30

Wołyń 1943

16 lipca–15 sierpnia 2013 nr 13–14 (185–186) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Obrona Huty Stepańskiej

Rzymskokatolickie parafie, Huta Stepańska i Wyrka, wraz z okolicznymi przysiółkami w dolinie rzeki Horyń,

były jakby polską wyspą na ukraińskim morzu, której próbę zatopienia w krwi podjęła OUN-UPA 17 lipca

1943 roku. Dzięki roztropności i dzielności obrońców Huty, parę tysięcy Polaków uszło z życiem.

pach wokół budynku. Na obrzeżach

JaCeK BoRzęCKI

wioski były zbudowane bunkry sta-

tekst i zdjęcia

nowiące główny pierścień obronny.

Huta Stepańska została założo-

Po oblężeniu Huty przez ban-

na „na surowym korzeniu” w XVIII

derowców, dowództwo nad obroną

wieku przez Jakuba Sawickiego, pol-

wioski przejął od rannego Jana Sza-

skiego szlachcica przybyłego spod

belskiego doświadczony oficer Wła-

Żytomierza. W ciągu następnych

dysław Kochański. Pomagało mu w

stuleci w okolicy powstawały wioski

dowodzeniu kilku podoficerów re-

i kolonie zasiedlone – tak jak i Huta

zerwy. Por. Kochański przewidział,

– przez zubożałą polską szlachtę

że Ukraińcy będą pozorowali atak

tzw. zagrodową. Stąd też mieszkań-

od strony Stepania po to, by odcią-

cy nosili nazwiska takie jak np.: Li-

gnąć obrońców od przeciwnej, naj-

pińscy, Naumowiczowie, Wiatrowie,

bardziej newralgicznej strony, gdzie

Harewicze, Sulikowscy, Popławscy,

krzaki i drzewa podchodziły prawie

Horoszkiewicze, Bukowscy, Kwiat-

do wioski. Dopilnował więc, aby roz-

kowscy, Piotrowscy, Myszakowscy,

mieszczeni w bunkrach i okopach

Janiccy, Kobylańscy, Domaszewi-

obrońcy, pod żadnym pozorem nie

cze, Chorążyczewscy, Myczewscy,

opuszczali zajmowanych stanowisk.

Konwerscy itp. Wszystkie rody osie-

I rzeczywiście, banderowcy natarli

dlone od dawna w Hucie Stepańskiej

początkowo od strony Stepania, po

i w okolicy były rodami szlacheckimi

czym główny atak nastąpił od strony

i dlatego mieszkańcy tych wiosek ni-

lasu. Przygotowani na to obrońcy,

gdy nie podlegali pańszczyźnie.

odparli oba ataki, zadając napastni-

W 1943 roku Huta liczyła ponad

kom dotkliwe straty.

220 domów (gospodarstw). W latach

Po trzech dniach oblężenia i od-

30. w pobliżu Huty powstało sanato-

pierania kolejnych ataków, zapasy

rium tzw. „Słone Błota”. Parafia hu-

amunicji były już na ukończeniu i

ciańska była bodaj największą para-

dalsza obrona miała coraz mniejsze

fią na Wołyniu – liczyła 4253 osoby,

szanse powodzenia. Do obrońców

Janusz Horoszkiewicz ze swoim synem oraz ojcem, który przeżył obronę Huty stepańskiej

a rozciągała się na przestrzeni około

docierała świadomość konieczno-

20 na 10 kilometrów.

ści wycofania się z wioski, przebicia

Już od kwietnia 1943 roku pomagał

nili się w Hucie Stepańskiej, będą-

w trakcie oblężenia następnej nocy,

się przez oblegające siły upowskie

organizować tutejszą samoobronę

cej najsilniejszą samoobroną w tej

dziadek Bukowski zaryzykował i wy-

i dotarcia do odległych o ponad 30

porucznik Władysław Kochański („ci-

okolicy, prawie dorównującą słynnej

prawił się do pozostawionej furmanki,

Pierwsze mordy w Hucie

Stanisława Guzowska, z domu

kilometrów stacji kolejowych, chro-

chociemny”, pseudonim „bomba” –

wiosce Przebraże.

z której udało mu się przynieść nieco

Roman, mieszkająca obecnie w Bia-

nionych przez żołnierzy niemieckich.

później okoliczne dzieci nadały mu

żywności i tytoń. W Hucie, nie mając

łej Podlaskiej, urodziła się w 1929

Gdy 18 lipca nad ranem pojawiła się

pseudonim „wujek”), który zawiązy-

broni palnej, trafił do oddziału tzw.

Ucieczka do Huty

roku w Hucie Stepańskiej, w rodzinie

gęsta mgła, część mieszkańców, bez

wał w tej okolicy sieć Armii Krajowej.

O ucieczce do Huty Stepańskiej

kosynierów, uzbrojonych we własnej

właściciela restauracji, byłego legioni-

uzgodnienia z dowództwem, podjęła

Oddziały UPA, które w niedzielę

opowiada Andrzej Bukowski z Wro-

roboty piki, dzidy i kosy przekute na

sty. Wspomina, że gehenna Polaków

decyzję o wymarszu. Około tysiąc

11 lipca 1943 roku dokonały masa-

cławia, opierając się na wspomnie-

sztorc. Dzięki czujności nocnej warty

w tej wiosce zaczęła się już wczesną

osób – część na furmankach usta-

kry ludności polskiej w niespełna stu

niach swoich dziadków oraz stryjka

i wcześniejszym przygotowaniom do

wiosną 1943 roku od mordu w pobli-

wionych w dwóch rzędach, a część

wioskach, w powiatach horochow-

Zygmunta.

ucieczki, większości mieszkańców

skim majątku ziemskim:

pieszo – zaryzykowało opuszczenie

skim i włodzimierskim, w ciągu kilku

Bukowscy żyli w niewielkiej (42

Starej Kamionki udało się zbiec do

- Pierwszą ofiarą w naszej

wioski-fortecy.

następnych dni zgrupowały się w re-

gospodarstwa) polskiej wiosce Sta-

Huty Stepańskiej – zginęło 11 osób.

miejscowości było narzeczeństwo

jonie Stepania. Pogrom rozpoczął się

ra Kamionka. Byli przygotowani, że

Pomnik-krzyż na miejscu nieistnieją-

– Jadzia Jucewiczówna z huciań-

16 lipca o godz. 22, kiedy to tysiące

w przypadku banderowskiego ataku

cej wioski Stara Kamionka stanął w

Próba opuszczenia Huty

skiego sanatorium w Słonych Bło-

Opowiada Stanisława Guzowska:

ukraińskich chłopów, zmobilizowa-

uciekną do oddalonej o 3 kilometry

2010 roku. Ufundowała go rodzina

tach i Edward Kalus. Moja najstarsza

-„Siedzieliśmy z młodszym o 4

nych i dowodzonych przez upowców,

Huty Stepańskiej. Na furmance mieli

Bukowskich a postawił Janusz Ho-

siostra Wanda miała być pierwszą

lata bratem na naszym eleganckim,

roszkiewicz.

druhną na ich ślubie. Edzio był głów-

dużym wozie, zaprzężonym w parę

nym księgowym w majątku ziemskim

pięknych koni. Kolumnę żegnał – z

oblężenie

w pobliskiej wiosce Butejki i poje-

przyniesionym z kościoła Najświęt-

Huta Stepańska, w której liczba

chał tam ze swoją narzeczoną aby

szym Sakramentem – ksiądz pro-

mieszkańców i uchodźców z sąsied-

przedstawić ją zarządcy majątku

boszcz Drzepecki, który błogosławił

nich miejscowości sięgała w sumie

nas i mówił: Kochane dzieci, może

i zaprosić na ślub. Zasiedzieli się

około czterech tysięcy osób, była do-

wy jesteście godne u Pana Boga,

w gościach i pora była już późna,

brzeprzygotowanadoodparciaataku.

módlcie się. I zaintonował „Pod Two-

więc przyjęli propozycję przeno-

Głównym punktem obrony wewnątrz

ją obronę”. Ale to nie był śpiew, tylko

cowania. I właśnie tej nocy bande-

wioski była nowo zbudowana szkoła.

jeden wielki szloch. Wszyscy płakali.

rowcy napadli na dwór i zamordowali

Ten murowany, piętrowy budynek był,

Mój dziadek Krawczyński, który nie

całą rodzinę zarządcy wraz z małymi

niczym forteca, wyposażony w gniaz-

chciał jechać, powiedział do mojej

dziećmi oraz tę młodą parę. Wszyst-

da karabinów maszynowych. Mury

mamy: „Franiu, ty jedź z dziećmi a

kim obcięto głowy toporem na pniu do

chronione były przez osłonę z desek

ja tu zostanę, trudno, zginę to zginę”.

rąbania drewna. Byłam wstrząśnięta,

stanisława guzowska rozmawia z prawosławnym księdzem

z warstwą ziemi i specjalną siatką, od

No i mamusia zostawiła nas na tym

gdy te trumny wnoszono do kościoła

ze stepania, który potępił czystkę etniczną na wołyniu

której odbijały się granaty wystrzeli-

wozie z ludźmi i pobiegła na chwilę

w Hucie Stepańskiej. To były pierw-

wane z granatników przez oblegają-

zaczęły podpalać jednocześnie kilka-

spakowane najważniejsze rzeczy

do dziadka. Miała zaraz wrócić, ale

sze ofiary banderowskich zbrodni w

cych wioskę upowców. Budynek był

dziesiąt pomniejszych polskich wio-

niezbędne do przeżycia. Na sygnał

tymczasem czołówka dała rozkaz do

naszej najbliższej okolicy. Później

też podminowany, bo w przypadku

sek i kolonii, mordując mieszkańców

wioskowej nocnej warty o rozpoczy-

wyjazdu w kierunku na Wyrkę i cała

były drugie ofiary w rodzinie Piotrow-

gdyby ataku banderowców nie udało

i rabując ich dobytek. Był to łatwy łup,

nającym się ataku banderowskim,

kolumna ruszyła. Mama już nie zdą-

skich – i kolejne, kolejne.

się odeprzeć, obrońcy woleli wysa-

bo te przysiółki i kolonie były zbyt

rodzina Bukowskich z załadowaną

żyła wrócić. A wozy jechały i jecha-

dzić się w powietrze aniżeli dostać w

małe, aby móc się skutecznie bronić.

furmanką rzuciła się do ucieczki. Nie-

ły, bo to przecież były tłumy, chyba

ręce oprawców. W klasach szkolnych

Przygotowania do obrony

W tę jedną noc spalonych zostało

stety, podczas przejeżdżania w bród

tysiące ludzi. Mgła była niesamo-

znalazły schronienie matki z dziećmi

i początek ataku

kilka tysięcy domów i zabudowań go-

przez rzeczkę Gołubicę, obciążony

wita. Gdy dojeżdżaliśmy do Wyrki,

Po tych tragediach i po mordzie

przy piersi i kobiety z zaawansowaną

spodarczych.

wóz ugrzązł. Trzeba było wyprząc

banderowcy, przepuściwszy czoło

w Parośli, mieszkańcy Huty wiedzieli,

ciążą (zdarzyły się nawet porody).

Polacy, którzy z tego zmasowa-

konie i uciekać bez niczego. Szczę-

kolumny, zaczęli strzelać z karabi-

że muszą się uzbroić i przygotować

Z kolei kobiety z małymi dziećmi

nego napadu uszli z życiem, schro-

śliwie schroniwszy się w Hucie, już

nu maszynowego. I te ich okropne

do obrony przed banderowcami.

umieszczono w umocnionych oko-