiada

Dzielenie się opłatkiem to oby-

dae”, tak bowiem Rzymianie nazywali

przed Bożym Narodzeniem. Wszyst-

kolejnym miesiącom nadchodzącego

czaj czysto polski nie spotykany

Szwecja

początek każdego miesiąca. Owe ka-

kich opanowuje gorączka zakupów.

roku. Jeżeli na przykład 25 grudnia

nigdzie indziej. Nienagannie biały

W Szwecji Święta Bożego Na-

lendy, szczególnie styczniowe, czyli

Właściciele sklepów prześcigają się

jest sucho i mroźno, to taki będzie sty-

opłatek symbolizował niewinność.

rodzenia rozpoczynają się w pierw-

noworoczne, obchodzili bardzo rado-

w pomysłach dekorowania wystaw.

czeń, jeżeli 30 grudnia pada deszcz,

Upieczony bez zakwasu, nawiązywał

szą niedzielę adwentu. Tradycyjna

śnie, bawili się, śpiewali, składali sobie

Ulice miast przystrojone są koloro-

to czerwiec będzie deszczowy.

do chleba pieczonego przez Żydów

szwedzka uczta składa się z iutfisk,

życzenia i obdarowywali prezentami.

wymi lampkami i gwiazdkami. Święta

przed wyruszeniem z Egiptu. Dzie-

czyli rozmoczonej suszonej ryby o

Kościół katolicki zniósł stary, pogański

Bożego Narodzenia pełnią we Francji

lenie się opłatkiem przy wigilijnym

dość mdłym smaku. Potem podaje

Prezenty

zwyczaj obchodzenia kalend, zacho-

bardzo ważną rolę. Są to święta

Czaru współczesnym wigiliom

stole rozpoczynał pan domu i dawał

się galaretkę wieprzową, głowiznę i

wała się jednak tradycja śpiewania

rodzinne. Francuzi wręczają sobie

dodają w cudowny sposób pojawia-

tym znak, aby wszyscy obecni prze-

chleb, a na deser pierniczki. Nie sta-

pobożnych pieśni, sławiących naro-

ręcznie robione kartki świąteczne oraz

jące się pod choinką prezenty, które

baczyli sobie winy. Zwyczaj bardzo

wia się wolnego nakrycia na stole,

dziny Chrystusa, odwiedzania się w

kupują prezenty. We Francji, w prze-

do końca nie wiadomo kto przynosi.

szlachetny… i jakże nawiązujący do

ale za to odwiedza się samotnych.

domach, kupowania świątecznych

ciwieństwie do Polski, nie ma Wigilii.

W niektórych domach jest to święty

starych rzymskich, pogańskich oby-

Szwedzi nie śpiewają kolęd, lecz tań-

podarunków. W ten sposób do języka

Francuzi biorą udział we mszy, a 25

Mikołaj, w innych niewiadomego po-

czajów związanych z czasem prze-

czą wokół choinki.

naszych dziadków weszło łacińskie

grudnia siadają do wspólnego obiadu.

chodzenia gwiazdka, w innych anio-

silenia zimowego (święta solarne)

słowo „calendae”, czyli kolęda. Trud-

W ten dzień je się indyka nadziewane-

łek jakiś, czy dobry duszek.

które to święto nakazywało wyba-

Niemcy

no dziś ustalić dokładnie czas, kiedy

go kasztanami i pije dużo szampana.

czanie sobie win i zjednanie stanów

W Niemczech „Boże Narodze-

pierwsze kolędy pojawiły się w Pol-

We Francji dzieci wierzą, że to mały

Zajrzyjmy jak obchodzone są

(w Polsce w szlacheckich domach

nie” obejmuje trzy dni: 24 grudnia

sce. Prawdopodobnie mogło to być

Jezus przynosi im prezenty, które w

święta Bożego Narodzenia przez

dzielono się opłatkiem ze służbą).

– „Wigilię”, pierwszy dzień Świąt Bo-

już w XIII wieku, kiedy to przybyli do

wigilijną noc wkłada do bucików usta-

inne narody.

żego Narodzenia, narodziny Jezusa

nas ojcowie franciszkanie. Wzorem

wionych najlepiej przy kominku.

Chrystusa (25.12.) i drugi dzień Świąt

Puste miejsce przy stole

założyciela swego zakonu, św. Fran-

Kolejnym obyczajem bożonaro-

Bożego Narodzenia (26.12.). W Wi-

hiszpania

ciszka z Asyżu, który pierwszy urzą-

W Hiszpanii odpowiednikiem

dzeniowym jest pozostawienie pu-

gilię w chrześcijańskich rodzinach

Czechy i Słowacja

dził żłóbek wyobrażający Boże Naro-

Boże Narodzenie w Czechach

opłatka jest chałwa. Przed Bożym

stego nakrycia dla zbłąkanego wę-

przed lub po uczestnictwie w Mszy

dzenie, propagowali kult Dzieciątka

i na Słowacji jest okresem szcze-

Narodzeniem każda hiszpańska ro-

drowca, choć tak naprawdę miejsce

świętej zapala się świece na choince

Jezus. Oni to zaczęli urządzać po

gólnym. Święta są tu czasem wza-

dzina zaopatruje się w nową szopkę.

to nasi przodkowie pozostawiali dla

i wtedy rozpoczyna się „gwiazdka”

kościołach szopki, oni też pierwsi or-

jemnych spotkań rodzinnych oraz

Wigilijna wieczerza rozpoczyna się

zmarłych bliskich, którzy przychodzili

tzw. „Bescherung”. Śpiewa się lub

ganizowali jasełka – ruchome przed-

dniem wolnym, w którym można się

po pasterce. Następnie wszyscy wy-

wieczerzać z żywymi. Cóż… pogań-

słucha się kolęd i członkowie rodziny

stawienia scen Bożego Narodzenia.

dobrze zabawić. Już kilka tygodni

chodzą na ulice oświetlone tysiącami

stwo wiecznie żywe. 24 grudnia ob-

obdarowują się wzajemnie prezen-

Przy takich widowiskach na pewno

przed Bożym Narodzeniem, zarówno

barwnych żarówek, śpiewają kolędy,

chodzono dawniej pogańskie święto

tami. Dzieciom opowiada się legen-

śpiewano też i stosowne pieśni. Naj-

w Czechach, jak i na Słowacji wysta-

tańczą i bawią się do rana. Głów-

zmarłych i stąd podczas Wigilii tyle

dę mówiącą, iż prezenty przyniósł

dawniejsze kolędy, które znamy, po-

wy sklepowe przyciągają klientów

nym daniem jest pieczona ryba oraz

elementów typowych dla uczt za-

Święty Mikołaj lub Dzieciątko Jezus.

chodzą z wieku XV, a najpopularniej-

specjalnymi promocjami i kolorowymi

„ciasto Trzech Króli”, w który zapieka

dusznych: rozpoczynanie wieczerzy

Wiele rodzin wynajmuje nawet Miko-

sza z nich to kolęda „Anioł pasterzom

świecidełkami.

się drobne upominki. Prezenty rozda-

po zmierzchu (normalnie nie jadano

łaja, którego rolę odgrywają często