img
15
www.kuriergalicyjski.com * kurier galicyjski * 14–27 czerwca 2013 nr 11 (183)
O niemcach i Polakach w Małopolsce Wschodniej
Złożona sytuacja narodowościowa w Małopolsce Wschodniej jest wszystkim powszechnie znana, głównie
z racji zawiłych relacji pomiędzy Polakami, Ukraińcami i Żydami. Warto jednak nadmienić, że nie tylko między
nimi, bowiem zdarzały się także sytuacje, gdzie znaczącą siłą okazywali się Niemcy. Sytuacja taka występo-
wała przede wszystkim w mniejszych miejscowościach regionu, zamieszkiwanych przez Niemców od czasów
kolonizacji z końca XVIII w. i z pierwszej połowy XIX stulecia.
Przykładnym życiem wyróżniali
nie zachowywali się względem budo-
gRzEgoRz CHaJKo
się Niemcy także w życiu codzien-
wy kaplicy w Nowym Siole, gdzie spo-
Wśród najbardziej znanych osad
nym. Niekiedy tylko używali nieprzy-
łecznie lub darmo nie dostarczyli na
niemieckich były Bruckenthal, Feli-
zwoitego słownictwa i jak dowodził ów
nią „ani ziarnka piasku”, tłumacząc,
cienthal czy Machliniec koło Stryja.
duszpasterz – żaden z nich nie znał
że to „kaplica dla Polaków”.
Warto więc przyjrzeć się pokrótce
pojęcia kradzieży cudzego mienia.
Relacje Niemców do Polaka –
życiu tej ostatniej społeczności na
Podobnie w aspekcie wychowania
ks. Władysława Krzystyniaka, były
poziomie parafii, która pod wzglę-
cechowała ich surowość i dyscypli-
w początkowym okresie poprawne,
dem administracji kościelnej należała
na względem młodzieży, posiada-
gdyż nie akcentował on w żaden
do dekanatu stryjskiego archidiecezji
jąca czysto patriarchalny charakter.
sposób swojej przynależności na-
lwowskiej, a pod względem organi-
Nie nadużywali alkoholu, chociaż –
rodowej, chociaż wszyscy dosko-
zacji państwowej do powiatu żyda-
jak zapewniał ks. Krzystyniak – „pić
nale ją znali. Jednak, gdy podjął się
czowskiego województwa stanisła-
lubią”.
dzieła dokończenia budowy kaplicy
wowskiego. W skład parafii wchodzi-
W parze z aktywnością moralną
w Nowym Siole i w należącej do są-
ło sześć wsi: Machliniec, Izydorówka,
i religijną podążały kwestie naro-
siedniej parafii Kochawina wsi Kre-
Kontrowers, Kornelówka, Nowe Sioło
dowościowe, a te u Niemców były
chówka, gdzie w obu dominowali
i Wola Obłaźnicka. Według danych z
bardzo silne. Pomimo już wówczas
Polacy, ich stosunek do niego zmie-
1921 r. zamieszkiwało parafię 1630
ponad wiekowej ich obecności w
nił się diametralnie. Przysłowiową
Niemców i 208 Polaków. Najwięcej
Machlińcu w najmniejszym stopniu
„oliwą” stało się wprowadzenie na
Polaków mieszkało w Nowym Siole
nie zatracili swojego języka i poczu-
stałe do liturgii ewangelii czytanej
– 133, ale w Kontrowersie nie było
cia własnej państwowości. W obyciu
w języku polskim. Niemcy zaczęli
ani jednego. Najwięcej zaś Niemców
codziennym cechowała ich buta na-
odnosić się do niego niechętnie, z
żyło w Machlińcu – 524, ale Polaków
rodowa, a samo oddziaływanie tej
nieukrywanym dystansem i z wy-
było tam zaledwie ośmiu.
zwartej społeczności na okolicznych
kluczeniem jakiejkolwiek pomocy,
to zawsze protestami Niemców i osta-
z Rusinkami, czemu nikt nie prze-
Sporządzający w marcu 1922
Polaków i Ukraińców spowodowało,
także materialnej.
tecznie usunięciem kapłana z parafii.
ciwdziałał, mówią ze sobą po rusku,
r. obszerne sprawozdanie do lwow-
że wielu spośród nich zostało zger-
Ks. Krzystyniak postanowił się
Skutki takiej niemieckiej dominacji
ubierają się jak Rusini i ruskie obcho-
skiej Kurii Metropolitalnej gospodarz
manizowanych. Co ciekawe, związki
jednak zaistniałą postawą nie zrażać
widział ks. Krzystyniak już w 1922 r.
dzą zwyczaje. Są to po prostu Rusini
parafii ks. Władysław Krzystyniak
małżeńskie z obcymi zawierały jedy-
i dalej kontynuować rozpoczęte dzie-
Stwierdzał bowiem, że spora część
łacińskiego obrządku. Jakżesz źle
szeroko opisywał relacje pomiędzy
nie Niemki, gdyż żaden Niemiec nie
ło. Zajął się aktywnie dokończeniem
Polaków nie uczęszczała już od lat
wypada porównanie ich z Niemca-
obiema narodowościami. Najpierw
dopuszczał możliwości poślubienia
budowy obu wspomnianych kaplic
do kościoła łacińskiego, ale kierowała
mi. Lecz czy dziwić się temu, kiedy
dokonał charakterystyki Niemców
kobiety innej niż narodowości nie-
oraz wziął sobie za cel podniesienie
się tylko do cerkwi unickiej zlokali-
kościół, ta jedyna polskości ostoja
pod względem religijnym, wskazując
mieckiej.
poziomu religijnego parafian. Zyskał
zowanej w sąsiedniej wsi Obłaźnicy,
i źródło, swej siły ożywczej w postaci
na ich wielką sumienność i obowiąz-
Zupełnie odmiennie prezentowała
przy tym zdecydowaną aprobatę
przez co uległa ukrainizacji, niejed-
słowa polskiego z ambony, im nie do-
kowość w uczęszczaniu na nabożeń-
się społeczność polska, pozostająca
lwowskiej Kurii Metropolitalnej.
nokrotnie stając przy tym po stronie
starczał? Jeśli gdzie, to tu wynarodo-
stwa. Jednak już w samej świątyni
w mniejszości, pod silną dominacją
Trudno jednak przewidywać na
radykałów ukraińskich. Wspomniany
wienie szybko postępuje, bo Polacy
zarówno nabożeństwa, jak i kazania
niemiecką. Religijnie Polacy wyróż-
ile udało mu się przeprowadzić akcję
duszpasterz prognozował, że jeśli
mają za sąsiadów imponujących im
musiały być krótkie. Do sakramentu
niali się, często i regularnie przystępu-
ożywienia lokalnej społeczności i jak
nie poczyni się znaczących i długo-
we wszystkim Niemców i także licz-
pokuty w ciągu roku Niemcy rzadko
jąc do sakramentów, ale do samego
przedstawiał się jej stan religijno-na-
falowych reform, niedługo żaden Po-
bowo przeważających Rusinów.”
przystępowali, za wyjątkiem spo-
kościoła uczęszczali niechętnie, na-
rodowy w następnych latach. Faktem
lak do miejscowego kościoła już nie
Pomimo liczebnej przewagi Niem-
wiedzi przed Wielkanocą, kiedy to
rzekając przy tym na księży i władzę
jednak pozostaje, że ks. Krzystyniak
przyjdzie. Wymownym jest też fakt, iż
cy zachowywali dystans względem
pojawiali się wszyscy bez wyjątku.
duchowną. Winnym takiego stanu
zakończył swój pobyt w Machlińcu w
Polacy nazywali kościół w Machlińcu
Polaków, chociaż względem nich w
Pomimo faktu sporadycznego przy-
rzeczy był fakt, iż zarówno liturgia jak i
1925 r., otrzymując posadę probosz-
„bóżnicą”.
codziennym kontakcie stwarzali po-
stępowania do spowiedzi, prowadzili
Słowo Boże, głoszone było tylko w ję-
cza parafii Chołojów w dekanacie
Aspekt religijny nie pozostawał
zory poprawności. Jednak, gdy w grę
oni bardzo przykładne i moralne ży-
zyku niemieckim. Od lat 80. XIX wieku
Busk. Natomiast niemiecka społecz-
bez wpływu na tożsamość narodo-
wchodził szeroko rozumiany interes
cie. W sądach pojawiali się jedynie w
aż do pierwszej wojny światowej nie-
ność w Machlińcu przestała istnieć
wą. Najlepiej oddawały ją słowa ks.
niemiecki, zawsze przy nim obsta-
sprawach spadkowych, a pomiędzy
którzy duszpasterze próbowali, nawet
niebawem po wybuchu II wojny świa-
Krzystyniaka: „Stan narodowy Pola-
wiali. Nie obcy był im wykup polskich
nimi nie dochodziło do żadnych bójek
sporadycznie, wprowadzać elementy
towej.
ków przedstawia się bardzo nieko-
gruntów, czy wyzysk ekonomiczny
ani kłótni.
polskie we Mszy św., ale kończyło się
rzystnie. Pożenieni są przeważnie
przy okazji różnych transakcji. Podob-
KG
Wizyta kardynała kocha
8-10 czerwca we Lwowie gościł przewodniczący Papieskiej Rady ds. Popierania
Jedności Chrześcijan kardynał Kurt Koch. Na lwowskim lotnisku gościa z Watykanu
spotkał arcybiskup lwowski Mieczysław Mokrzycki.
Duchowne i Instytut Teologiczny im.
- Ten model Pawłowy może
Konstanty Czawaga
św. Józefa Bilczewskiego w Brzu-
też służyć nam przykładem dzisiaj.
tekst i zdjęcie
chowicach koło Lwowa.
Patrząc na świadectwo jego życia,
- Aby uczyć się wiary, dzisiejszy
Kardynał Koch zwiedził odnawia-
można zrozumieć, jakim powinien
ną lwowską rezydencję metropolitów
człowiek potrzebuje nie tyle nauczy-
być chrześcijanin dzisiaj. Potrzeba
łacińskich i razem z abp Mokrzyckim
ciela, ile świadka – mówił kardynał
świadków, którzy by głosili Ewange-
spotkał się z wojewodą lwowskim
Kurt Koch podczas mszy św., której
lię i miłość Chrystusa. I do tego każdy
przewodniczył we lwowskiej bazyli-
Wiktorem Szemczukiem. Purpurat
jest zobowiązany – podkreślił kardy-
ce metropolitalnej. Mszę koncelebro-
wstąpił także do mobilnego mu-
nał Koch.
wał biskup pomocniczy archidiecezji
zeum Jana Pawła II, które tego dnia
We Lwowie kardynał Koch od-
Kardynał Kurt Koch i arcybiskup Mieczysław Mokrzycki
znajdowało się na lwowskim Rynku
lwowskiej Leon Mały. W homilii
wiedził też greckokatolicką katedrę
na lwowskim rynku
z okazji „Nocy Kościołów” i uczest-
przewodniczący Papieskiej Rady
św. Jerzego, Ukraiński Katolicki
niczył w modlitwie ekumenicznej
ds. Popierania Jedności Chrześci-
tem Kuczerowem z Ukraińskiego Ko-
też Kijów, przewodniczący Papieskiej
Uniwersytet i Ławrę Zaśnięcia Mat-
w katedrze Ormiańskiego Kościoła
jan wskazał, że nowa ewangeliza-
ścioła Prawosławnego Patriarchatu
Rady Popierania Jedności Chrześci-
ki Bożej w Uniowie, odbył spotkania
Apostolskiego.
cja jest możliwa, jeżeli będzie pro-
Moskiewskiego.
jan kardynał Kurt Koch zakończył na
z duchowieństwem Ukraińskiego
9 czerwca kardynał Koch odwie-
wadzona tak, jak to czynił św. Paweł
Swoją tygodniową wizytę na
Zakarpaciu.
Kościoła Greckokatolickiego oraz z
dził łacińskie Wyższe Seminarium
Apostoł.
Ukrainie, podczas której odwiedził
biskupem lwowskim i halickim Filare-
KG