30

Wyjęte z karty pamięci

kurier galicyjski * 16 grudnia 2011–12 stycznia 2012 nr 23–24 (147–148)

obrońca podatników

aleKsanDer KrzeczunoWicz

wych. W 1909 r. negatywnie ocenił

cji Sejmu, wszczętej już dawno, a

W historii c.k. Galicji niepoślednią rolę

politykę rządu, który zwiększał po-

zwracającej się ku sanacji finansów

datki, a zarazem zmniejszał dotacje

krajowych i zawarowaniu podatko-

odgrywali Podolacy – konserwatywne

krajowe. Jego zdaniem „rząd przece-

wej kompetencji Sejmu”. Uznał, że

stronnictwo polityczne ziemian Galicji

nia zamożność Galicji i jej stosunki

obecne projekty rządowe „jeszcze

ekonomiczne”. „Jeżeli teraz rząd

bardziej zagrażają finansowej au-

Wschodniej lat 1867–1914. W poprzed-

chce wywieźć z Galicji kilkadziesiąt

tonomii kraju”, gdyż obniżają udział

nich numerach Kuriera Galicyjskiego

milionów więcej, niż Galicja dać jest

kraju w tych podatkach. „Dlatego

przedstawiliśmy historię tego ugrupowa-

w stanie, może spowodować tym za-

wnosimy – mówił – aby przy roz-

chwianie bilansu i może także dopro-

dziale przychodów z podatku od

nia. Poniżej kontynuujemy cykl artykułów

wadzić kraj do ruiny, może doprowa-

piwa i od wódki przyjąć dla rządu

ARTUR gÓRSKI

poświęconych biografiom jego najwybit-

pewne praecipuum na koszty zarzą-

dzić do tego stanu, w którym zostawi-

du, a resztę rozdzielić między skarby

ły Galicję rządy absolutne” – mówił.

Nie ma wątpliwości, że Alek-

niejszych przedstawicieli.

państwa i kraju po połowie. Zasadę

Domagał się, aby rząd jak najszyb-

sander Krzeczunowicz był jednym z

Zapraszamy do lektury!

tę chce rząd przyjąć przy piwie,

ciej przeprowadził wielką reformę

bardziej kontrowersyjnych konserwa-

niechże więc ją przyjmie i przy wód-

finansów państwowych i „ażeby do

tywnych polityków z Galicji Wschod-

podwyższenie tej subwencji do 75%,

głosu) z tytułu ilości dzieci, „by każ-

ce”. Krytykował także podwyższenie

tego czasu tak samo zrezygnował z

niej. Po ojcu – Kornelu Krzeczunowi-

a petycję tę motywuję złym stanem

dy obywatel, nawet małoletni miał

podatku od spadków. „Projektując

dochodu z wódki dla skarbu państwa

czu – odziedziczył zainteresowania,

finansowym powiatu, ważnością tej

głos wykonany przez ojca jego”, z

bardzo znaczne podwyższenie po-

tak, jak zrezygnował z dochodu z

wiedzę i smykałkę do spraw podat-

drogi i tym, że Wysoki Sejm uznał

tytułu wykształcenia (np. drugi głos

datku od spadków, nie projektuje jed-

piwa”. Jego zdaniem, rząd postąpił-

kowych. Konsekwentnie bronił Ga-

już przed 40 laty potrzebę drogi z

dla osoby z wykształceniem gim-

nak rząd żadnych ulg w wypadkach,

by „konsekwentnie i sprawiedliwie”,

licji przed nadmiernym fiskalizmem

Monasterzysk do Halicza”.

nazjalnym, a trzeci dla osoby, która

gdzie zapłacenie podatku mogłoby

gdyby „oddał krajom także dochód z

rządowym, a także utworzył prężnie

W latach 1910–1914 był na-

ukończyła studia wyższe), „bo taki

zachwiać egzystencję spadkobiercy”

podwyżki podatku od wódki, a nato-

działające Towarzystwo Ochrony Po-

miętnym wrogiem demokratycznej

ma więcej zrozumienia dla spraw

– stwierdził. Dał przykład ustawy nie-

miast sobie zatrzymał cały dochód z

datników. Ze względu na swój trudny

reformy wyborczej. Starał się jej

publicznych”, a także z tytułu płace-

mieckiej, która „postanawia znaczne

podatku osobisto-dochodowego, nie

charakter i wybuchową naturę miał

przeciwstawić, a jeśli już musi zostać

nia wyższych podatków, „bo płacący

ulgi dla rolnictwa i dla tych, którzy

przyznając krajom w tym podatku

jednak wielu oponentów politycz-

przeprowadzona, podejmował działa-

podatek ma wyższy interes w tym by

dziedzicząc nieruchomości, nie mają

żadnego udziału”. Zwracał uwagę,

nych, także wśród konserwatystów

nia, aby spowolnić jej wprowadzenie

gospodarstwo krajowe było dobrze

potrzebnej gotówki na zapłacenie

że wobec rosnącego deficytu bu-

krakowskich. Michał Bobrzyński miał

i przeprowadzić z korzyścią dla pol-

prowadzone”. Uważał, że „jeżeli par-

podatku. Gdzie nie ma gotówki, po-

dżetu Galicji, sięgającego w 1909

bardzo złe zdanie o Krzeczunowi-

lament ma moc skutecznie kontrolo-

czu, gdyż ten bojkotował politykę

wać rząd i skutecznie działać, winien

Namiestnika, przeciwstawiając się

być dobrze złożony i nieliczny”. Pod-

skutecznie tworzeniu dalszych gim-

czas prac nad reformą wyborczą zło-

nazjów ruskich. Uważał Krzeczuno-

żył liczne poprawki do projektu, a gdy

wicza za „ujemny typ i produkt rasy

zostały odrzucone, na znak protestu,

ormiańskiej w Galicji”. Przyznawał

opuścił posiedzenie Sejmu.

jednak, że odgrywał on „znaczącą

Krzeczunowicz – to typowy zie-

rolę wśród podolskich konserwaty-

mianin o gorącej głowie kresowego

stów”, a „we wszystkich sprawach

szlachcica. Znany był z ciętego,

sejmowych, zaczynając od podatku,

ostrego języka. Zasłynął z niewy-

a kończąc na szkołach, występował

brednych, gwałtownych ataków na

z powagą autorytetu”.

swoich oponentów politycznych, co

Aleksander Krzeczunowicz uro-

spowodowało, że Sąd powiatowy w

dził się 15 marca 1863 r. Ojciec za-

Rohatynie wystąpił do Sejmu z proś-

pewnił mu dobre wykształcenie i ma-

bą o zgodę na karno-sądowe ściga-

jątek. Jak wielu Podolaków ukończył

nie Krzeczunowicza. Immunitet został

Wydział Prawa Uniwersytetu Lwow-

mu uchylony i ostatecznie w 1910 r.

skiego. Pod czujnym okiem ojca

został skazany na karę pieniężną za

zgłębiał też sprawy gospodarcze i fi-

„przekroczenie obrazy czci”.

nansowe. Odziedziczył majątki m.in.

Zdaniem Jerzego Zdrady, Krze-

Bołszowce, Bouszowo, Herbutowo,

czunowicz utworzył Towarzystwo

Kunaszowo i Słobódka. Jako ich

Ochrony Podatników w związku z

właściciel w 1888 r. został członkiem

Dawny gmach Sejmu galicyjskiego we Lwowie, ok. 1898 r.

wprowadzeniem w Austro-Węgrzech

Galicyjskiego Towarzystwa Gospo-

pod koniec XIX w. podatku osobi-

darskiego, a rok później członkiem

sto-dochodowego. Już wcześniej

skiej mniejszości w Galicji Wschod-

zwala ustawa niemiecka rozkładać

Galicyjskiego Towarzystwa Kredyto-

roku 11 mln koron, kraj dla usunięcia

ludność Galicji odczuwała boleśnie

podatek na lat 10 bez procentu i nie

niej. „Reforma wyborcza – mówił w

wego Ziemskiego.

niedoborów „potrzebuje całej kwoty,

nacisk „śruby podatkowej”. Jed-

zezwala na wystawienie nierucho-

lutym 1914 r. – musi uwzględniać

Swoją karierę publiczną Krze-

jaką dać może podwyżka podatków

nak nie ma wątpliwości, że główną

dwie kwestie główne tj. kwestię

mości na licytację za spadek”.

czunowicz rozpoczął w samorzą-

od piwa i od wódki, zapłacona przez

przyczyną utworzenia Towarzystwa

społeczną i sprawę narodową, musi

Był zwolennikiem poprawienia

dzie. Od 1891 r. zasiadał w Radzie

konsumentów galicyjskich”.

była twarda polityka związanego

je uwzględniać razem i łącznie (…).

sytuacji  komunikacyjnej  Galicji

powiatowej w Rohatynie, a od 1900

W tym roku ukazała się we

ze Stańczykami Witolda Korytow-

Lwowie jego broszurka pt. Sanacja

Wschodniej. Postulował zbudowa-

Ale projekt dzisiejszy, zdaje mi się,

r. pracował w Wydziale Powiatowym

skiego, który jako szef Krajowej Dy-

finansów, w której rozwinął swoje

nie kolei „od Podhajec do jednej ze

nie załatwia dostatecznie ani jed-

w Podhajcach. W 1912 r. został

rekcji Skarbu usprawnił działalność

nej kwestii, ani drugiej kwestii”. Był

stacji kolei podolskiej”. W tej sprawie

prezesem rohatyńskiej Rady powia-

sejmowe wystąpienie. Powtórzył w

machiny podatkowej, tworząc z niej

m.in. przeciwny utworzeniu narodo-

zwrócił się ze stosownym wnioskiem

towej, jako osoba wielce zasłużona

niej pogląd, że ciężary podatkowe

– jak twierdził Krzeczunowicz – bez-

wych okręgów wyborczych, które na

do Wydziału krajowego, zauważa-

dla tej ziemi.

muszą być równomiernie rozłożo-

względne, administracyjne narzędzie

jąc, że linia zbudowana równolegle

wschodzie kraju stawiałyby w uprzy-

W wyborach 1908 r. Krzeczu-

ne na wszystkie kraje monarchii

do ściągania danin z ubogiej ludno-

do linii Chodorów – Tarnopol i do linii

wilejowanej pozycji Ukraińców, a

nowicz uzyskał mandat poselski

i zrównoważone korzyściami, ja-

ści Galicji. „Jeżeli chłopu zabiera

tym samym pogłębiały konflikt pol-

Buczacz – Czortków „obsługiwałaby

do Sejmu krajowego z kurii wielkiej

kie poszczególne kraje odnieść

znienawidzony egzekutor ostatnią

sko-ukraiński. „Potrzeba zgody, ona

najlepiej tę część kraju, dotąd ko-

własności obwodu brzeżańskiego,

mogą. „Gdy się tego na uwagę nie

chudobę za niezapłacony podatek,

musi być odczutą, a zgoda nie może

munikacji pozbawionej”. Zaznaczył

z rekomendacji Podolaków. Pięć lat

bierze, następuje szkodliwe przesu-

to cokolwiek o tym zawyrokowała

przy tym, że inwestycja ta nie będzie

nastąpić, jeśli się rozdzielimy, bo za-

później ponownie został wybrany

nięcie ciężarów z jednych krajów na

martwa litera prawa, życie nie za-

wsze mamy mnóstwo spraw stycz-

przeszkadzała rozpoczętej za rządo-

posłem w tym obwodzie, wysta-

inne” – pisał. A w dalszej części pytał

kute w szablon biurokratyczny, musi

nych, gdzie trzeba będzie wspólne-

we pieniądze budowie linii kolejowej

wiony przez Radę Narodową. Był

retorycznie: „Czyż może być słusz-

podnieść przeciwko temu gromki

go porozumienia, a narody między

z Podhajec do Buczacza, „ponieważ

członkiem Klubu Centrum (Środka),

nym, aby Galicja płaciła za niedobory

głos protestu” – podnosili w prasie

obie linie są dla kraju potrzebne”. W

sobą rozdzielone już trudniej będą

skupiającego najbardziej nieprzejed-

kosztownych kolei alpejskich, z któ-

i na zgromadzeniach członkowie tej

1912 r. zabiegał o zwiększenie sub-

mogły się zrozumieć” – przekony-

nanych Podolaków.

rych nie korzysta?”.

organizacji obronnej podatników, a

wencji krajowej z 50 do 75 % na do-

wał. Jednocześnie wyrażał obawy,

W Sejmie galicyjskim pracował

W 1912 r. złożył w Sejmie wnio-

wtórował im Krzeczunowicz.

że powszechne głosowanie dopro-

kończenie budowy drogi Czortków

głównie w komisjach: budżetowej,

sek w sprawie projektów rządowych

W 1911 r. Krzeczunowicz wspól-

wadzi do sytuacji, że „będziemy mie-

– Monasterzyska z przedłużeniem

podatkowej i reformy wyborczej, ale

o podwyższenie podatków: osobisto-

nie z innymi Podolakami – hr. Sta-

do Halicza. Jego wniosek wynikał z

li rozmaite niespodzianki, szczegól-

był wybierany także do komisji: szkol-

dochodowego, od wódki, od piwa,

nisławem Stadnickim i księciem Wi-

fatalnych stosunków finansowych w

niej w okręgach, w których nie chło-

nej, petycyjnej, solnej i wodnej.

od spadków i uregulowania udziału

toldem Czartoryskim założył spółkę,

powiatach, którymi droga przechodzi.

p-rolnik, lecz proletariat większość

W swoich wystąpieniach sejmo-

krajów w tych podatkach. Zaznaczył,

która przejęła wydawanie „Gazety

„Dlatego wniosłem petycję imieniem

mieć będzie”. Był też zwolennikiem

wych najczęściej zabierał głos w

że wniosek ten „nie jest niczym in-

Narodowej”, tytułu od dawna stano-

powiatu rohatyńskiego prosząc o

pluralności głosów (wielokrotnej siły

sprawach budżetowych i podatko-

nym, jak tylko dalszym ciągiem ak-