15

www.kuriergalicyjski.com * kurier galicyjski * 30 listopada–17 grudnia 2015 nr 22 (242)

Architekt Janusz Witwicki –

tu z pół roku nawet teraz, kiedy nikt

nie strzela. Starsze osoby nie czytają

Internetu, oni słyszą, że gdzieś wybu-

twórca Panoramy Plastycznej dawnego Lwowa

cha. To oddziałuje na psychikę…

zwłaszcza na psychikę

dzieci!

w pomieszczeniu głównego gmachu Lwowskiej narodowej nauko-

Jest taka rodzina – teraz na

szczęście jest w Krakowie – miesz-

wej Biblioteki im. wasyla Stefanyka (dawnym ossolineum) odbyło

kała w dzielnicy wschodniej. Do

sąsiedniego mieszkania wleciała ra-

się kolejne 54. Spotkanie ossolińskie. Prelegentem był tym razem dr

kieta Grad. Ojciec już w tym czasie

łukasz Koniarek z wrocławia, kierownik gabinetu numizmatyczno-s-

był w Polsce, szukał pracy. Matka

wyszła rano kupić wodę na herbatę,

fragistycznego zakładu narodowego im. ossolińskich.

bo to co leje się z kranów, nie da się

pić, i dziesięcioletnia Kasia została

sama. Nie da się zrozumieć uczu-

sza Witwickiego. Przed wojną było

JURiJ SMiRnow

cia tej dziewczynki i jej matki. Prze-

niemało dyskusji i krytyki na temat

tekst i zdjęcie

prowadzono ją do innej szkoły, w

Panoramy. We Lwowie nie brakowało

zachodniej dzielnicy, ale tylko ławka

Łukasz Koniarek od 1998 roku

entuzjastów Panoramy i Witwickiego,

się przesunie – ona ucieka do kąta i

pracuje we Wrocławskim Ossoli-

jak i przeciwników. Czas dawno uci-

płacze! To mocno oddziałuje na psy-

neum. W sferze jego zainteresowań

szył tamte spory. Panorama została

chikę! Na lata!

zawodowych znajdują się falerystyka

uznana za pracę unikatową i za dobro

Panie prezesie, w końcu

i medalierstwo polskie XIX i XX wie-

kultury narodowej, jest zarejestrowa-

udało się...

ku. Od 2006 roku jest opiekunem i

na jako zabytek kultury. Janusz Wi-

Przede  wszystkim,  jestem

koordynatorem prac renowacyjnych

twicki w latach 1932-1946 nie tylko za

wdzięczny, bo zwykli ludzie z Polski

nad Panoramą Plastyczną Dawnego

własne pieniądze z małym zespołem

proponują pomoc, np. dzwoni bab-

Lwowa, stworzoną przez inż. Janu-

współpracowników zrobił ten model

cia i mówi, że ma pokój, może udo-

sza Witwickiego. Do Lwowa Łukasz

XVIII-wiecznego Lwowa, ale nawet

stępnić. Mężczyzna dzwoni: „jestem

Koniarek przyjechał z referatem o

przypłacił za to życiem. 16 lipca 1946

kierowcą, mogę udostępnić swoje

dziejach tej Panoramy. Jego dorobek

roku w trakcie przygotowań do wyjaz-

mieszkanie na jakiś czas i pomogę

naukowy przedstawiła obecnym na

du ze Lwowa do Warszawy został

znaleźć pracę”. Cenna jest inicjaty-

sali Wiktoria Malicka, stały przed-

skrytobójczo zamordowany, praw-

wa kibiców Legii Warszawa i Lecha

stawiciel Ossolineum przy lwowskiej

dopodobnie przez agentów NKWD.

Poznań – zbierają środki. Chciałem

Bibliotece im. W. Stefanyka. Łukasz

Swego czasu Michał Witwicki nie

podziękować tym ludziom, którzy

Koniarek jest nie tylko opiekunem

zdołał znaleźć w archiwach lwow-

do tego doprowadzili. Media, partia

Panoramy, ale też jej głównym histo-

skich materiałów w tej sprawie, pozo-

Prawo i Sprawiedliwość – bez rekla-

rykiem, gorącym wielbicielem talentu

staje ona tajemnicą do dziś.

my – to ludzie, którzy pierwsi wycią-

inż. Janusza Witwickiego, badaczem

W swoim referacie dr Łukasz

gnęli pomocną rękę i nic nie oczeku-

twórczości i okoliczności jego tragicz-

Koniarek kilka razy podkreślił, że

jąc przyjechali do Mariupola…

nej śmierci. Tę pasję przejął on od ro-

Janusz Witwicki był człowiekiem nie-

Konkretnie kto przyje-

dziny Witwickich, która przez wiele lat

zwykłym, pasjonatem sprawy wyko-

chał?

w Polsce powojennej opiekowała się

nania Panoramy, również sama Pa-

Poseł Michał Dworczyk, wtedy

Panoramą i pamięcią o jej twórcy.

norama była obiektem niezwykłym,

jeszcze prezes Fundacji Wolność i

Gorącym propagatorem dzieła

unikatowym. Budziła ona ogromne

Demokracja, która nas wspierała,

Janusza Witwickiego był Michał Wi-

zainteresowanie publiczności, spe-

poprzez konwoje, przekazali list pani

twicki, bratanek Janusza, architekt,

cjalistów, przedstawicieli władz miej-

premier.

jeden z projektantów planu odbudo-

skich i wojewódzkich. Interesowały

łukasz Koniarek

ilu Polaków zostało w

wy Cmentarza Orląt. W latach 90.

się Panoramą też władze okupa-

ne dziesięciolecia osobę Janusza

dokąd trafiły w 1929 roku, od razu

Mariupolu, ilu zgłosiło się

XX wieku i do tragicznej śmierci w

cyjne. Niemcy nie przeszkadzali w

Witwickiego okryło całkowite milcze-

po zakończeniu wystawy w Pozna-

do ewakuacji?

wypadku samochodowym często

pracach. W archiwum lwowskim za-

W 1989 był spis powszechny.

nie i w Polsce, i na Ukrainie. Jego

niu. Jest to fakt mało znany i nawet

przyjeżdżał do naszego miasta, nie

chował się wielostronny maszynopis

Było około tysiąca, którzy przyznali

dzieło znalazło się w Polsce, ale

naukowcy z Wrocławia nie brali jego

tylko w sprawach odbudowy Cmen-

w języku niemieckim, który w 1941

się, że są Polakami. Kiedy zaczyna-

musiało pozostać w ukryciu. Dopiero

pod uwagę podczas prac renowacyj-

tarza Orląt, ale też w sprawach

roku Janusz Witwicki wystosował do

liśmy pracę w Mariupolu, widzieliśmy

po upadku Związku Radzieckiego

nych nad Panoramą.

poszukiwania śladów po Januszu

władz niemieckich, z opisem Panora-

polskie nazwisko i pytaliśmy: „czy

mogły nastąpić starania o ujawnie-

Dzięki temu, że przez rodzinę

Witwickim. Razem z nim autor tego

my i propozycjami o jej wystawieniu.

ciebie nie interesuje, kim byli twoi

nie dzieła i o przywrócenie należnej

Witwickich Panorama została po-

artykułu uczestniczył w poszukiwa-

W 1942 roku pracownię Witwickiego

przodkowie?”. Budziliśmy tę świado-

pamięci o Januszu Witwickim, wiel-

darowana Zakładowi Narodowemu

niach grobu Janusza Witwickiego

przy ul. Ormiańskiej 23 odwiedził

mość narodową. Ludzie zaczęli się

kim patriocie lwowskim, zasłużonym

im. Ossolińskich we Wrocławiu,

na Cmentarzu Łyczakowskim i po-

Otto Wächter, niemiecki gubernator

zastanawiać. I to było dla nas ważne.

dla badań nad historią Lwowa”.

zjawiła się możliwość jej odnowie-

magał w organizacji dwóch wystaw

dystryktu Galicja, zaś w 1945 – Niki-

Wtedy jeszcze nie było Kart Polaka.

Warto zwrócić uwagę naszych

nia, rekonstrukcji (brakowało części

fotograficznych Panoramy Plastycz-

ta Chruszczow, wówczas I sekretarz

Wszystkim Polakom staramy się po-

czytelników na jeszcze jeden mało

obiektów, inne były w uszkodzonym

nej, które Michał Witwicki pokazał w

KC KPU. Z każdym z tych dygnitarzy

móc, lubimy ich, kochamy, ale szcze-

znany fakt z twórczego dorobku Janu-

stanie) i wystawienia w odpowied-

Arsenale Miejskim, a w 2003 roku w

Witwicki rozmawiał „…odważnie, aż

gólnie tych, którzy wiedzą, że Polska

sza Witwickiego. Mianowicie w 1928

nim miejscu. Takie prace wymagały

Kamienicy Bandinellich (pl. Rynek

do zuchwalstwa”. Jak wspominał Mi-

nic nie jest winna tym ludziom.

roku we Lwowie ogłoszono konkurs

znacznych funduszy. Ministerstwo

2).

chał Witwicki, autor Panoramy „…był

na pawilon naszego miasta na jubile-

Kultury i Dziedzictwa Narodowego

Jak rozkładają się sym-

Pierwszym, kto wydał drukiem

człowiekiem bystrym i dowcipnym,

uszowej wystawie w Poznaniu, która

RP asygnowało na ten cel 100.000

patie polityczne mieszkań-

artykuł o tej Panoramie w języku

znającym dobrze swoją intelektual-

miała odbyć się w 1929 roku, a była

złotych. Nad rekonstrukcją Pano-

ców Mariupola?

ukraińskim w czasopiśmie „Brama

ną przewagę nad większością roz-

To jest bardzo trudne pytanie. To

poświęcona 10 rocznicy odrodzonej

ramy pracował cały zespół konser-

Halicka” w dalekim już 1994 roku, był

mówców i korzystającym z niej bez

jest klęska rządu Ukrainy na tym te-

Rzeczypospolitej. Janusz Witwicki,

watorów i modelarzy. Trzeba było

Aleksander Szyszka, dyrektor Biblio-

zahamowań, a raczej z uciechą.

renie. Jest bardzo mocna propagan-

wtedy młody architekt, absolwent Po-

znaleźć oryginalne dokumenty z ar-

teki Naukowej Politechniki Lwowskiej.

Posiadał też niezwykłą energię i że-

da rosyjska. Do dziś oglądają rosyj-

litechniki Lwowskiej (dyplom inżyniera

chiwów we Lwowie, Kijowie i rodziny

Wówczas ten artykuł wywołał sen-

lazny upór w dążeniu do uzyskania

skie kanały, gdzie odbywa się „pranie

architekta w 1926 r.), wygrał ten kon-

Witwickich. Trzeba było zrobić nowe

sację i zainteresowanie miłośników

tego co chciał”.

mózgów”. Żeby coś zmienić w tym

kurs i według jego projektu zbudowa-

modele najważniejszych gmachów

Lwowa we Wrocławiu i Warszawie,

Po zakończeniu referatu dr Łu-

mieście, potrzebne są lata pracy –

no lwowski pawilon na Powszechnej

lwowskich, które w nieznanych oko-

jak też samego Michała Witwickie-

kasz Koniarek odpowiedział na licz-

nie chodzenia z flagami, a ciężkiej

Wystawie Krajowej w Poznaniu. Dla

licznościach zginęły w końcu lat 80.

go. Pamiętam tłumy lwowian, które

ne pytania, a Jan Tysson podzielił się

pracy! Całe szczęście, ostatnio jest

tejże wystawy Witwicki wykonał dwa

XX wieku. Brakowało m.in. modeli

przyszły w 2003 roku na wystawę

swoimi wspomnieniami od wycieczki

dużo projektów ciekawych, koncer-

oryginalne modele lwowskich budyn-

katedry łacińskiej, ratusza, synagogi

zdjęć Panoramy i reakcję Michała

do Janusza Witwickiego i oglądania

tów, spotkań, ale to trzeba było robić

ków historycznych ze sklejki i innych

Złota Róża, kościoła oo. dominika-

Witwickiego, który był tym nawet

Panoramy. Był on wtedy uczniem

dawno. Może nie mielibyśmy takiej

materiałów. Były to modele starego

nów. Trzeba było rekonstruować set-

lekko zaskoczony. Na takie zaintere-

szóstej klasy, ale pamięta wszystkie

sytuacji.

ratusza lwowskiego i kamienicy kró-

ki i tysiące drobnych ubytków.

sowanie wśród mieszkańców Lwowa

szczegóły.

lewskiej. Właśnie to był ten moment,

24 września 2015 roku nastą-

Czy inne państwa upo-

on nawet nie liczył. We wstępie do

Spotkania Ossolińskie są wspól-

kiedy młody architekt zainteresował

piło uroczyste otwarcie odnowionej

minały się o swoich ludzi w

albumu tejże wystawy, który wydało

nym przedsięwzięciem wrocławskie-

się modelarstwem zabytków lwow-

„Panoramy Plastycznej Dawnego

Mariupolu?

lwowskie wydawnictwo „Budujemy

go Zakładu Narodowego im. Ossoliń-

Grecy. Kilkakrotnie zabierali swo-

skiej architektury i „zachorował” na to

Lwowa z roku 1772” we wrocławskiej

inaczej”, Michał Witwicki pisał: „Po-

skich i Lwowskiej Narodowej Nauko-

ich rodaków. Czesi zaprosili swoją

aż do tragicznego końca swego ży-

Hali Stulecia, w rotundzie specjalnie

lityczne zmiany, zaszłe na mapie

wej Biblioteki im. W. Stefanyka, od-

grupę. Bułgarzy też.

cia. Modele zachowały się w dobrym

dla tego przystosowanej i wyremon-

Europy Środkowej i Wschodniej po II

bywają się pod patronatem konsula

stanie i znajdują się na wystawie we

towanej. Na jednej ze ścian rotundy

Dziękuję za rozmowę.

wojnie światowej, dominacja ideologii

generalnego RP we Lwowie.

lwowskim Muzeum Historycznym,

umieszczono wielkie zdjęcie Janu-

sowieckiej sprawiły, że przez następ-

KG