26

Okruchy historii

29 listopada–16 grudnia 2013 nr 22 (194) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

kręta droga polskiego złota

skiej dla Francji i jej sojuszników.

Gdy 9 kwietnia Niemcy zaatakowali

Norwegię, 10 maja hitlerowska ma-

china wojenna zwaliła się na Holan-

Tankowiec pełen złota i kryjówka na Saharze. Jak ma się złoto do fortepianu? I jeszcze tajemni-

dię i Belgię, pękł front francuski, a

Anglicy uciekli z Dunkierki. Zwróco-

ca ostatniego listu Ignacego Paderewskiego. Czy możliwe, że coś łączy te wszystkie elementy?

no się wtedy do rządu francuskiego

Artykuł ten jest o niewiarygodnych przygodach podczas ratowania rezerw Banku Polskiego

w sprawie ewakuowania złota.

Ostateczna odpowiedź rządu

w 1939 roku przed Niemcami. Takiego scenariusza nie wymyśliłby nawet sam Steven Spielberg

francuskiego na propozycję wywie-

dla kolejnych przygód Indiany Johnsa.

zienia złota z Francji, była zaska-

kująca: rząd wyraził opinię, iż naj-

zupełniej uzasadniony i konieczny

KRZYSZTOF SZYMAŃSKI

jest udział Polski w kosztach pro-

opracowanie

wadzenia wojny, natomiast pomysł

ewakuacji złota ocenia jako przejaw

Trudna droga do Rumunii

W krytycznej sytuacji we wrze-

chęci uchylenia się od tego udziału,

śniu 1939 r., rząd polski zdecydował,

a więc złoto powinno pozostać we

że zapasy gotówki i złoto zdepono-

Francji, jako mienie zdeponowane

wane w skarbcu Banku Polskiego

w Banku Francuskim, aż do ustale-

skierowane zostaną do Śniatyna

nia zasad ostatecznego rozliczenia

na granicy polsko-rumuńskiej. Do

kosztów wojny i ich wykonania po

końca tliła się nadzieja na jakiś na-

zakończeniu wojny.

gły zwrot w przebiegu wojny i moż-

7 czerwca nakazano jednak

liwość powrotu walorów do Warsza-

bezzwłoczne przerzucenie złota do

wy. W kilka dni później nadzieje te

portowego Lorient, by stamtąd mo-

rozwiały się.

gło być wyekspediowane do USA.

Dzięki pomocy wojska udało się

Transport ruszył w kolejną długą

nawiązać kontakt z Brześciem, Za-

podróż, by przejechać niemal przez

mościem i Siedlcami, gdzie zdepo-

połowę Francji. Na którejś z małych,

Krążownikiem francuskim tej klasy polskie złoto wędrowało z Europy do Afryki

nowane były zasoby Banku Polskie-

prowincjonalnych stacyjek do pocią-

dunku dokonali pracownicy bankowi

tą wynajęto dokerów i w ten sposób

Natychmiast po wejściu stat-

go. Do Śniatyna skierowano również

gu dołączono 31 nowych wagonów.

i konwojenci przy pomocy żołnierzy

w ciągu nocy udało się przenieść

ku na wody Bosforu do „Eocene”

część skarbca, zdeponowaną w Lu-

Znajdowało się w nich złoto Banku

i kolejarzy. Nikt z przeładowujących,

złoto z wagonów na statek. Wszy-

podpłynęła motorówka, na której

blinie oraz transport warszawski, a

Belgijskiego. Wagonów ze złotem

oprócz pracowników bankowych,

scy, zwłaszcza Polacy, napracowali

znajdowali konsulowie – polski i bry-

Franciszek Czernichowski – jeden z

polskim było pięć. Był to chyba je-

nie został poinformowany, co mieści

się przy tym uczciwie, dźwigając

tyjski. Proponowali, by złoto wyła-

pięciu dyrektorów banku Polskiego

dyny w dziejach kolejnictwa pociąg

się w ciężkich, solidnie zbudowa-

skrzynki.

dować i oddać na przechowanie do

miał tam przybyć z Dubna. Adam

przewożący tak cenny ładunek.

nych skrzyniach. Około godz. 1 w

Gdy „Eocene” miała podnieść

tureckiego Banku Otomańskiego.

Koc, jako wiceminister skarbu, wy-

Nad Francją coraz bezkarniej

nocy wszystko było gotowe i pociąg

kotwicę, nastąpiła przykra niespo-

Kierownictwo konwoju, odpowie-

znaczył sztab całości transportu, na

szalała Luftwaffe, zbombardowano

ze skarbcem opuścił małą śniatyn-

dzianka – rumuńska załoga, która

dzialne za złoto, stanowczo odrzu-

czele którego postawił pułkowników:

sąsiedni port Saint Nazaire, docho-

ską stacyjkę.

zorientowała się, że statek zabiera

ciło ten pomysł.

Ignacego Matuszewskiego i Henry-

dziły coraz gorsze wieści – 14 czerw-

Przed odjazdem transportu na-

jakiś niecodzienny ładunek, prze-

Ambasador RP w Turcji Michał

ka Floyar-Rejchmana, a z ramienia

ca wojska francuskie wycofały się z

deszła do Śniatyna wiadomość od

straszyła się ryzyka i zeszła z pokła-

Sokolnicki miał niełatwy orzech do

Banku Polskiego w tym sztabie był

Paryża.

ambasadora w Bukareszcie Rogera

du oświadczając stanowczo, że na

zgryzienia. Turcy bacznie przestrze-

główny skarbnik Banku Stanisław

17 czerwca admiralicja wydała

Raczyńskiego, o tym że rząd Rumu-

morze nie wypłynie. Z wielkim tru-

gali neutralności. Ostatecznie uzgod-

Orczykowski.

instrukcje by zapasy złota przenosić

nii wyraził oficjalną zgodę na tranzyt

dem udało się kapitanowi Robertowi

niono, że najlepiej będzie wyładować

na krążownik marynarki francuskiej

złota do Francji. Nalegano przy tym,

Brettowi znaleźć zastępstwo. Przed

złoto z tankowca i koleją wysłać je

„Victor Schoelcher”. Następnego dnia

żeby przejazd przez terytorium pań-

opuszczeniem Konstancy kapitan

stąd do Bejrutu. Ambasada francu-

okręt wyszedł w morze i już na morzu

stwa trwał jak najkrócej i zobowią-

przeprowadził telefoniczną rozmo-

ska usilnie forsowała to rozwiązanie.

miał otrzymać dalsze rozkazy co do

zano się udzielić wszelkiej pomocy.

wę z ambasadą brytyjską w Buka-

Sokolnicki przystał na francuską

marszruty. W drodze wyjątku pozwo-

Ostrożność Rumunów i ich nalegania

reszcie, po tej rozmowie był wielce

propozycję i „Eocene” podpłynął

lono dyrektorowi Banku Polskiego

na szybki przerzut były uzasadnione.

zdenerwowany. Ambasada bowiem

do azjatyckiego nabrzeża Bosforu.

Stefanowi Michalskiemu znaleźć się

Obawiano się reakcji Niemiec na te

ostrzegała go, że Niemcy w nocie

Rozpoczęły się kolejne przenosiny

na okręcie i towarzyszyć złotu. Ocze-

działania. Rząd Rumunii, w obawie

do rządu rumuńskiego zakomuni-

skrzyń ze złotem, tym razem z an-

kiwano rozkazu przyjęcia kursu na

przed konfliktem z Trzecią Rzeszą

kowali, iż polskie złoto uważają za

gielskiego statku na turecki pociąg.

Wielką Brytanię. Ale zamiast takiego

wydał szereg zarządzeń wykonaw-

materiał wojenny, a wobec tego na-

Wyruszono w kierunku Ankary. W

rozkazu, kapitan jednostki otrzymał

czych, mających „zabezpieczyć

leży się spodziewać na morzu ataku

Ankarze do kierownictwa konwoju

rozkaz, udania się do… Afryki, do

granicę rumuńską i ułatwić docho-

Luftwaffe na „Eocene”, ale brytyjski

przybyli urzędnicy ministerstwa ko-

Dakaru.

wanie zasad neutralności”. Uchwa-

kapitan nie cofnął się i przystąpił do

munikacji i upomnieli się o zapłatę za

ła dotknęła tę część skarbca, którą w

wykonywania powierzonej mu misji.

korzystanie z pociągu. Zapłata mia-

Przygód ciąg dalszy

Dubnie władze wojskowe wyłączyły

Statek opuścił port.

ła być uregulowana niezwłocznie, z

Franciszek Czernichowski

Oto jak opisuje podróż dyrektor

z brzeskiego transportu. Skrzynki

Na statku znajdowało się mie-

góry za całą trasę, to jest od wybrze-

Michalski:

te, po licznych tarapatach, znalazły

nie oszacowane na 350 milionów

ża przez Ankarę do granicy syryjskiej.

Jako pierwszy dotarł do Śnia-

„W nocy włączona nas do więk-

się wreszcie za polsko-rumuńską

złotych, dwudziestu pracowników

Urzędnicy twardo oświadczyli, że je-

tyna specjalny pociąg z Brześcia;

szego konwoju, który początkowo

granicą, ale zostały niezwłocznie za-

Banku Polskiego z głównym skarb-

żeli rachunek nie będzie uregulowa-

wkrótce po nim nadszedł także po-

wziął kurs na zachód. Następnego

kwestionowane, nie przekazano ich

nikiem Stanisławem Orczykowskim,

ny, zablokują przekroczenie bagażu i

ciąg z Zamościa, a nieco później

dnia zauważyłem jednak, że nasz

przedstawicielom Banku Polskiego i

a ponadto pułkownicy Matuszewski

konwoju przez granicę. 22 września

stawiły się kolumny samochodowe.

okręt odłączył się od konwoju i płynie

nie zezwolono na dalszą ich ewaku-

i Floyar-Rejchman. Statek skierował

transport kolejowy bez przeszkód

Był dzień 14 września, gdy w Śniaty-

w kierunku południowo-wschodnim.

ację. Przeleżały one w Banku Rumu-

się do Turcji z zamiarem zawinięcia

przybył do granicy syryjskiej, gdzie

nie kierownik transportu z Dubna za-

Kapitan wyjaśnił, że otrzymał radio-

nii do 1947 r., będąc niejednokrotnie

do Konstantynopola.

ochronę cennego ładunku przejęli

meldował zaraz po przyjeździe swe-

wy rozkaz natychmiastowego udania

narażone na zajęcie przez Niemców.

Francuzi. W dwa dni później polskie

mu zwierzchnictwu, że nie doprowa-

się do portu Royan, na zachodnim

złoto dotarło do Bejrutu.

dził tu całego zapasu złota. Okazało

wybrzeżu Francji. Nie taił przy tym,

Niebezpieczna Turcja

We wrześniu 1939 r. Turcja była

Cały polski personel prowadzący

się, że kiedy pociąg zatrzymał się w

że był tym rozkazem zdumiony,

Niebezpieczny ładunek

15 września przybył do Kon-

siedliskiem wywiadów obu walczą-

ewakuację mógł wreszcie odetchnąć

Dubnie, gdzie przebywało wówczas

gdyż wiedział, że port ten był silnie

stancy pociąg wiozący ze Śniaty-

cych stron, wywiad niemiecki posia-

z ulgą. Złoto Banku Polskiego zna-

najwyższe dowództwo wojskowe z

bombardowany. Dodał również, że

na polskie złoto, ułożone w 1208

dał tu wyjątkowo sprawną agenturę.

lazło się na terytorium podległym

Rydzem-Śmigłym na czele, na za-

sposób podania rozkazu odbiegał od

skrzynkach o wadze 70 kg każda.

Mogły też wyniknąć komplikacje cel-

sojuszniczej Francji.

rządzenie władz wojskowych doszło

przyjętego w marynarce francuskiej

W sumie – ponad 80 ton polskiego

ne, bo przecież na statku „Eocene”,

Mało kto zdawał sobie jednak

do wyładowania z brzeskiego pocią-

schematu. Wobec tych wątpliwości

złota. Wynajęto stary, wypracowa-

znajdowało się olbrzymie bogactwo,

sprawę z tego, że zakończył się tyl-

gu części złota. Złożyło się na to 70

poprosił admiralicję o powtórzenie ta-

ny tankowiec „Eocene”, absolutnie

a Turcy mogli zażądać wniesienia

ko pierwszy jej etap.

skrzynek o wartości 22 mln zł. Łącz-

jemniczego rozkazu, uprzedzając, że

nie przystosowany do tego rodzaju

opłat celnych.

na ilość ukrytego w nich złota wyno-

w razie braku potwierdzenia skieruje

transportu. Jej załoga, poza oficera-

16 września udało się osiągnąć

siła 4 tony. W Śniatynie uformowano

się do Casablanki. Potwierdzenie nie

Podróż w nieznane

mi narodowości angielskiej składała

Bosfor. Kapitan kazał umieścić na

Jeszcze w tym samym miesiącu

skład wagonów, mający wywieźć

nadeszło, i zdaje się dzięki przezor-

się z Rumunów.

statku oznakowania kodowe o tran-

przewieziono złoto pod konwojem

polskie złoto do Rumunii. Trzeba

ności kapitana uniknęliśmy niemiec-

Wywiad hitlerowski działał w Ru-

zycie przez terytorium tureckie. Był

francuskiej żandarmerii do Nevers

było pospiesznie przenieść do niego

kiej pułapki. Płynęliśmy sami, bez

munii swobodnie, mógł wywęszyć

to manewr uwalniający statek od

nad Loarą w centralnej Francji.

cały bagaż, przywieziony samocho-

ochrony”.

spedycję, obawiano się więc ataku

sprawdzania jego ładunku przez ad-

Spodziewano się, że tu pozostanie

dami. Było tego kilkaset skrzyń o

W Casablance Michalski wystą-

na statek na morzu. Za solidną opła-

ministrację portową.

do końca wojny, oczywiście zwycię-

łącznej wadze ponad 80 ton. Przeła-

pił o skierowanie polskiego złota do