img
Okruchy historii
21
www.kuriergalicyjski.com * Kurier galicyjski * 16–29 października 2015 nr 19 (239)
LENINO
nach rannych. Oddziały polskie
w boju bratnie przymierze”. Na mocy
zmarłych z ran oraz zaginionych bez
pozbawione wsparcia sowieckiej ar-
dekretu z 7 października 1950 r. w
wieści. Otwarcie i poświęcenie nowe-
tylerii, mimo brawurowych ataków,
kolejne rocznice bitwy pod Lenino
go cmentarza odbyło się 17 lat temu,
ponosząc duże straty zostały wkrót-
obchodzono święto Ludowego Woj-
w 55. rocznicę bitwy z udziałem
ce powstrzymane przez jednostki
ska Polskiego.
przedstawicieli władz państwowych
niemieckie. Kilkakrotnie ponawiane
Dopiero w latach dziewięćdzie-
Rzeczypospolitej Polskiej i Republiki
12 października w PRL-owskim kalendarzu był
natarcia 12 i 13 października nie
siątych kwerendy archiwalne oraz
Białorusi, kombatantów polskich, bia-
dały zamierzonego rezultatu i pol-
analiza publikacji polskich, rosyj-
łoruskich i rosyjskich oraz miejsco-
datą niezwykle ważną. Tego dnia świętowano
ska dywizja została odesłana na
skich i niemieckich pozwoliły na
wej ludności i młodzieży szkolnej.
Dzień Wojska Polskiego na pamiątkę bitwy sto-
zaplecze frontu. W dwudniowych
ustalenie wykazu części nazwisk
Mszę świętą, z udziałem Kompanii
ciężkich walkach straciła ponad
Polaków poległych, zmarłych i za-
i Orkiestry Reprezentacyjnej Wojska
czonej w 1943 roku z udziałem żołnierzy
trzy tysiące żołnierzy, a więc niemal
ginionych bez wieści. Szczególnie
Polskiego, celebrował biskup polowy
1. Polskiej Dywizji Piechoty im. Tadeusza
jedną czwartą stanu sprzed bitwy.
owocne okazały się badania prze-
WP gen. Leszek Sławoj Głódź. Po-
Jak się szacuje, poległo i zmarło z
prowadzone w Centralnym Archi-
wiedział wówczas w homilii: „Tyle lat
Kościuszki nieopodal wsi Lenino. Po wojnie co
ran 510 żołnierzy, rannych zostało
wum Ministerstwa Obrony Federacji
słowo Lenino wypisywano na pierw-
roku do Białoruskiej SRR wyruszały pociągi przy-
1776, zaginęło bez wieści 652, do
niewoli trafiło 116.
jaźni z polskimi kombatantami. W rocznicowych
Tak duża liczba ofiar była wy-
uroczystościach brali udział najwyżsi dygnitarze
nikiem rażących błędów popełnio-
nych przez dowództwo. Przed bitwą
partyjni, polscy i radzieccy. Żaden z nich nawet
dokonano rozpoznania, wskazując
nie zająknął się ilu Polaków straciło życie w tej
tym samym Niemcom kierunek przy-
szłego natarcia. Walczącym Pola-
bitwie, jak wielką cenę przyszło im zapłacić.
kom nie zapewniono dostatecznego
wsparcia wojsk pancernych i lotnic-
twa, nie mieli też stałego zaopa-
trzenia w sprzęt i amunicję. Walki
w większości toczyły się w dolinie,
na nieosłoniętym terenie, polscy
żołnierze byli więc idealnym celem
dla wroga. Nasuwa się pytanie: czy
były to rzeczywiste błędy taktyczne,
czy też świadome działanie towarzy-
Muzeum w Lenino
szy radzieckich, którzy dopuścili do
Rosyjskiej w Podolsku. Niestety nie
wykrwawienia się Polaków, bo tak do
szym miejscu listy narodowej chwały.
udało się dotrzeć do materiałów
końca nie ufali nawet Wasilewskiej
Tak o tej bitwie było głośno! Tyle ksią-
jednostek Wehrmachtu biorących
i Berlingowi? Przecież bitwa ta nie
żek, filmów, słów... A zabrakło przez
udział w walkach. Wyniki badań zo-
miała istotnego znaczenia strategicz-
lata jednego: wypełnienia obowiązku
stały opublikowane w pracy „Lenino.
nego. Front w tym miejscu stał jesz-
Narodu i Państwa wobec swoich za-
Październik 1943. Polegli, zmarli z
cze do czerwca 1944 r.
bitych i zmarłych żołnierzy. Trzeba
ran, zaginieni”, wydanej w 1996 r.,
Po zakończeniu walk kości pol-
było dopiero naszych czasów, aby ta
zawierającej 1050 nazwisk żołnie-
skich żołnierzy zostały w ziemi tam,
bitwa, i ci, którzy podczas niej polegli,
Polski Cmentarz Wojenny w Lenino
rzy, w tym 468 poległych i zmarłych
gdzie padli, pochowani przez kole-
doczekali się cmentarza wojennego
z ran w rejonie Lenino, 28 żołnierzy
gów bądź okolicznych mieszkańców
Dywizja, składająca się głównie z
– z prawdziwego zdarzenia. Budowa
EWA ZIÓŁKOWSKA
zmarłych z ran w szpitalach polo-
na rozległym polu bitwy. Na przeło-
ludzi bez doświadczenia bojowego, a
tego cmentarza to nie gest wielko-
wych poza rejonem pola bitwy oraz
Po zerwaniu stosunków dy-
mie lat czterdziestych i pięćdziesią-
przy tym wyczerpanych niewolniczą
duszności w stosunku do tych, o któ-
519 zaginionych w bitwie. Za zagi-
plomatycznych z rządem RP gen.
tych na Białorusi przeprowadzono
pracą, bardzo szybko została skiero-
rych się teraz mniej niż kiedyś mówi.
nionych uznaje się także grupę żoł-
Władysława Sikorskiego, w 1943 r.
ekshumacje wielu wojennych gro-
wana na front. Zasadniczą rolę ode-
To obowiązek. To powinność...”
nierzy 1. Dywizji, którzy, obawiając
Stalin powołał, oficjalnie na wniosek
bów, przenosząc szczątki do zbioro-
grały względy propagandowe. Bitwa
Ziemia z polskiej mogiły w Leni-
się ponownego zesłania, dobrowol-
polskich komunistów zrzeszonych
wych mogił. Podobnie było w Lenino.
w rejonie Lenino rozegrała się między
no została złożona pod wzniesionym
nie przeszli na stronę niemiecką, co
w Związku Patriotów Polskich, pol-
Prochy polskich żołnierzy zostały
siłami niemieckimi a 33. Armią Frontu
na warszawskim Cmentarzu Woj-
przez lata ukrywano.
ską formację wojskową – 1. Dywizję
przewiezione i złożone na skraju wsi.
Zachodniego, dowodzoną przez gen.
skowym na Powązkach pomniku ku
W końcu lat dziewięćdziesiątych
Piechoty im. Tadeusza Kościuszki.
Zbiorowe mogiły polskich żołnierzy
Wasilija Gordowa, w skład której
czci poległych tam żołnierzy. Stanął
podjęto również starania, żeby w
Jej dowództwo objął pułkownik, a
urządzono u stóp pomnika Kościusz-
wchodziły polskie jednostki, piechota
tuż obok grobu gen. Berlinga, który
Lenino powstał polski cmentarz wo-
wkrótce z nominacji Stalina, generał
kowców, postawionego przez władze
i pułk czołgów, liczące w sumie 12,5
ma swój pomnik przy moście Łazien-
jenny. Istniejący pomnik uzupełniono
brygady Zygmunt Berling, który wraz
BSRR w 1968 r. W Lenino urządzono
tysiąca żołnierzy. Ich zadaniem było
kowskim. Wzbudza on żywe emocje
o kamienną rzeźbę orła, jakiego no-
grupką polskich oficerów odmówił
też Mauzoleum Polsko-Radzieckiego
sforsowanie płynącej w rozległej do-
i kontrowersje podobnie, jak postać
sili na czapkach żołnierze 1. DP, na
ewakuacji do Iranu i pozostał w
Braterstwa Broni z niewielką ekspo-
linie niewielkiej rzeczki Mierei, prze-
generała, cenionego przez jednych
mogiłach kryjących szczątki polskich
ZSRR. Miejscem formowania i szko-
zycją muzealną.
łamanie niemieckiej obrony na za-
za wybawienie tysięcy łagierników
żołnierzy umieszczono symbole reli-
lenia dywizji były Sielce nad Oką.
W historiografii PRL bitwa pod
chodnim brzegu rzeki, zdobycie wsi
i próbę przyjścia z pomocą Powsta-
gijne – krzyże katolickie, krzyże pra-
Zaczęli tam masowo napływać Po-
Lenino przedstawiana była jako jed-
Połzuchy i Trygubowo, a następnie
niu Warszawskiemu, przez innych
wosławne oraz macewy, ustawiono
lacy, w większości byli więźniowie
no z największych zwycięstw oręża
kontynuowanie natarcia i osiągnięcie
uznawanego przede wszystkim za
też tablice z wizerunkami Krzyża Vir-
łagrów, którzy wcześniej, często na
polskiego oraz symbol zrodzonego
linii Dniepru. Główne uderzenie roz-
zdrajcę i agenta Stalina, chcącego
tuti Militari oraz Krzyża Walecznych.
skutek utrudnień ze strony władz so-
w walce braterstwa broni, w myśl
mieszczonych w centrum polskich
uczynić z Polski 17 republikę ZSRR.
Po obu stronach alejki wiodącej do
wieckich, nie zdołali dotrzeć do armii
propagandowego hasła drukowane-
jednostek i sąsiadujących z nią z obu
Ze złożonością tej problematyki na
pomnika stanęły mury z tablicami
dowodzonej przez gen. Władysława
go na plakatach: „Życie składamy
stron 42. i 290. sowieckich dywizji
różne sposoby próbują mierzyć się
zawierającymi nazwiska poległych,
Andersa. Wstąpiła w nich nadzieja.
wspólnie w ofierze, niech krzepnie
nastąpiło 12 października w godzi-
historycy i publicyści, czego świa-
W nowym wojsku upatrywali jedynej
dectwem są wydane ostatnio książki:
szansy, by wydostać się z ZSRR i
Tadeusza Kisielewskiego „Janczarzy
wrócić do kraju. Polskie jednostki były
Berlinga. 1 Armia Wojska Polskiego
podporządkowane dowództwu Armii
1943–1945”, „Berlingowcy. Żołnie-
Czerwonej. Wprawdzie kadra do-
rze tragiczni” pod redakcją Domini-
wódcza w większości rekrutowała się
ka Czapigo oraz Henryka Stańczyka
z oficerów sowieckich, wśród których
i Stefana Zwolińskiego „Wojsko Ber-
kluczową rolę odgrywali politrucy, ale
linga i Żymierskiego 1943–1945”.
żołnierze dostali polskie mundury i
Historia ma to do siebie, że nie
mieli polskich kapelanów. Odwołano
poddaje się prostym osądom. Nie
się do tradycji i symboliki narodowej.
jest czarno-biała. Ofiara polskich
Patronem dywizji został Tadeusz Ko-
żołnierzy walczących pod Lenino
ściuszko, mimo że był naczelnikiem
nie może być wstydliwie ukrywana
insurekcji antyrosyjskiej. Na czap-
w zakamarkach naszej zbiorowej
kach orła z koroną zastąpił orzeł bez
pamięci. Bo czym różni się krew
korony, wzorowany na piastowskim,
polskiego żołnierza oddana nad bia-
potocznie nazywany „kuricą”. Przy-
łoruską Miereją, niezależnie od in-
sięgę żołnierze złożyli 15 lipca, w
tencji mocodawców, od tej przelanej
rocznicę bitwy pod Grunwaldem. W
w kraju czy na Zachodzie? Poległym
rocie była mowa o wierności Związ-
w tej bitwie należy się pamięć, cześć
kowi Sowieckiemu.
i rzetelna refleksja historyczna.
Polski Cmentarz Wojenny w Lenino