18

Wyjęte z karty pamięci

kurier galicyjski * 31 stycznia – 16 lutego 2012 nr 2 (150)

obrońca podatników

aleKSaNder KrzeCzUNOwiCz

W historii c.k. Galicji niepoślednią rolę odgrywali Podolacy – konserwatywne stronnictwo polityczne ziemian

Galicji Wschodniej lat 1867–1914. W poprzednich numerach Kuriera Galicyjskiego przedstawiliśmy historię

tego ugrupowania. Poniżej kontynuujemy cykl artykułów poświęconych biografiom jego najwybitniejszych

przedstawicieli. Zapraszamy do lektury!

W swoich wystąpieniach sejmo-

rząd żadnych ulg w wypadkach,

pluralności głosów (wielokrotnej siły

rorusinami  przeciwko  ukraińskim

wych najczęściej zabierał głos w spra-

gdzie zapłacenie podatku mogłoby

głosu) z tytułu ilości dzieci, „by każdy

narodowcom. Jego wrogość wobec

wach budżetowych i podatkowych. W

zachwiać egzystencję spadkobier-

obywatel, nawet małoletni miał głos

obozu ukraińskiego w czasie wojny

1909 r. negatywnie ocenił politykę

cy” – stwierdził. Dał przykład ustawy

wykonany przez ojca jego”, z tytułu

zaprowadziła go na pozycje jawnie

rządu, który zwiększał podatki, a zara-

niemieckiej, która „postanawia znacz-

wykształcenia (np. drugi głos dla oso-

prorosyjskie. Tak głośno krytykował

zem zmniejszał dotacje krajowe. Jego

ne ulgi dla rolnictwa i dla tych, którzy

by z wykształceniem gimnazjalnym, a

ukraińską politykę rządu wiedeńskie-

zdaniem „rząd przecenia zamożność

dziedzicząc nieruchomości, nie mają

trzeci dla osoby, która ukończyła stu-

go, że po ustąpieniu wojsk rosyjskich

Galicji i jej stosunki ekonomiczne”.

potrzebnej gotówki na zapłacenie po-

dia wyższe), „bo taki ma więcej zrozu-

z Galicji został oskarżony przez wła-

„Jeżeli teraz rząd chce wywieźć z

datku. Gdzie nie ma gotówki, pozwala

mienia dla spraw publicznych”, a także

dze austriackie o zdradę stanu i in-

Galicji kilkadziesiąt milionów więcej,

ustawa niemiecka rozkładać podatek

z tytułu płacenia wyższych podatków,

ternowany we Lwowie. Miał stanąć

niż Galicja dać jest w stanie, może

na lat 10 bez procentu i nie zezwala

„bo płacący podatek ma wyższy inte-

przed Sądem, jednak wstawiło się

spowodować tym zachwianie bilansu

na wystawienie nieruchomości na li-

res w tym, by gospodarstwo krajowe

za nim u rządu kilku czołowych kon-

aRTUR GÓRSki

i może także doprowadzić kraj do ru-

cytację za spadek”.

było dobrze prowadzone”. Uważał, że

serwatystów wschodnio-galicyjskich

Nie ma wątpliwości, że Aleksan-

iny, może doprowadzić do tego stanu,

Był zwolennikiem poprawienia sy-

„jeżeli parlament ma moc skutecznie

i ostatecznie sprawę wyciszono.

der Krzeczunowicz był jednym z bar-

w którym zostawiły Galicję rządy ab-

tuacji komunikacyjnej Galicji Wschod-

kontrolować rząd i skutecznie działać,

Ostatnim jego znaczącym wy-

dziej kontrowersyjnych konserwatyw-

solutne” – mówił. Domagał się, aby

niej. Postulował zbudowanie kolei „od

winien być dobrze złożony i nieliczny”.

stąpieniem programowym był tekst

nych polityków z Galicji Wschodniej.

rząd jak najszybciej przeprowadził

Podhajec do jednej ze stacji kolei po-

Podczas prac nad reformą wyborczą

napisany w październiku 1918 r.,

Po ojcu – Kornelu Krzeczunowiczu –

wielką reformę finansów państwo-

dolskiej”. W tej sprawie zwrócił się ze

złożył liczne poprawki do projektu, a

wydany w kolejnym roku w Krakowie

odziedziczył zainteresowania, wiedzę

wych i „ażeby do tego czasu tak samo

stosownym wnioskiem do Wydziału

gdy zostały odrzucone, na znak prote-

jako odrębna broszura polityczna pt.

i smykałkę do spraw podatkowych.

zrezygnował z dochodu z wódki dla

krajowego, zauważając, że linia zbu-

stu opuścił posiedzenie Sejmu.

Przyszłość Słowian i kwestia ruska w

Konsekwentnie bronił Galicji przed

skarbu państwa tak, jak zrezygnował

dowana równolegle do linii Chodorów-

Krzeczunowicz to typowy zie-

Galicji i na Podolu. Przedstawił tam

nadmiernym fiskalizmem rządowym,

z dochodu piwa”. Jego zdaniem, rząd

Tarnopol i do linii Buczacz-Czortków

mianin o gorącej głowie kresowego

kilka ciekawych koncepcji odnośnie

a także utworzył prężnie działające

postąpiłby „konsekwentnie i sprawie-

„obsługiwałaby najlepiej tę część kraju,

szlachcica. Znany był z ciętego,

przyszłości Polski niepodległej. Wy-

Towarzystwo Ochrony Podatników.

dliwie”, gdyby „oddał krajom także

dotąd komunikacji pozbawionej”. Za-

ostrego języka. Zasłynął z niewy-

raził m.in. opinię, że byłoby wska-

Ze względu na swój trudny charak-

dochód z podwyżki podatku od wód-

znaczył przy tym, że inwestycja ta nie

brednych, gwałtownych ataków na

zanym utworzenie u ujścia Dniestru

ter i wybuchową naturę miał jednak

ki, a natomiast sobie zatrzymał cały

będzie przeszkadzała rozpoczętej za

swoich oponentów politycznych, co

do Morza Czarnego wolnego miasta

wielu oponentów politycznych, także

dochód z podatku osobisto-dochodo-

rządowe pieniądze budowie linii kole-

spowodowało, że Sąd powiatowy w

handlowego, „w któremby Polska,

wśród konserwatystów krakowskich.

wego, nie przyznając krajom w tym

jowej z Podhajec do Buczacza, „po-

Rohatynie wystąpił do Sejmu z proś-

Rosja i Rumunia miały własne doki

Michał Bobrzyński miał bardzo złe

podatku żadnego udziału”. Zwracał

nieważ obie linie są dla kraju potrzeb-

bą o zgodę na karno-sądowe ściga-

i własne porty, w którychby mogły

zdanie o Krzeczunowiczu, gdyż ten

uwagę, że wobec rosnącego deficytu

ne”. W 1912 r. zabiegał o zwiększenie

nie Krzeczunowicza. Immunitet został

utrzymywać własne floty handlowe.

bojkotował politykę Namiestnika,

budżetu Galicji, sięgającego w 1909

subwencji krajowej z 50 do 75% na

mu uchylony i ostatecznie w 1910 r.

Kanałem od Sanu do Dniestru mia-

przeciwstawiając się skutecznie two-

roku 11 mln koron, kraj dla usunięcia

dokończenie budowy drogi Czort-

został skazany na karę pieniężną za

łaby Polska dostęp do dwu mórz.”

rzeniu dalszych gimnazjów ruskich.

niedoborów „potrzebuje całej kwoty,

ków-Manasterzyska z przedłużeniem

„przekroczenie obrazy czci”.

Był także za decentralizacją państwa

Uważał Krzeczunowicza za „ujemny

jaką dać może podwyżka podatków

do Halicza. Jego wniosek wynikał z

Zdaniem Jerzego Zdrady, Krze-

i przyznaniem szerokich prerogatyw

typ i produkt rasy ormiańskiej w Gali-

od piwa i od wódki, zapłacona przez

fatalnych stosunków finansowych w

czunowicz utworzył Towarzystwo

na rzecz samorządu terytorialnego.

cji”. Przyznawał jednak, że odgrywał

konsumentów galicyjskich”.

powiatach, którymi droga przechodzi.

Ochrony Podatników w związku z

„Rząd centralny – pisał – powinien

on „znaczącą rolę wśród podolskich

W tym roku ukazała się we Lwo-

„Dlatego wniosłem petycję imieniem

wprowadzeniem w Austro-Węgrzech

się ograniczyć do polityki zagranicz-

wie jego broszurka pt. Sanacja finan-

konserwatystów”, a „we wszystkich

powiatu rohatyńskiego prosząc o

pod koniec XIX w. podatku osobisto-

nej, zarządu armia, cłami, monopo-

sów, w której rozwinął swoje sejmowe

sprawach sejmowych, zaczynając od

podwyższenie tej subwencji do 75%,

dochodowego. Już wcześniej ludność

lami, żeglugą, kolejami, wyższymi

podatku, a kończąc na szkołach, wy-

a petycję tę motywuję złym stanem

Galicji odczuwała boleśnie nacisk

szkołami i do nadzoru nad sprawami

wystąpienie. Powtórzył w niej pogląd,

stępował z powagą autorytetu”.

finansowym powiatu, ważnością tej

„śruby podatkowej”. Jednak nie ma

należącymi do kompetencji wojewo-

że ciężary podatkowe muszą być

Aleksander Krzeczunowicz uro-

drogi i tym, że Wysoki Sejm uznał już

wątpliwości, że główną przyczyną

dów, miast, powiatów i gmin”.

równomiernie rozłożone na wszyst-

dził się 15 marca 1863 r. Ojciec za-

przed 40 laty potrzebę drogi z Mona-

utworzenia Towarzystwa była twarda

Zabrał również głos w sprawie

kie kraje monarchii i zrównoważone

pewnił mu dobre wykształcenie i ma-

sterzysk do Halicza”.

polityka związanego ze Stańczy-

przyszłego ustroju odrodzonej Pol-

korzyściami, jakie poszczególne kra-

jątek. Jak wielu Podolaków ukończył

W latach 1910-1914 był namięt-

kami Witolda Korytowskiego, który

ski. Uważał, że jest sprawą drugo-

je odnieść mogą. „Gdy się tego na

Wydział Prawa Uniwersytetu Lwow-

nym wrogiem demokratycznej reformy

jako szef Krajowej Dyrekcji Skarbu

rzędną, czy Naczelnik Rzeczypo-

uwagę nie bierze, następuje szkodli-

skiego. Pod czujnym okiem ojca

wyborczej. Starał się jej przeciwsta-

usprawnił działalność machiny podat-

spolitej będzie miał tytuł prezydenta

we przesunięcie ciężarów z jednych

zgłębiał też sprawy gospodarcze i fi-

wić, a jeśli już musi zostać przepro-

kowej, tworząc z niej – jak twierdził

obieralnego na pewien okres czasu z

krajów na inne” – pisał. A w dalszej

nansowe. Odziedziczył majątki m.in.

wadzona, podejmował działania, aby

Krzeczunowicz – bezwzględne, ad-

prawem ponownego wyboru, czy też

części pytał retorycznie: „Czyż może

Bołszowce, Bouszowo, Herbutowo,

spowolnić jej wprowadzenie i prze-

ministracyjne narzędzie do ściągania

tytuł króla obieralnego dożywotnio z

być słusznym, aby Galicja płaciła za

Kunaszowo i Słobódka. Jako ich

prowadzić z korzyścią dla polskiej

danin z ubogiej ludności Galicji. „Je-

prawem dla Sejmu wypowiedzenia

niedobory kosztownych kolei alpej-

właściciel w 1888 r. został członkiem

mniejszości w Galicji Wschodniej.

żeli chłopu zabiera znienawidzony

mu wcześniej posłuszeństwa, „bo o

skich, z których nie korzysta?”

Galicyjskiego Towarzystwa Gospo-

„Reforma wyborcza – mówił w lutym

egzekutor ostatnią chudobę za nieza-

władzy decyduje nie tytuł, lecz kon-

W 1912 r. złożył w Sejmie wnio-

darskiego, a rok później członkiem

1914 r. – musi uwzględniać dwie

płacony podatek, to cokolwiek o tym

stytucja”. Jednak sam przychylał się

sek w sprawie projektów rządowych

Galicyjskiego Towarzystwa Kredyto-

kwestie główne tj. kwestię społeczną

zawyrokowała martwa litera prawa,

do monarchii ze względu na tradycję

o podwyższenie podatków: osobisto-

wego Ziemskiego.

i sprawę narodową, musi je uwzględ-

życie, nie zakute w szablon biuro-

Korony i Litwy. Wolał tytuł króla „natu-

dochodowego, od wódki, od piwa, od

Swoją karierę publiczną Krzeczu-

niać razem i łącznie (…). Ale projekt

kratyczny, musi podnieść przeciwko

ralnie z zastrzeżeniem, iż obieralnym

spadków i uregulowania udziału kra-

nowicz rozpoczął w samorządzie. Od

dzisiejszy, zdaje mi się, nie załatwia

temu gromki głos protestu” – podnosili

mógłby być tylko Polak lub Litwin w

jów w tych podatkach. Zaznaczył, że

1891 r. zasiadał w Radzie powiatowej

dostatecznie ani jednej kwestii, ani

w prasie i na zgromadzeniach człon-

razie unii z Litwą, którego ojciec był

wniosek ten „nie jest niczym innym,

w Rohatynie, a od 1900 r. pracował w

drugiej kwestii.” Był m.in. przeciwny

kowie tej organizacji obronnej podatni-

już Polakiem lub Litwinem”. I doda-

jak tylko dalszym ciągiem akcji Sejmu,

Wydziale Powiatowym w Podhajcach.

utworzeniu narodowych okręgów wy-

ków, a wtórował im Krzeczunowicz.

wał: „Wszak żyje potomek Gedymi-

wszczętej już dawno, a zwracającej

W 1912 r. został prezesem rohatyń-

borczych, które na wschodzie kraju

W 1911 r. Krzeczunowicz wspól-

nów Sanguszko Lubartowicz, nie na-

się ku sanacji finansów krajowych i

skiej Rady powiatowej, jako osoba

stawiałyby w uprzywilejowanej pozy-

nie z innymi Podolakami – hr. Stanisła-

leżący do żadnej partii, a jego wybór

zawarowaniu podatkowej kompeten-

wielce zasłużona dla tej ziemi.

cji Ukraińców, a tym samym pogłębia-

wem Stadnickim i księciem Witoldem

mógłby ułatwić ponowną unię Polski

cji Sejmu”. Uznał, że obecne projekty

W wyborach 1908 r. Krzeczuno-

ły konflikt polsko-ukraiński. „Potrzeba

Czartoryskim założył spółkę, która

z Litwą”. Jak wiemy, koncepcje te zo-

rządowe „jeszcze bardziej zagrażają

wicz uzyskał mandat poselski do Sej-

zgody, ona musi być odczutą, a zgo-

przejęła wydawanie „Gazety Narodo-

stały tylko na papierze.

finansowej autonomii kraju”, gdyż ob-

mu krajowego z kurii wielkiej własności

da nie może nastąpić, jeśli się roz-

wej”, tytułu od dawna stanowiącego

W niepodległej Polsce nie po-

niżają udział kraju w tych podatkach.

obwodu brzeżańskiego, z rekomen-

dzielimy, bo zawsze mamy mnóstwo

nieformalny organ konserwatystów

dejmował prób udziału w życiu pu-

„Dlatego wnosimy – mówił – aby przy

dacji Podolaków. Pięć lat później po-

rozdziale przychodów z podatku od

spraw stycznych, gdzie trzeba będzie

podolskich. Pod nowym właścicielem

blicznym. Po odparciu bolszewickiej

nownie został wybrany posłem w tym

wspólnego porozumienia, a narody

„Gazeta Narodowa” stała się oficjal-

nawałnicy w 1920 r. zajął się odbu-

piwa i od wódki przyjąć dla rządu

pewne praecipuum na koszty zarzą-

obwodzie, wystawiony przez Radę

między sobą rozdzielone już trudniej

nym organem Klubu Centrum (Środ-

dową majątków zniszczonych w wy-

Narodową. Był członkiem Klubu Cen-

du, a resztę rozdzielić między skarby

będą mogły się zrozumieć” – przeko-

ka), zaczęła się rozwijać i niebawem

niku działań wojennych i poświęcił

trum (Środka), skupiającego najbar-

państwa i kraju po połowie. Zasadę tę

nywał. Jednocześnie wyrażał obawy,

stanowić coraz większą konkurencję

sprawom rodzinnym.

dziej nieprzejednanych Podolaków.

chce rząd przyjąć przy piwie, niechże

że powszechne głosowanie dopro-

dla krakowskiego „Czasu”. Krze-

Aleksander Krzeczunowicz zmarł

W Sejmie galicyjskim pracował

więc ją przyjmie i przy wódce.” Kry-

wadzi do sytuacji, że „będziemy mieli

czunowicz został jednym z bardziej

3 marca 1922 r. we Lwowie i po-

głównie w komisjach: budżetowej, po-

tykował także podwyższenie podat-

rozmaite niespodzianki, szczególniej

regularnych autorów gazety, w której

chowany został dwa dni później na

datkowej i reformy wyborczej, ale był

w okręgach, w których nie chło-

Cmentarzu Łyczakowskim w grobie

ku od spadków. „Projektując bardzo

zresztą już i wcześniej publikował.

wybierany także do komisji: szkol-

p-rolnik, lecz proletariat większość

rodzinnym.

znaczne podwyższenie  podatku

Przed wojną Krzeczunowicz

nej, petycyjnej, solnej i wodnej.

mieć będzie”. Był też zwolennikiem

od spadków, nie projektuje jednak

popierał sojusz Podolaków ze sta-

kg