28

karol radziwiłł

14–27 czerwca 2013 nr 11 (183) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

niedźwiedź litewski

„Przybył do Lwowa kilka lat po I rozbiorze – bawił dwa tygodnie, a przez ten czas caly Lwów był u niego go-

ściem. Nigdy przybycie żadnego, nawet najdostojniejszego gościa, nawet cesarza, nie poruszylo tak Lwo-

wa. Nie zawiódł famy która go otaczała, odbył oryginalny wjazd do stolicy – cały orszak prawie królewski

wraz z mułami i wielbłądami, które dźwigały pakunki; co żyło, wybiegło na jego spotkanie; nawet szlachta z

odległych zakątków Galicji i zza kordonu przyjeżdżała go oglądać; Podejrzliwe władze austriackie wysłały

straż wojskową, ale Radziwiłł wziął to za honorową odznakę i rozdawał oficerom złote zegarki a żołnierzom

pieniądze” (Galiciana. Kilka obrazków z pierwszych lat historyi galicyjskiej – Władysław Łoziński).

Na wielkiej drewnianej tabli-

opowieści

KataRzyna Łoza

Karol Radziwiłł był wielkim ga-

cy było wypisane kredą abecadło.

wędziarzem, na poczekaniu wymy-

Kim był ten niecodzienny gość?

Uczeń, który nie miał jeszcze ukoń-

ślał niestworzone przygody, które

To Karol Radziwiłł.

czonych ośmiu lat, stał kilkanaście

miały być jego udziałem. Twierdził

Urodził się w Nieświeżu (obec-

kroków dalej z nabitą strzelbą i trafiał

na przykład, że pływał po odległych

nie na Białorusi), jako syn księcia

kulą w litery wymienione po kolei i na

morzach i oceanach, i podczas jed-

Michała Radziwiłła „Rybeńki”, woje-

wyrywki przez nauczyciela, — potem

nej z takich podróży wyłowił z wody

wody wileńskiego i hetmana wielkie-

w sylaby, następnie w całe wyrazy,

przecudnej urody syrenę. Potajem-

go litewskiego. Po ojcu odziedziczył

na koniec w zdania.

nie pojął ją na statku za żonę, a ona

rozległe ziemie, Nieśwież, Ołykę,

powiła mu potomstwo – sto tysięcy

Słuck, Białą, Kojdany, Mir, Naliboki,

Fortuna

śledzi, które sprzedał w najbliższym

Birże, Sławatycze, Czarnowczyce,

Fortuna Radziwiłłów należała

porcie, pomnażając tym samym

Smorgonie, Newel, Siebierz, Żupra-

do legendarnych i tych, których przy

swój majątek.

ny, Nowosiółki, Żółkiew i 300 tysię-

największych nawet chęciach nie

Opowiadał także, że raz pod-

cy dusz poddanych. Był posłem na

dałoby się przepuścić. Niech świad-

czas polowania wybiegł wprost na

sejm, sędzią trybunału litewskiego,

czy o tym anegdotka pochodząca z

niego wielki jeleń, a on, nie mając

obrońcą złotych wolności szlachec-

czasów, kiedy Radziwiłł, zmuszony

już naboi, nabił strzelbę pestką od

kich i zwolennikiem stronnictwa

do emigracji politycznej, pozostawił

brzoskwini. Wystrzelił, ranny jeleń

„hetmańskiego”, przeciwnikiem kró-

majątek w Rzeczpospolitej i popro-

uciekł, a kilka lat później... Radziwiłł

la i „Familii”. Wspierał rozwój kultu-

sił o kredyt jednego z holenderskich

miał widzieć w swoich lasach jele-

ry i rzemiosła w swoich majątkach,

bankierów, Saturgusa. Ten jednak,

nia z drzewem brzoskwiniowym na

finansował teatr, szkołę wojskową,

mając Radziwiłła za bankruta, nie

grzbiecie.

drukarnię i persjarnię, w których wy-

tylko politycznego, ale i finansowe-

Książę zdawał sobie sprawę, że

twarzano słynne pasy słuckie. Nie-

go, odmówił mu. Książę poprosił go

czasem w swoich opowieściach prze-

poszlakowanego męstwa, odważny

więc tylko o małą przysługę.

kracza wszelkie dopuszczalne gra-

w boju, gościnny do przesytu, ser-

- Co książę pan każe?” – spytał

nice absurdu. Dlatego miał zawsze

ce miał wielkie, pełne szlachetnych

Saturgus.

obok siebie wiernego towarzysza,

uczuć, jednak z natury dumny, by-

- Zmienisz mi waszmość, panie

który miał go kopać w kostkę pod

wał też popędliwy i gwałtowny. Ale

kochanku, dukata. – Milionowy ku-

Karol Radziwiłł

stołem, kiedy opowieść Radziwiłła

to barwny styl życia i sarmacka fan-

piec uśmiechnął się nieco szyder-

stawała się mało wiarygodna.

tazja zapewniły mu miejsce w szere-

czo, jednak mina mu zrzedła, kiedy

Okoliczności wizyty królewskiej

kosztownościami i opatrzona napi-

Mimo to, nieraz musieli wysłu-

gu znanych postaci XVIII w.

słudzy wnieśli w ozdobnej skrzyni

były niecodzienne. Radziwiłł, przez

sem: „A tak przywykł Radziwiłł”.

chiwać goście Radziwiłła, jak wy-

Ród Radziwiłłów należał do naj-

monetę, którą miał rozmienić: radzi-

długi czas będący w opozycji wo-

W istocie, nawet po burzliwych

strzelono go z armaty, jak sułtan

potężniejszych na Litwie i w Rzecz-

wiłłowski dukat miał 2 stopy średnicy

bec króla, miał ogromne poparcie

wydarzeniach związanych z przej-

turecki powierzył mu opiekę nad

pospolitej oraz niewielu posiadają-

i pół cala grubości. Było to więc oko-

na Litwie. Stanisław August po-

ściem wojsk rosyjskich przez Nie-

swoim haremem, czy jak w Nieświe-

cych tytuł książęcy, który otrzymali od

ło 66 kg złota. Dziś taki dukat byłby

chodził z biedniejszej szlachty, a

śwież król musiał przyznać: „Nie znać

żu udojono całą sadzawkę mleka, w

Ferdynanda Habsburga. Kiedy Karol

wart około 10 milionów złotych – 25

wytworne życie kosztowało. Jego

że i Wasza Książęca Mość był przez

której utopiło się cielę.

Radziwiłł znalazł się na wygnaniu,

milionów hrywien.

długi rosły, aż osiągnęły kwotę 7

Moskalów rabowany”. W nieświe-

Elektor bawarski chciał nadać jego

Będąc dziedzicem takiej fortu-

milionów złotych. Król chciał, aby

skim skarbcu znajdowało się miedzy

świcie stanowiska szambelanów i

ny, Radziwiłł prowadził wystawne

sejm przegłosował ich pokrycie ze

innymi dwunastu złotych apostołów

Kobiety

Radziwiłł żenił się dwa razy.

ochmistrzów – jedynym warunkiem

życie. Na święta Bożego Narodze-

skarbu państwa, jednak nie mógł

naturalnej wielkości.

Pierwszy raz, z woli ojca, jako dwu-

było udowodnienie szlacheckiego

nia w 1778 roku, „oprócz miejsco-

na to liczyć bez poparcia Radziwił-

Radziwiłł miał nie tylko pienią-

dziestolatek, wziął za żonę księżnicz-

pochodzenia. Jako, że kandydaci

wej zwierzyny, worów z migdałami,

ła. Postanowił więc omówić z nim

dze, ale i gest. Kiedy w Warszawie

kę Marię Lubomirską, starościankę

żadnych dokumentów ze sobą nie

rodzenkami, oprócz kilku centna-

sprawę osobiście i ruszył w drogę

otwarto ekskluzywny sklep z towara-

bolimowską. Małżeństwo nie było

mieli, książę pracowicie potwierdzał

rów pieprzu, imbieru i innych za-

do Nieświeża.

mi z Anglii, wiedziony ciekawością,

szczęśliwe, małżonkowie nie docze-

ich rodowody wywodząc je to od fa-

morskich korzeni i słodkości, spro-

Radziwiłł wyjechał gościowi na

zawitał do niego także nasz książę.

kali się także potomka. W 1760 r.

raonów egipskich, to od czasów arki

wadza z Rygi 1.500 butelek szam-

spotkanie wraz z sześciotysięcz-

Wyciągnął szablę i zamachnął się

Radziwiłł otrzymał rozwód i wkrótce

Noego, to od rzymskich cesarzy. Do-

pańskiego, 300 reńskiego, 200

nym oddziałem piechoty. Król nie

na pół sklepu, a kładąc na ladzie

ożenił się ponownie, tym razem z

kumenty te podobno do dziś spoczy-

burgundzkiego wina; węgrzyn zaś z

mógł nie zauważyć, że koń Radzi-

sakiewkę złota rzekł: „Póty moje.

Teresą Rzewuską, córką Wacława,

wają w bawarskich archiwach.

własnych lal się piwnic. Sprowadzo-

wiłła miał podkowy ze szczerego

Spakować i odesłać do Nieświeża”.

wojewody podolskiego i hetmana

Do historii przeszedł wraz z przy-

no jeszcze wtedy 100 butelek ara-

złota, a rząd wysadzany drogocen-

Sprzedawca, korzystając z fantazji

polnego  koronnego,  właściciela

domkiem „Panie Kochanku”. Tak lubił

ku i trzy beczki piwa angielskiego

nymi kamieniami był wart ponad

Radziwiłła, spytał go, czy nie zechce

Podhorców. Wesele świętowano w

zwracać się do przyjaciół, szlachty,

z Londynu. Dostarczono przytem

półtora miliona, drugie tyle warta

spróbować świeżo sprowadzonego

zamku teścia przez dwa tygodnie,

ale także służby i samego króla. Był

tysiąc funtów świec woskowych, 30

była odzież, którą miał na sobie jeź-

angielskiego piwa. Książę zgodził

ale i to małżeństwo nie było szczę-

człowiekiem otwartym, szczerym, nie

garniturów strzelby berlińskiej wraz

dziec. Króla witały wystrzały armat-

się, kazał także poczęstować obec-

śliwe. Postać małżonki księcia nato-

znoszącym obłudy, ale niewykształ-

z 10-ma baryłkami prochu na ognie

nie i odgłosy dzwonów, jednak bra-

nych w sklepie i przechodniów. Na

miast zasługuje na poświęcenie jej

conym. Nauka zupełnie go nie intere-

sztuczne, 15 baryłek z ostrygami

ma, która prowadziła do zamku, była

degustację poszło około 200 bute-

i jej występkom osobnego artykułu.

sowała, co zauważył już ojciec mło-

marynowanemi i świeżemi, mnó-

skromna, biedna wręcz, przystrojona

lek, pozostałe cztery tysiące Radzi-

Także i ona nie urodziła Radziwiłłowi

dego Karola, kiedy przyszło do nauki

stwo pomarańcz, cytryn, czekolady,

tylko gałęziami jedliny. Napis na niej

wiłł także kupił i kazał odesłać do

następcy. Wierzono, iż ma to zwią-

pisania i czytania. Kolejni nauczycie-

soków, oliwek i kaparów, wreszcie

brzmiał: „Tak chciał król”. Była to aż

Nieświeża.

zek z klątwą rzuconą na księcia...

le rezygnowali nie mogąc podołać

100 butelek oliwy, 100 głów cukru i

zbyt widoczna aluzja do tego, że

Szastając złotem na prawo i na

Kiedy Karol Radziwiłł był jeszcze

zadaniu. W końcu zrezygnowany oj-

800 funtów kawy”.

Poniatowski chciał zniszczyć fortunę

lewo lubił przy tym opowiadać, że

bardzo młody i gorąca krew buzo-

ciec ogłosił, że obdaruje dwoma fol-

Trudno sobie wyobrazić, jak wy-

Radziwiłła, między innymi godząc

całą tę fortunę zawdzięcza wyłącz-

wała w jego żyłach, wpadła mu w

warkami tego, kto nauczy jego syna

glądał stół podczas bardziej uroczy-

się na rabunek jego posiadłości

nie sobie. Twierdził, że dorobił się,

oko panna Felicja Woyzbunówna,

czytać. Wyzwanie podjął szlachcic

stych wydarzeń, jak wesele siostry,

przez wojska rosyjskie. Jednak kiedy

będąc na służbie na Podolu, że wy-

szlachcianka, córka wojskiego Mi-

litewski Piszczałło. Folwarki zdobył,

czy wizyta królewska, bo Radziwiłł w

orszak podjechał trochę bliżej, uka-

kopał skarb pod Cecorą, albo ode-

chała Woyzbuna z Rabki Czerwo-

a wybrana przez niego metoda nauki

Nieświeżu przyjmował samego Sta-

zała się kolejna brama, tym razem

brał Hajdamakom zrabowane przez

nej. Panna rzeczywiście była piękna

była nader oryginalna.

nisława Augusta Poniatowskiego.

obwieszona złotem, srebrem oraz

nich bogactwa.