27

kurier galicyjski * 16 grudnia 2011–12 stycznia 2012 nr 23–24 (147–148)

szwajcarski paszport? Obecnie wie-

Bodo cierpiał okropny głód. Żeby

73. rocznica śmierci

my już niemało.

oszukiwać żołądek wciąż popijał

W roku 1990 ukazała się w Rosji

wodę z solą. To nie mogło się dobrze

książka muzykologa polskiego po-

skończyć. „Nie chciałem mu dawać

ormiańskiego abp. lwowa

chodzenia Alfreda Mirka pod tytułem

soli – pisał Mirek, ale tak prosił, że

„Dziennik więźnia”, w której autor

nie sposób mu było odmówić”. Bodo

chudł, a jednocześnie puchł. Skó-

przedstawia niezwykłe spotkanie,

Józefa teodorowicza

rę na głowie pokrywały mu jakieś

jakie miał w celi moskiewskiego wię-

okropne owrzodzenia. Słabł coraz

zienia na Butyrkach. Spotkał się tam

bardziej.

wiosną 1943 roku z Bodo, którego

Ks. Tadeusz Isakowicz-Zaleski odprawił 3 grudnia wieczorem, w warszaw-

W kwietniu 1943 Mirek został za-

znał dobrze jeszcze z roku 1940.

pisany na transport do łagru. Przed

Podczas jednego z koncertów ze-

skim kościele sióstr wizytek Mszę św. w intencji abp. Józefa Teodorowicza

wyjazdem podarował Bodo woreczek

społu „Tea-Jazz” kupił nawet płytę z

na chleb. Wtedy Bodo: „Oderwał z

piosenką śpiewaną przez Bodo. W

i innych zmarłych wiernych z archidiecezji lwowskiej obrządku ormiańskiego.

poły płaszcza kwadrat z podszewki,

wieloosobowej celi siedział samotnie,

Eucharystia była sprawowana w rycie ormiańsko-katolickim, w wigilię 73.

wysupłał z ręcznika nici, pożyczył od

biedny i zagłodzony Bodo, starannie

kogoś grubą, wykonaną więziennym

unikany przez wszystkich współwięź-

rocznicy śmierci wybitnego hierarchy, wielkiego polskiego patrioty, który

sposobem igłę i zawijając na kolanie

niów. Sprowadzono go do Moskwy z

zmarł 4 grudnia 1938 r.

brzegi materiału podszył je. Wyszła

więzienia w Ufie jesienią 1942 roku.

chusteczka. To było wszystko, co

Bodo nie miał pojęcia, czemu go tu

mógł mi ofiarować”. Po pewnym

przewieziono. Niczego od niego nie

W kazaniu ks. Isakowicz-Zaleski

chcieli. Nie przesłuchiwali go. Jakby

czasie Mirek spotkał więźnia, który

zaapelował także o modlitwy w in-

był świadkiem śmierci aktora.

o nim zapomnieli. Mirek i Bodo spę-

tencji ks. Dionizego Kajetanowicza,

Niedługo po Mirku, Bodo został

wybranego następcą abp. Teodoro-

również wysłany do łagru: „Z wielkim

wicza, który jednak nie zdążył zostać

trudem, podtrzymywany, czepiając

wyświęcony na biskupa, gdyż aresz-

się uchwytów więziennego samo-

towało go NKWD. Duszpasterz pol-

chodu, znalazł się w środku. Ani

skich Ormian prosił też o modlitwy

płaszcza, ani kapelusza już wtedy

za wszystkich, których wypędzono z

nie miał”. – Według relacji autora

archidiecezji lwowskiej obrządku or-

wspomnień o Bodo:

miańskiego, w tym księży: Kazimie-

„W chwili przybycia do łagru był

rza Roszko, Kazimierza Romasz-

w agonii. Nie wiadomo, czy żył jesz-

kana i Kazimierza Filipiaka, dzięki

cze, gdy podnoszono go z zalanej

którym obrządek ormiańsko-katolicki

moczem podłogi towarowego wago-

przetrwał trudne czasy komunizmu.

Bodo uwięziony

nu i niesiono do obozowego szpitala.

Ks. Isakowicz-Zaleski nakreślił

Tam stwierdzono zgon… Zmarłego

postać wielkiego abp. Teodorowicza,

dzili we tej samej celi kilka miesięcy.

Bodo umieszczono w stodole, gdzie

człowieka głębokiej wiary, hierarchy

Bodo opowiadał:

mieściła się kostnica, potem wrzuco-

wrażliwego na niesprawiedliwość

„W czerwcu 1941 roku we Lwowie

no do zbiorowego grobu”.

społeczną i kochającego całym ser-

weszło do mnie dwóch. Zapropo-

Na linku http://www.youtube.

cem, jednakowo, dwie swoje ojczy-

nowali, żebym się ubrał i pojechał

com/watch?v=9OXobtKBMI8&featu-

zny- Polskę i Armenię. Przypomniał,

z nimi. Byłem przekonany, że chcą

re=related znajdziecie Państwo pio-

że w pobliskim kościele św. Krzyża

mnie uratować przed niemiecką oku-

senkę Bodo, śpiewaną przez niego

abp Teodorowicz głosił swoje słynne

kazania, transmitowane przez Pol-

Bodo wyjechał do Lwowa wraz z całym

skie Radio.

Duszpasterz polskich Ormian

tłumem uchodźców po słynnym prze-

podkreślił też, że arcybiskup Lwowa

mówieniu radiowym pułkownika Roma-

otworzył drogę do dialogu ekume-

Abp Józef Teodorowicz

na Umiastowskiego z dnia 7 września

nicznego ze starożytnym Apostol-

skim Kościołem Ormiańskim. Obec-

Watykanie, abp Teodorowicz, wyko-

Urodzony w szlacheckiej rodzi-

1939 roku, w którym pułkownik zwra-

nie obie wspólnoty jeszcze bardziej

rzystując swoje znakomite kontakty

nie ormiańskiej, podczas studiów

cał się, szczególnie do mężczyzn, by

się zbliżyły, o czym świadczy – jak

z papieżem Piusem X, umieścił w

prawniczych w Czerniowcach, prze-

podkreślił kaznodzieja – obecność na

otoczeniu papieskim zaufanego pol-

rozpoczęli wycofywanie się na tereny

żył kryzys wiary. O jego nawrócenie

Mszy św. w kościele wizytek kapłana

skiego kapłana – został nim przyja-

przed obrazem Matki Bożej w Sta-

wschodnie, gdzie mają być formowane

Apostolskiego Kościoła Ormiańskie-

ciel arcybiskupa Teodorowicza, ks.

nisławowie modliły się gorliwie mat-

nowe, wielkie jednostki Wojska Pol-

go, ojca Daczada.

Adam Stefan Sapieha, późniejszy

ka i siostra. Zdaniem rodziny modły

Ks. Isakowicz-Zaleski prosił ze-

kardynał. Sam Teodorowicz pisał wie-

zostały wysłuchane, bo młody Józef

skiego. Gdzieś przeczytałem, że Bodo

branych o modlitwy w intencji powo-

lokrotnie do Kurii Rzymskiej, alarmu-

porzucił studia prawnicze i wstąpił

opuścił Warszawę 9 września 1939 roku.

łań kapłańskich i zakonnych w obu

jąc m.in. o postępującej germanizacji

do seminarium duchownego we

wspólnotach. „Chcemy być razem,

Wielkopolski. Popierał wizję odrodzo-

Lwowie. W 1887 r. przyjął święce-

po rosyjsku. Jest to piosenka z płyty

pacją. Żartowałem, wziąłem płaszcz,

niezależnie od tego, ile kropli krwi

nej Polski: antyniemiecką i antyau-

nia kapłańskie. Jako duszpasterz

wydanej w Związku Radzieckim w

kapelusz. Wsiedliśmy do samochodu

ormiańskiej płynie w naszych ży-

striacką, reprezentowaną przez Ro-

zaangażował się bardzo w sprawy

roku 1941. Nasze „Tylko we Lwowie”

i pędziliśmy bez wytchnienia, żeby się

łach” – deklarował kaznodzieja.

mana Dmowskiego. Po odzyskaniu

społeczne: był radnym miasta Lwo-

zmieniono wtedy na „Czekamy na

wydostać z zachodniej Ukrainy. Za-

Przed Mszą ks. Isakowicz- Zale-

niepodległości przez Polskę związał

wa i współzałożycielem dzienników

was we Lwowie”. – Akurat! Czekali

trzymaliśmy się dopiero wieczorem w

ski udzielił sakramentu chrztu i bierz-

się z Narodową Demokracją,, zasia-

katolickich. W 1903 r., w wieku za-

na nich!

jakimś dużym mieście. Zamknęli mnie

mowania trójce ormiańskich dzieci,

dając z jej listy w Sejmie, a następnie

ledwie 37 lat, został arcybiskupem

Oficjalnego potwierdzenia śmier-

w garażu siedziby NKWD, a sami po-

wnucząt senatora RP Łukasza Ab-

w Senacie. Do historii przeszło jego

ormiańskim Lwowa.

ci Boda nie można się było doprosić

szli zjeść i wyspać się. Rano zjawili się

garowicza. Liturgia sprawowana w

kazanie z 2 lutego 1919 r. w katedrze

Zasłynął jako płomienny kazno-

do czasu upadku Związku Radziec-

odmienieni nie do poznania. Poprzed-

języku ormiańskim i polskim była

św. Jana w Warszawie, na rozpoczę-

dzieja i pisarz teologiczny. Dbając

kiego. Dopiero na polecenie pre-

niego dnia uciekali jak zające, teraz

zakończeniem obchodów Dnia Or-

cie Sejmu Konstytucyjnego. Zaanga-

bardzo o rozwój i utrzymanie insty-

zydenta Jelcyna rosyjski Czerwony

syci i różowi na twarzach przedstawi-

miańskiego w Warszawie, zorgani-

żował się też w sprawę przywrócenia

tucji ormiańskich, zaangażował się z

Krzyż „znalazł” dokument świad-

ciele wielkiego państwa radzieckiego.

zowanego przez Fundację Kultury

Górnego Śląska do Polski.

całych sił w obronę sprawy polskiej

czący, że Bodo zmarł 7 październi-

Traktowali mnie jak powietrze. W ciągu

i Dziedzictwa Ormian Polskich.

Po śmierci, za zasługi dla Ojczy-

w czasach, kiedy Polski nie było na

ka 1943 roku w łagrze Kotłas koło

tej nocy napiłem się tylko wody z kranu.

W Domu Spotkań z Historią moż-

zny, został pochowany na Cmenta-

mapie świata W latach 1902-1918

Archangielska. W roku 1941 został

Pomknęliśmy do Moskwy. Przywieźli

na było wysłuchać wykładów o kultu-

rzu Orląt Lwowskich. Ale nie dane

zasiadał w Sejmie Krajowym we Lwo-

skazany na pięć lat więzienia przez

mnie do Butyrek – i tak tu siedzę”.

rze ormiańskiej i obejrzeć filmy o abp.

było mu spoczywać w spokoju. Przed

wie i w Izbie Panów w Wiedniu. W

Specjalne Kolegium przy NKWD,

Nietrudno zrozumieć postępowa-

Teodorowiczu. Zorganizowano także

nadejściem Sowietów, przezorni Or-

1905 r. jako jedyny biskup galicyjski

jako element społecznie niebez-

nie obu enkawudzistów, którzy aresz-

warsztaty dla dzieci.

mianie, obawiając się profanacji

zaangażował się w sprawę strajków

pieczny. Jego matka wciąż wierzyła,

towali Boda. Do Lwowa podchodzili

Abp Józef Teodorowicz (1864-

grobu arcybiskupa, przenieśli jego

szkolnych w Wielkopolsce, a w 1906

że Bodo żyje i kiedyś wreszcie do niej

Niemcy i trzeba było wiać! Jednak

1938) przeszedł do historii jako je-

szczątki do grobowca jednej z ro-

r. również jako jedyny biskup galicyjski

przyjedzie. Ale to ona przeżyła syna.

po drodze można było się natknąć

den z najwybitniejszych członków

dzin lwowskich. Dopiero 7 czerwca

wziął udział w pogrzebie arcybiskupa

Zmarła w styczniu 1944 i jest pocho-

na jakieś patrole NKWD, wyłapujące

Episkopatu Polski okresu międzywo-

br. trumna ze szczątkami abp. Teo-

poznańsko-gnieźnieńskiego Floriana

wana na cmentarzu ewangelickim w

takich uciekinierów. Inaczej by było,

jennego i wielki polski patriota. Był

dorowicza powróciła na Cmentarz

Stablewskiego, nawiązując przy tym

Warszawie. Pies Sambo też przeżył

gdyby się nie uciekało, a na przykład

jedynym obywatelem II RP, oprócz

Orląt Lwowskich.

szereg kontaktów z tamtejszymi śro-

swojego pana. Został zabity dopiero

konwojowało niebezpiecznego szpie-

marszałka Józefa Piłsudskiego, po

dowiskami patriotycznymi.

źródło:

podczas powstania warszawskiego.

ga. Prawda? – Gdzie jest ten frajer ze

śmierci którego ogłoszono żałobę

Ponieważ nie było możliwe usta-

Katolicka Agencja

szwajcarskim paszportem?!!

narodową.

kg

nowienie ambasadora Polski przy

Informacyjna