34

Ludzkie dzieje

16 lipca–15 sierpnia 2013 nr 13–14 (185–186) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Długa droga do ojczyzny

Mało kto wie, że pośród zdobywających Szczecin w 1945 roku żołnierzy sowieckiej armii gen. Batowa byli

także Polacy. O jednym z nich, Włodzimierzu Zamborskim, pisała w swoim czasie prasa szczecińska.

Niestety było tam wiele nieścisłości.

jeńców amerykańskich i angielskich.

Na pewno wśród parafian tego

Po wojnie pozostał w Polsce. Pod ko-

kościoła byli wyżej wymienieni

niec lat pięćdziesiątych zamieszkał w

mieszkańcy Łazuczynka, skazani

Szczecinie i związał swoje później-

na zesłanie do Karelii w 1935 r.,

sze życie z marynarką. Na emeryturę

oraz inni, skazani w rok później na

przeszedł jako kapitan żeglugi wiel-

zesłanie do Kazachstanu, a również

kiej. Pozostaje pytanie: za jakie winy

ci, których rozstrzeliwano (bez ze-

ten zdolny człowiek trafił na zesłanie

słania) w miejscowych więzieniach

sowieckie w wieku 9 lat?

w latach 1937-1938, podczas tzw.

„akcji polskiej”, przeprowadzonej

aLeKsandeR nIewIŃsKI

przez NKWD.

zesłanie sowieckie

aleks.niewinski@wp.pl

Deportacja tłumaczy się z łaciny

Los wielu osób pozostaje nie-

jako zesłanie czyli przymusowe wy-

W artykule Tomasza Murańskie-

znany po dzień dzisiejszy. Mało kto z

gnanie. Stosowanie tego określenia

go pod tytułem „Człowiek, który zdo-

represjonowanych lub ich potomków

do zesłańców sowieckich będzie

bywał Szczecin”, autor wymienił sze-

wrócił w późniejszych czasach do

jednak nie zawsze właściwie. W

reg wojennych przygód Włodzimie-

Łazuczynka. Z wyżej wymienionych

latach 30. XX stulecia Sowieci wy-

rza Zamborskiego. Pisze, że życiorys

sześciu rodzin zesłanych do Karelii

myślili bowiem i inne rodzaje „zesłań”

tego człowieka „mógłby posłużyć za

w lutym 1935 r., do Łazuczynka nie

np. „specjalne” czy „administracyjne”.

kanwę wojennej powieści sensacyj-

wrócił nikt…

Ludzi wraz z rodzinami wysiedlano

nej”. To prawda. Nie wszystko jednak

osobliwości Karelii

ze stron ojczystych do miejsc pracy

było takie proste. Gdy „wybuchła

Na odwrocie fotografii jednej z

niewolniczej w warunkach trudnych

wojna” – pisze autor - Zamborski

tych rodzin, wykonanej w połowie

do przeżycia. Najczęściej była to

„otrzymał powołanie do Armii Czer-

1935 r. i nadesłanej do Łazuczyn-

północna część Rosji, Sybir, Kazach-

wonej” i „pojechał na front”. Wielolet-

ka, można przeczytać zdanie na-

stan. Na początku lat 30. zlikwido-

nia osobista znajomość z Włodzimie-

pisane ręką dziecka w języku pol-

wano tzw. klasę „kułaków”, jednak

rzem Zamborskim, upoważnia mnie

skim: „…w niedzielę…Pamiątka…

pewna część chłopstwa, nawet po

do podania i wyjaśnienia szczegółów

dla cioci Loni Zalewskiej. Miastecz-

Wielkim Głodzie (1932-1933) nadal

jego biografii.

ko Powieniec w Karelskim kraju”. Na

nie uległa przymusowi wstąpienia

Włodzimierz, a właściwie Włady-

fotografii tej samej rodziny z 8 maja

do kołchozów. Sowieccy komuniści

sław Zamborski, trafił na front w 1941

1938 r. brakuje jednego dziecka.

udali się wtedy do masowego zesła-

r. w wieku 15 lat. Zgłosił się na ochot-

Z opracowania I. Stasiuka dowia-

nia niepokonanych. Właśnie do tych

nika po rozpoczęciu wojny niemiec-

dujemy się, że ich syn Józef (ur. w

ostatnich zaliczono m.in. Andrzeja

ko-sowieckiej, oszukawszy uprzed-

1927 r.) „zginął” w listopadzie 1936

władysław zamborski, kapitan żeglugi wielkiej

Zamborskiego, ojca Władysława,

nio sowiecką komisję mobilizacyjną.

r. Z relacji świadków wiadomo, że

który nie należał do „kułaków”, lecz

Akcja przeprowadzona przez

W ten sposób uciekł z sowieckiego

ten chłopak umarł chory na tyfus. W

kie, T. 1). Później, w okresie rozbio-

do „klasy średniej” wg nomenklatury

NKWD, dotyczyła przede wszystkim

zesłania w Karelii, na którym prze-

tymże 1936 r. w tejże rodzinie umarło

rów Rzeczypospolitej, administracja

sowieckiej. Potrafił nie wstępując

terenów graniczących wówczas z

bywał od lutego 1935 r. Był obywa-

jeszcze jedno dziecko, wkrótce po

carska przesiedlliła tam sporą ilość

do kołchozu zapewnić dostatek

Polską. Była dobrze zaplanowana.

telem sowieckim. Owszem pochodził

urodzeniu. Pozostało troje dzieci: An-

drobnej szlachty zagrodowej, której

rodzinie, umiejętnie gospodarując

Najpierw aresztowano mężczyzn.

z polskiej rodziny, zakorzenionej na

toni, Maria, Stanisław. Warunki życia

zabrano majątki za udział w po-

na własnej ziemi, podobnie jak i

Później uprzedzono ich żony o wy-

Kresach Wschodnich Rzeczypospo-

do których doprowadził zesłańców

wstaniach narodowych. Mieli w ten

jego przodkowie. Na zesłanie do

siedleniu w nieznane. Mieli jedną noc

litej, lecz nie tych przedwojennych,

reżim sowiecki nie pozostawiały wie-

sposób ulec schłopieniu i wynaro-

Karelii wyznaczono również jego

na przygotowanie i jedne sanie do

a dawnych, sprzed pierwszych jej

lu szans na przetrwanie. Owszem,

dowieniu. Ostatnim właścicielem

brata Józefa Zamborskiego i wie-

załadowania dobytku życia i siebie z

rozbiorów.

dzieciom pozwolono uczyć się (w

Łazuczynka był Józef Wierciński

lu innych gospodarzy z pobliskich

dziećmi. Po dotarciu do stacji kolejo-

Na froncie walczył w rozmaitych

szkołach rosyjskich), natomiast ich

h. Rawicz, któremu za udział w po-

miejscowości. Warto zaznaczyć,

wej rodziny wsadzano do wagonów

formacjach i na początku kwiet-

rodziców, w tym kobiety zmuszo-

wstaniu listopadowym odebrano ten

że w miejscowości, gdzie mieszkali

bydlęcych i wieziono nadal w niezna-

nia 1945 r. był już plutonowym w

no do trudnych prac w obsługiwa-

majątek na rzecz Imperium Rosyj-

bracia Zamborscy przed zesłaniem,

ne pod konwojem uzbrojonych w ka-

41.Samodzielnym Pułku Zmechani-

najbiedniejszej klasy chłopstwa czy-

rabiny żołnierzy NKWD. Po 10 dniach

zowanym w zestawie 65. armii gen.

li tzw. „gołoty” wcale nie było. Ow-

okazało się, że „białe niedźwiedzie”,

Batowa, która wspólnie z II armią

szem w porównaniu z innymi, np.

którymi im wcześniej grożono – to

na odcinku od Gdyni do Stepnicy

Kazimierzem Niewińskim (3,5 ha

Karelia.

wstrzymywała czołgi niemieckie i w

pola) czy Władysławem Cichockim

W ten sposób z Małego Łazu-

ten sposób ubezpieczyła natarcie

(4,37 ha pola), których też zesłano

czyna, gdzie urodził się Władysław

głównych wojsk sowieckich na Ber-

do Karelii na początku 1935 r., braci

Zamborski, na mocy decyzji obwo-

lin. Władysław Zamborski był pewnie

Zamborskich można było uważać

dowego wydziału NKWD (wtedy

odważnym i zdyscyplinowanym żoł-

za zamożniejszych. Byli „ożenieni”

obwodu winnickiego), tylko w lutym

nierzem, zdolnym do szybkich wła-

z siostrami Jakuszewskimi. Jaku-

1935 r. wysiedlono do Karelii 6 ro-

snych decyzji, ponieważ zlecano mu

szewskich zaś, posiadających wła-

dzin: Bobrowskich, Sturyczów, a

też wykonanie zadań pułkowego wy-

sny młyn, represjonowano jeszcze

także rodziny Władysława Cichoc-

wiadu. Jego szlak bojowy zakończył

w 1930 roku.

kiego, Kazimierza Niewińskiego,

się w Rostocku po wyzwoleniu obozu

Andrzeja Zamborskiego, Józefa Za-

mborskiego. Świadkowie pamiętają

wnuk Józefa zamborskiego włodzimierz z córeczką zo-

niepełną listę.

sią, pozostał w Karelii (Petrozawodsk, 1994 r.)

skiego (KG nr 14 z 2009 r., s. 22).

niu otwartego w 1933 r. BBK czyli

„to Polszcza…”

Według opracowań krajoznawcy

Wcześniej pisałem nieco o Ma-

Białomorsko-Bałtyckiego

Kanału

Jana Giżyckiego z 1910 r. jeszcze

łym Łazuczynie, zwanym częściej

między morzem Białym a jeziorem

na początku XX st. większą część

Łazuczynkiem, miejscowości le-

Onieżskim w pobliżu miasteczka

parafian kościoła w Bazalii stanowili

żącej przed wojną obok granicy z

Powieniec. Podczas budowy tego

mieszkańcy Łazuczynka (1130 osób

Polską. Od Ukraińców z sąsiednich

kanału, umierało codziennie 15-20

z pośród 6000 parafian, mieszkań-

wsi czasem słyszymy, że „to Polsz-

sowieckich niewolników. Ilość zgła-

ców wielu innych pobliskich wsi).

cza”, czyli Polska. Mają rację pod

dzonych w ten sposób zesłańców

Wszyscy uważali się za Polaków.

względem historycznym. Pierwsze

po jego otwarciu trudno obliczyć.

W tym czasie wśród mieszkańców

wzmianki o miejscowości znane są

Powiedzenie „Powieniec – to świata

Łazuczynka Ukraińców prawie nie

z czasów wielkiego księcia litew-

koniec” jest dobrze znane i znacze-

dzieci z Małego Łazuczyna na zesłaniu w Karelii: antoni

było.

skiego Witolda (Archiwum Sławuc-

nie ma symboliczne.

(od lewej), Maria, stanisław (6.02.1940 r.)