24

Okruchy historii

30 sierpnia­16 września 2013 nr 16 (188) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

LISOWCZYCY

Przed upadkiem lisowczycy trafili

pień w 1626 roku lisowskich obroń-

pod dowództwo Gottfrieda von Pap-

ców Glogówka na Śląsku.

penheima. Walczyli we Wloszech w

rejonie Zuccarello i jeziora Garda,

Wygląd i taktyka

ale bój pod Opawą wykazal zuży-

Prawa lisowczyków zostaly usta-

cie oddzialu, który zatracil charakter

nowione w 1622 roku i skladaly się z

Staropolscy kondotierzy Lisowczycy, elearzy, Die Polnische Ko-

elitarny na skutek wymiany i strat w

31 artykulów omawiających przewi-

szeregach.

nienia i grożące za nie kary. Lisow-

sacken, Teufel und Bluthunde, homo lissovianus ­ te określenia

czycy podzieleni na 200­400 konne

chorągwie podlegali rotmistrzom oraz

W obronie Ojczyzny

wieścily polski fenomen zaciężnych kawalerzystów, walczących

Mimo najemnego charakteru

przewodzącemu wszystkim pulkowni-

zobowiązań lisowczycy spieszyli też

kowi. Stanowili lekką konnicę, opartą

po stronie tego, kto zaplaci lub zaoferuje więcej. Organizację

bronić ,,najjaśniejszej Rzplitej". Poza

na wzorcach tatarskich. Uzbrojeni w

tej formacji wymyślil Aleksander Lisowski herbu Jeż.

walkami w latach 1617 ­ 1619 z Mo-

karabin lub rusznicę, dwa pistolety,

skwą byli zaangażowani w zmagania

luk, szablę, koncerz, czasem również

przeciwko Turkom i Szwedom. Część

pikę.

z nich pod dowództwem Walentego

Ich wygląd ­ ,,Plaszcze opięte,

Rogawskiego trwala na Ukrainie po

czapki wysokie, pludry wąskie jak

powrocie ze Śląska. Później wyru-

rękaw, buty żólte, podkute, zbroi

szyli na tragiczną wyprawę podolską

nie mają, krzywe rapiery, wędzidla

u boku hetmana Stanislawa Żólkiew-

u koni male, siodla male, dziw, że

skiego. Piotr Nadolski pisal w ,,Krwa-

z nich nie spadną" ­ opisal kapelan

wym Marsie narodu sarmackiego":

Dembolecki. Niektórzy lisowczycy

,,Z Wrzeszczem, z mężnym Rogaw-

przypinali sobie skrzydla na wzór

skim nacieral w ich roty/ W sprośnej

husarzy. Walczyli, korzystając z

krwi bisurmańskiej utapiając groty".

możliwości, jakie dawala walka bez

Obecność lisowczyków pod Choci-

związania się z taborami (komunik).

miem, prowadzonych przez Stanisla-

Podejmowali się dalekich wypraw

wa Rusinowskiego, zostala powitana

dywersyjno-terrorystycznych. Wy-

z radością. Bylo to zapewne 3500 lu-

korzystywali taktykę ataku i odwro-

dzi. ,,Lisowczyk w srogich szturmach

tu oraz improwizacji bitewnej, co

nic nie ustępowal/ Tak strzelbą, jak

zostalo zaczerpnięte z orientalnej

i mężną ręką dokazywal" ­ opiewal

tradycji.

cytowany Nadolski.

Pierwsza konfrontacja trzech

Potomni o elearach

chorągwi lisowczyków ze szwedz-

Slawa lisowczyków wykraczala

kimi regimentami miala miejsce

poza czas i dzielnice, w których

na przelomie 1621 i 1622 roku w

operowali. Już w 1620 roku Bar-

Inflantach. Kolejny raz dowodzeni

tlomiej Zimorowic skladal takie oto

przez Jędrzeja Kalinowskiego wal-

rymy w ,,Żywocie Kozaków Lisow-

czyli z silami Gustawa Adolfa pod

skich" także i potyczki ich szczęśli-

Tczewem i Gniewem. Dopiero zmia-

we: ,,Tam wy Melanchtonową wy-

na dowódcy na Mikolaja Moczar-

niszczając wiarą/ Wieleście Lutrów

skiego odnowila sprawność i silę

dali diablom na ofiarę". To przecież

tych kawalerzystów. Znaczną rolę

,,Lisowczyka" bądź ,,Jeźdźca pol-

lisowczycy odegrali w zniszczeniu

skiego" uwiecznil okolo 1655 roku

Harmenszoon van Rijn Rembrandt, Polski jeździec

posilkujących Szwedów regimen-

sam Rembrandt, gdy ten rodzaj

tów Streiffa i Teuffla.

lacy walczyli jeszcze na Śląsku, w

by odzyskania carskiej korony przez

wojsk już nie istnial (choć pierwszy

FeLIKS

W Rzeczypospolitej byly pa-

Palatynacie, Lotaryngii.

królewicza Wladyslawa.

wlaściciel Michal Kazimierz Ogiń-

SzULC-BINSzeWSKI

miętane zarówno zaslugi lisowczy-

W trakcie kampanii reńskiej

ski wolal w nim widzieć ,,Cosaque

ków, jak ich nieposkromiona żądza

miejsce lisowczyków w hierarchii

a cheval"). Malowali i rysowali ich

Legenda zagończyka

Na slużbie cesarza

grabieży, krwi i gwaltu. Ich lupieże

obniżylo się, choć zachowali mini-

Ten szlachcic trafil do obozu

Po śmierci Lisowskiego gro-

Roelant Savary, Sebastian Vrancx,

i przemoc w stosunku do ludności

mum autonomii pod ks. Zygmuntem

stronników Dymitra Samozwańca po

mada lowców przygód i lupu prze-

Peter Snayers. Lisowczyków wybie-

cywilnej na terenie Rzeszy Niemiec-

Karolem Radziwillem oraz plk. Sta-

udziale w nieslawnej inflanckiej kon-

ksztalcila się w najemne bractwo

rali na temat obrazu polscy artyści:

kiej obrazuje fakt, że matki straszyly

nislawem Strojnowskim. Walczyli

federacji żolnierskiej, a co gorsza i w

żolnierskie, którego sensem byla

Wladyslaw Szerner, Józef Brandt

dzieci pojęciem ,,Der Polnische Ko-

też później, a ich udzialem stala się

rokoszu Zebrzydowskiego. Jednak

walka. ,,Slużaly" żolnierz pozosta-

i Juliusz Kossak. Mit lisowczyków

sacken" do czasów napoleońskich.

jeszcze rzeź Novégo Mesta, co ze

sukcesy w Rosji przyniosly slawę Li-

nie poszukiwanym towarem podczas

podtrzymują nieco zapomniane po-

Oddzialy sasko-weimarskie, pamię-

szczególami opisywala frankfurc-

sowskiemu, a jednocześnie infamię

wojny 30-letniej. Najpierw polscy ka-

wieści Antoniego F. Ossendowskie-

tając o ich wyczynach, wycięly w

ka gazeta ,,Theatrum Europaeum".

zmazywal męstwem wykazanym na

walerzyści dowodzeni przez Adama

go i Boguslawa Sujkowskiego.

placu boju. Po zdobyciu Briańska

Lipskiego i Walentego Rogawskiego

Wereszczyca

Lisowski zjednal sobie część Koza-

dokonali dywersyjnego ataku na

List do redakcji

czyzny i dokonal szalonej wyprawy

Węgry i zwyciężyli pod Humennem.

ku brzegom Morza Kaspijskiego.

To ocalilo cesarza obleganego w

Piękny zakątek naszej ziemi,

W dalekim zagonie pięciotysięczna

Wiedniu przez Gabora Bethlena,

prześliczne roztocze. Wieś polożona

grupa dotarla w 1608 roku do Astra-

który wycofal się do Siedmiogro-

Felicjan Grochowski ­ lustrator, Jan

ste powietrze. Są tu jeziora slużące

jest o 25 km na poludniowy zachód

Bialobrzeski ­ pisarz skarbowy.

jako kąpieliska oraz do polowu ryb.

od Gródka Jagiellońskiego, 12 km od

chania, a jego podwladny (póź-

du. Zaś wojna, miast skończyć się,

Ulrich Werdum pisze w swej

Prowizoryczne domki, stoly, lawy,

Janowa kolo Lwowa. W poludniowej

niejszy wódz lisowczyków) Jarosz

trwala 29 lat.

podróży: ,,Jest to wcale mala wieś,

miejsca wyznaczone pod ogniska.

stronie obszaru bierze początek rze-

Kleczkowski zapewnial, że ,,bylać

Ferdynand II stal się jednym z po-

z kościolem z drzewa, jak prawie

Czysty piasek na plaży, kabiny prysz-

ka Wereszczyca ­ doplyw Dniestru.

ochota ido Persji, i z tym narodem

ważniejszych zleceniodawców dla li-

wszystkie kościoly po wsiach, jako

nicowe oraz doplyw wody pitnej.

W dolinie Wereszczycy polożone

(...) zwarlszy się, Turczynowi w oczy

sowczyków. Ci już 8 lutego 1620 roku

i większość domów. Okna tutaj i w

Jak co roku prezes TKPZL Emil

są zabudowania. Obszar doliny jest

zakoliwszy zastąpić".

pojawili się nad Dunajem, u bram

wielu innych miejscach byly z pę-

Legowicz w czasie letnich wakacji

przeważnie lesisty. W aktach z XV

Jako pulkownik dowodzil sa-

stolicy cesarstwa. W toku pierwszych

cherzy rybich przytwierdzonych do

zorganizowal wycieczkę wypoczyn-

wieku wieś zwie się ,,Wereszczycą"

modzielną grupą kawalerii w glębi

walk zginąl wspomniany Kleczkow-

drewnianych prętków zamiast kitu".

kową dla czlonków towarzystwa. W

albo ,,Brzeszczycą", a dopiero w XVII

państwa moskiewskiego. Pomiędzy

ski, którego zastąpil Stanislaw Rusi-

Tak bylo kiedyś. Obecnie jest to

tym roku odpoczywaliśmy w We-

w. przybiera obecną nazwę.

ochotnikami slużącymi propter retri-

nowski. Kronikarz i kapelan formacji,

bogata wieś. Miejscowość jest zadba-

reszczycy. Wyjechaliśmy ze Lwowa

Lustrację tej wsi z dnia 30 marca

butionem (w nadziei nagrody) byli

ksiądz Wojciech Dembolecki, przed-

na i przysposobiona do odpoczynku

wczesnym rankiem spod kościola św.

1616 r. wydają Stanislaw Wapowski

dla turystów. Czyste jeziora, potężny

Elżbiety. Na miejscu od razu rozbiegli-

­ kasztelan przemyski, Heronim

panowie szlachta obok plebejuszy,

stawial towarzyszy broni niczym świę-

las mieszany z przewagą sosny, czy-

śmy się po lesie, zbieraliśmy maliny,

Mieloński ­ sekretarz królewski,

Kozaków i Rosjan, a nawet Tatarów.

ty hufiec: ,,Sam Pan Bóg to wojsko na

gdzie niegdzie można bylo znaleźć

Legendarna wyprawa 1615 roku ru-

cesarską (slużbę) dla obrony Kościo-

poziomki. Milośnicy wody zażywali

szyla na pólnoc, zmierzając ,,ku mo-

la swego Świętego zaciągnąl".

kąpieli, dużo plywali. Potem posilek.

rzu lodowatemu", osiągnęla Twer,

Trzy tysiące jazdy elearskiej

Pogawędki z przyjaciólmi i znajo-

Galicz oraz Suzdal. Uczestnicy tej

(od węgierskiego ,,eloharcos" ­ do-

mymi. Potem byly gorące kielbaski.

eskapady staną się nośnikiem tra-

borowa jazda) odegralo znaczną

I znowu odpoczynek.

dycji przyszlych lisowczyków. Gdy

rolę w bitwie pod Bialą Górą, która

Bardzo dziękujemy prezesowi

wódz zyskal uznanie Sejmu, niespo-

zapoczątkowala trzysta lat niewo-

z malżonką za organizację milego

dziewanie umarl (podobno otruty) 11

li czeskiej. Lisowczycy zdobyli 52

odpoczynku.

października 1616 roku po miesiącu

sztandary, a wśród nich chorągiew

STeFANIA LABAzIeWICz

od zaciągu, co bylo ciosem dla pró-

króla ,,zimowego" Fryderyka V. Po-