26

kurier kulturalny

14–27 czerwca 2013 nr 11 (183) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Fredro i łzy

ślała o zachwianiu finansowej idylli.

biała brać na próbę potęgę swoich

Ostatecznie gotowa była przymknąć

wdzięków, komedię odegrała po mi-

oko na romans, ale poważniejsze

strzowsku. Przy wielkim współudzia-

plany uważała za „niemoralne”.

le powierników odbyły się pierwsze

Tymczasem młodzi myśleli o sobie

rozpacze. Na próżno matka radziła

z największą powagą. W 1820 roku,

odpędzić grzesznicę i udać przed

(część II)

w poetyckim liście do przyjaciela,

mężem zupełną nieświadomość tak

Dominika Netrebskiego, Fredro pi-

wielkiej zbrodni, wysłano sztafetę

W marcu 1842 roku odbywała się we Lwowie uroczysta premie-

sał, że:

po Izydora Pietruskiego. Przyjaciel

Skarbka, a znawca serca kobiecego,

ra. Otwierano nową polską scenę w dopiero co ukończonym

…co złe to chciejmy odmienić,

po krótkiej rozmowie uznał wszystko

Wierz mi, dalibóg, trzeba nam

za skończone i tegoż dnia jeszcze

gmachu, który odtąd nazywany będzie skarbkowskim. Wystawia-

się żenić.

wyjechał z żałosną wiadomością na

spotkanie Skarbka. Z bólem serca,

no „Śluby panieńskie”. Lwowska publiczność znała tę sztukę już

Nieco później w innym z listów

ale widząc także, że z jej charakte-

wyjawia odmienione poglądy na ży-

rem kobieta po tak otwartym wybu-

od dziewięciu lat, jednak teraz, w tym miejscu, słowa wypowia-

cie: „Kręćmy się jak chcemy, błądź-

chu zdania nie zmieni, zezwolił na

dane przez aktorów mogły mieć osobiste znaczenie przynajmniej

my, igrajmy po tym świecie, zawsze

wszystko. W parę dni odesłał, co tyl-

jednak przy końcu znajdziemy przed

ko było lub mogło być jej własnością i

dla trojga spośród 1460 widzów: fundatora teatru hrabiego

sobą drogę, którą szli nasi poprzed-

z największą szlachetnością całą siłą

nicy i którą pójdą nasze potomki. Na

do rozwodu pomagać zaczął”.

Stanisława Skarbka, autora komedii, również hrabiego, Aleksan-

tej drodze mieszka spokojne poży-

W drugiej połowie 1825 roku, a

cie wśród rodziny”.

więc sześć lat po tym jak Fredro prze-

dra Fredry i jego żony Zofii.

grał zakład o cnotę Zofii Skarbkowej

z Jabłonowskich, rozpoczęto przygo-

Nie tu, to tam

W „Ślubach panieńskich” Gustaw

towania do jej rozwodu, lecz dramat

sŁawoMIR gowIn

prosi Anielę, by dała mu choć „na-

bynajmniej nie zbliżał się do zakoń-

dzieję nadziei”. Fredro w pierwszych

czenia. Sprawa ciągnęła się niemiło-

Nieznana trwoga

Kiedy Aleksander Fredro wrócił

chwilach swojej miłości nie mógł zro-

siernie i jeszcze dwa lata później, w

do Lwowa Zofia primo voto Jabłonow-

bić więcej niż wzdychać jak Gustaw:

lutym 1827 roku, Fredro pomstował

ska już od roku była żoną Skarbka,

pisząc do brata: „Cierpliwości! Rad

Kochać i milczeć! – Przednie!

musieli się więc wtedy poznać skoro,

nierad, mieć ją muszę – być za naj-

Wyśmienicie!

jak pisze Kaczkowski, „w owej epoce

cierpliwszego człowieka… Piszemy

Milczeć i kochać! – I tak całe życie!

Fredrowie, Stanisław Skarbek, […] i

komedyje, grajmy tragedyje na tym

kilku synów zamożniejszych rodów,

świecie”. Upłynęło jeszcze wiele

I jak Gustaw się zaklinać:

trzymali się razem i byli duszą owo-

miesięcy nim „na fundamencie nie

czesnego towarzystwa lwowskie-

ogłoszonych zapowiedzi, w jednym

A wszelkich starań, wszelkich sił

go, które za ich przewodem bawiło

z kościołów należących do [Skarb-

dołożę,

się nadzwyczajnie wesoło”. Znając

ka] rozwód przeszedł szczęśliwie”.

Których być zdolną szczera miłość

usposobienie Skarbka nie można

Ten formalny fortel, hojnie opłacony

może…

wykluczyć, że sam gotów byłby przy-

przez bogatego rozwodnika, z wie-

jąć taki zakład. Wydawało się, że

loletniego dramatu czynił tragifarsę,

wygrać go nie będzie trudno, bowiem

Potrzebował sił na wiele lat,

ale dla Zofii i Aleksandra przyczyny,

„Skarbek bez granic wolność [żonie]

podczas których starali się z Zofią,

dla których orzeczono rozwód nie

zostawiał”. Fredro jednak przegrał,

mimo wszelkich przeszkód, być bli-

miały większego znaczenia. Niewie-

ale, zdaniem Jabłonowskiego, „jej

sko siebie. Mieli sprzymierzeńców

le ponad miesiąc od jego ogłoszenia

urok, a może też i posag na inne za-

– pomagał im przyjaciel Fredrów i

byli już małżeństwem. Wzięli ślub 9

prowadziły go myśli”. Zofia we wspo-

Jabłonowskich, Dominik Netrebski,

listopada 1828 roku.

mnieniach wnuczki, Marii z Fredrów

wiele ułatwiała życzliwa ich uczuciu

Szembekowej, była kobietą „wzro-

bratowa Zofii, żona Kazimierza Ja-

nie nudź płaczem

stu wysokiego, ciała białego, oczów

błonowskiego. W 1825 roku najmłod-

Od premiery inaugurującej dzia-

dużych, niebieskich, włosów blond,

sza siostra Fredry, Cecylia, wyszła

łalność teatru hrabiego Skarbka

piękniej postaci…”. Zdaniem Marii,

za mąż za Leona, innego z braci

Fredrowie przeżyli ze sobą jeszcze

prócz urody, jej babka, jako młoda

Jabłonowskich – zakochani zaczęli

34 lata, aż do śmierci Aleksandra w

dziewczyna, ujmowała otoczenie tak-

więc nadzwyczaj często bywać w ich

1876 roku. Znali się ponad 60 lat, z

że tym, że swobodnie cytowała liczne

domu. Wciąż jednak nie było wido-

tego 48 byli małżeństwem. Mówiąc,

anegdoty, wdzięcznie deklamowała

ków na wyprowadzenie ich związku

że ich dramatyczny romans trwał

wiersze, nie stroniąc przy tym od

poza ramy wiecznego romansu pod

osiem – można więc dorzucić: za-

satyrycznych, a nawet umiarkowanie

czujnym okiem rodziny. Nudę, ma-

ledwie! Współczesnym zdarzało się

frywolnych. Poza tym pięknie grała

razm i brak perspektyw urozmaicały

pisać, że przez tych kilka lat bardzo

na fortepianie i była całkiem zręcz-

jedynie wspólne występy w salono-

się oboje zmienili, że nigdy nie byli

To wszelkich cierpień przechodzi

ną aktorką w salonowym teatrze. I,

wym teatrze lub gra w karty, kiedy

już tacy jak wtedy, zanim się w sobie

inna uciecha. Przestać kochać, jest

pojęcie!

co być może na Aleksandrze zrobiło

mogli szepnąć sobie to i owo, albo

zakochali. Cóż, być może, ale jacy

rzecz nie do pojęcia; być zapomnia-

To przeciw sobie zwraca własną

największe wrażenie, nie dała się po-

wymienić znaczące spojrzenie. Zo-

właściwie mieliby pozostać? Czy Zo-

nym – nieznaną trwogą”. I chociaż z

rękę,

siąść „do sześciu miesięcy”.

fia, wygrawszy któregoś wieczora,

fia miałaby w szczęśliwym związku

tych słów jasno wynika, że „z drogich

By zgasić czucie i wzajemną mękę!

W swojej miłosnej biografii Fredro

kazała z miedzianej monety zrobić

przypominać tę dziewczynę, wydaną

ust” usłyszał zapewnienie o wzajem-

bywał jak praktyczny Casanova, cza-

pierścionek i wygrawerować na nim

niemal jako dziecko za największego

ności, to z miesiąca na miesiąc popa-

rujący Romeo i zrozpaczony Werter.

słowa „Nie tu, to tam”.

bogacza, ale i największego dziwaka

dał w mroczny werteryzm. Według bra-

W podobnych nastrojach po-

Zakład o cnotę Skarbkowej bez wąt-

Kiedy wydawało się, że przyj-

zarazem? A może Aleksander miał

ta Maksymiliana na przełomie lat 1819

grążała się Zofia. „Złe duchy siostry

pienia obudził w nim tego ostatniego.

dzie im z cierpką pokorą do śmierci

pozostać tym nienasyconym uła-

i 20, w życiu Aleksandra „wszystko

domyśliwać się zaczęły, że ziarno

Fredro podjął grę pod koniec roku

powtarzać to zdanie, przyjaciele

nem, który nocami łupił alkowy, by

czarna spleenu pokryła powłoka”. W

kiełkuje, – pisał Ludwik Jabłonow-

1818, a już w grudniu 1819 pisał do

postanowili odwrócić złą kartę. We-

za dnia spisywać swe doświadcze-

kwietniu 1820 roku zwierzał się nawet

ski – Umysł jej błąkać się zaczynał.

brata o „iskierce miłości, która w pło-

dług Ludwika Jabłonowskiego intry-

nia w obscenicznych arcydziełkach,

z myśli o samobójstwie. „Cóż za nie-

Humor jej swobodny, wesoły, często

mień tyle razy już wybuchnęła”. Od

gę przeprowadziła jego bratowa w

rozchwytywanych zresztą przez

wstrzymane pragnienie śmierci opa-

pusty – ciemniał (już na całe życie),

tej chwili w jego listach pojawiają się

czasie, gdy Skarbek, wyjeżdżając

cały Lwów?

nowało istotę moją – pisze – Nie tyle

w końcu całkiem do siebie niepodob-

arcyromantyczne wyznania: „Miłość

do Wiednia, odwiózł żonę do mat-

Pisząc o ułańskim pokoleniu Fre-

strudzony podróżny snu pragnie, ile ja

ną się stała”. Ludwik, który za Fredrą

niebezpieczna stać się może rozsąd-

ki. Wówczas „podpalono minę” –

dry Zygmunt Kaczkowski powiadał,

godziny rozstania się z życiem. Sam

nie przepadał, trochę nadgorliwie

kowi, ale razem jest największą roz-

wspomina Jabłonowski ujawniają

że „około 1825 roku ta młodzież za-

sobie wyjaśnić nie mogę tej ciemnoty,

przedłużył tę depresję, na pewno

koszą w życiu. Cóż może wyrównać

szczegóły pułapki, jaką zastawiono

częła się uspokajać, wielu z nich się

która duszę moją ogarnęła – trudzi

jednak jej ówczesne życie pogrążało

temu lubemu marzeniu, że wiecznie

na Skarbka. „Piotrusia, młodziuchna,

pożeniło, a wszyscy się mniej wię-

mnie, męczy życie. Jedne pociągnie-

się w ciemniejących barwach. Mał-

będę kochany, że wiecznie kochać

ale bardzo sprytna i doświadczona

cej ustatkowali i zajęli administracją

nie… da mi odpoczynek”. Zupełnie jak

żeństwo ze Skarbkiem było coraz

będę! Jestem, jestem kochany! Wiel-

pokojówka, wróciwszy od spowiedzi

swoich majątków, w czym okazali się

Gustaw, który mówi do Anieli:

jawniejszą fikcją, on spędzał życie

kie słowo! Sam sobie je powtarzam,

z rozpuszczonymi włosami, zalana

ludźmi porządku, ładu, a nawet ta-

we Lwowie lub Wiedniu, ona coraz

…czuć zawsze, że każde szarpnięcie

powtarzają mi drogie usta i ledwie

łzami, szlochając konwulsyjnie, pa-

kiej zręczności, jakiej się po nich nie

dłużej pomieszkiwała w rodzinnym

Echem bolesnym powtarza się

śmiem wierzyć mojemu szczęściu.

dła do nóg zdziwionej pani, zeznając,

można było spodziewać”. Dotyczyło

Lubieniu. Mimo to seniorka rodu,

skrycie

Napawam się rozkoszą, żyję cały w

że grzeszyła z panem. Chociaż z jej

to także Fredry, z tą jednak różnicą,

Marianna Jabłonowska, która nade

W drugiej istocie, droższej nam

obecności – przeszłość i przyszłość

strony tak wielkim nie było ciężarem

że jemu, by to osiągnąć, nie wy-

wszystko ceniła materialne oparcie

nad życie,

niczym są dla mnie. Obrzydła każda

na sumieniu, bo blondyneczka lu-

starczyła stałość i żarliwość uczuć.

w przedsiębiorczym zięciu, ani my-