20

Rozmowy kuriera

30 listopada–17 grudnia 2015 nr 22 (242) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Wypełniłem testament Eugeniusza Cydzika

Rozmowy polsko-ukraińskie trwały od roku 2010. Były trudne, bo dotyczyły wielu spraw,

nie tylko 1939 roku, który nie budzi tu żadnych kontrowersji. Pewnie każda ze stron

mogła zrobić coś lepiej lub inaczej. Dość, że w finale nastąpiło duże zbliżenie stanowisk

w tej konkretnej sprawie. zadecydowano, że kwatera polskich żołnierzy z września 1939

roku może być utworzona na starym cmentarzu katolickim w Mościskach.

niewątpliwie ten projekt wykracza

pełnili wartę przy trumnach żołnier-

o pracach nad pochów-

poza to hasło. Zanim zaczęliśmy się

skich. Na całej uroczystości obec-

kiem polskich żołnierzy z

tym zajmować w roku 2012, wcze-

nych było wielu gości, w tym sekre-

września 1939 roku, którzy

śniej były różnego rodzaju działania

tarz Rady Ochrony Pamięci Walk i

zginęli na ziemi lwowskiej

innych osób i instytucji. Jednym z

Męczeństwa Andrzej Kunert, wice-

z  konsulem  MARCinEM

pierwszych był pomnik w pobliżu sta-

minister obrony narodowej Maciej

ziEniEwiCzEM rozmawiał

rego cmentarza na lwowskim Hoło-

Jankowski, przewodniczący admini-

WOJCIECH JANKOWSKI.

sku, postawiony na przełomie lat 80.

stracji lwowskiej Oleh Syniutka, kon-

i 90. przez ENERGOPOL.

sulowie Jarosław Drozd i Wiesław

w Mościskach odbył się

Jednak wracając do początków,

Mazur i wiele innych osób. Specjal-

pochówek 111 polskich żoł-

szczególnie ciepło chciałbym wspo-

nymi gośćmi były jednak dwie rodzi-

nierzy z września 1939 roku,

mnieć Pana Eugeniusza Cydzika,

ny odnalezionych żołnierzy: majora

którzy szli na odsiecz Lwo-

osobę zupełnie wyjątkową, który nie-

Bernarda Korabiowskiego i strzelca

wa. zostali oni pochowani

stety już od nas odszedł. Był to kom-

Tadeusza Zmelonka.

w różnych miejscach – tam

batant Armii Krajowej, pochodzący

Jak Panu udało się zna-

gdzie walczyli. Udało się po

z Grodzieńszczyzny, ale po wojnie,

leźć te dwie rodziny? Jakimi

tylu latach starań doprowa-

i pobycie w łagrach Workuty osiadły

szlakami ta wiadomość do-

dzić do godnego pogrzebu.

we Lwowie. Był współzałożycielem

To była wzruszająca uroczystość

tarła do nich?

Polskiego Towarzystwa Opieki nad

Poszukiwania grobów żołnier-

z piękną oprawą. Mieliśmy pogrzeb

Grobami Wojskowymi. Od początku

skich poprzez działania archeologicz-

111 żołnierzy, którzy, mocno uogól-

lat 90. był on zaangażowany w od-

ne i na koniec ekshumacja odbywały

niając, zginęli w 1939 roku pomiędzy

nowienie Cmentarza Orląt, a także,

się dzięki entuzjazmowi kilkunastu

Przemyślem a Lwowem. Byli to żoł-

co ważne, starał się też upamiętnić

osób. Odszukanie rodzin wzięliśmy

nierze grupy operacyjnej generała

miejsca walk z roku 1939 stawiając

na siebie jako konsulat, choć koń-

Kazimierza Sosnkowskiego, którzy

Konsul RP we Lwowie Marcin zieniewicz podczas uroczy-

pomniki. Poszukiwania pochówków

cowy efekt zawdzięczamy wsparciu

przebijali się w walce z okolic Prze-

stości na wzgórzach wuleckich we Lwowie

żołnierskich i ekshumacje wychodziły

kilku pasjonatów, którzy podchwycili

myśla do Lwowa z zamiarem odsie-

poza możliwości tej organizacji spo-

mnianym entuzjastom natrafiliśmy

zdjęcia tych żołnierzy, wspomnienia

nasze apele. W konsulacie koordyna-

czy Lwowa, który od 12 września był

łecznej. Tylko w jednym przypadku, w

na ślad potencjalnych rodzin trzech

o nich… Wszystkie trzy rodziny wy-

cją całego projektu zajmowałem się

już oblegany przez Niemców. Wal-

miejscowości Jaśniska koło Lwowa,

żołnierzy. Są to wymienione rodziny,

raziły wolę pochowania swoich bli-

ja. W czasie prac ekshumacyjnych

czyli w skrajnie trudnych warunkach

towarzystwo potwierdziło pochówek

plus rodzina strzelca Józefa Gwoź-

skich w grobowcach rodzinnych. W

natrafiliśmy na około 20 nieśmier-

mając Niemców zarówno za plecami,

bodajże kilkunastu żołnierzy. Pod

dziańskiego (co ciekawe, zarówno

przypadku majora Korabiowskiego,

telników żołnierskich. Biorąc pod

czyli na zachód, a także przed sobą,

egidą Eugeniusza Cydzika uporząd-

Józef Gwoździański jak i Bernard

żyje jego córka, która była uczest-

uwagę, że razem ekshumowaliśmy

na kierunku wschodnim. Zginęło ich

kowano mogiłę, postawiono płytę z

Korabiowski pochodzili z jednej miej-

niczką powstania warszawskiego.

111 żołnierzy, dwadzieścia to bardzo

od 1000 do 1500.

napisem… Warto dodać, że oprócz

scowości Markuszowa i znaleźliśmy

W przypadku Tadeusza Zmelonka

mało. Zaczęła się praca trochę de-

Pogrzeb 4 listopada tego roku

tych działań społecznych, były też

ich też we wspólnym grobie)…

odnaleźliśmy dzieci jego rodzeń-

tektywistyczna. Najpierw czyszcze-

rozpoczął się od mszy świętej w

działania państwowe. W latach 90.

Po nawiązaniu kontaktu z nimi,

stwa, też bliska rodzina. Żyje jeszcze

nie nieśmiertelników – nie wszystkie

kościele parafialnym w Mościskach,

odbyła się ekshumacja kilkudzie-

potwierdziły się dane osobowe, więc

siostra strzelca Gwoździańskiego. W

okazały się niestety czytelne. Dzie-

którą celebrował metropolita lwow-

sięciu szczątków żołnierskich, które

oparciu o badania DNA potwierdzo-

znaleziono w okolicach jednej z dróg

no, że to są jego szczątki, dlatego

w miejscowości Malechów. Nie było

ta trumna nie została pochowana w

jednak działań kompleksowych, a

Mościskach 4 listopada [pochówek

przecież mamy do czynienia z 1500

nastąpił 20 listopada w Dobrzecho-

poległych. Pytałem nawet kolegów

wie w powiecie strzyżowskim]. Co

pracujących wcześniej w konsulacie,

do pozostałych dwóch żołnierzy,

dlaczego tak się stało. Tłumaczono

ich szczątki zostały pochowane na

mi, że w latach 90. priorytetem był

razie w Mościskach.

Cmentarz Orląt Lwowskich. To był te-

Odkryte przez nas pochówki to

mat numer jeden, temat bardzo ciężki

w większości groby zbiorowe, czasa-

ale bardzo ważny dla strony polskiej.

mi kilkudziesięcioosobowe. Dlatego

Aktywności wokół tego cmentarza

mimo obecności nieśmiertelników

skupiały na sobie całość sił i moż-

żołnierskich najczęściej nie mamy

liwości. Niestety… przez ten czas

pewności, z którymi szczątkami mo-

odeszło wielu świadków pamiętnego

żemy je powiązać. Po potwierdzeniu

września 1939….

tożsamości Tadeusza Zmelonka i Ber-

Nasze obecne działania zaczę-

narda Korabiowskiego pochowanych

Podczas pochówku polskich żołnierzy z września 1939 roku na starym cmentarzu ka-

ły się w roku 2012. Świętej pamięci

przez nas w Mościskach, można

tolickim w Mościskach. Konsul RP we Lwowie Marcin zieniewicz (od lewej), ustępujący

Pan Cydzik dostał informację o oso-

będzie wydobyć trumny i przekazać

konsul generalny RP we Lwowie Jarosław Drozd i konsul generalny RP we Lwowie wie-

bie w miejscowości Iwano-Franko-

je rodzinom. Posiadamy oczywiście

sław Mazur

we, dawnym Janowie, która miała

dokładny schemat rozmieszczenia

posiadać wiedzę o pochowanych

trumien w grobach na cmentarzu w

ski, ks. abp Mieczysław Mokrzycki,

więtnaście udało się częściowo lub w

możemy z dużą dozą pewności po-

tam żołnierzach WP. Pojechaliśmy

Mościskach. Myślę, że ta sprawa bę-

w asyście wielu kapłanów z archidie-

całości odczytać i zaczął się proces

wiedzieć, że znaleźliśmy ich krew-

tam razem. Dzięki tej osobie – Wi-

dzie miała ciąg dalszy. Listę z danymi

cezji lwowskiej. Metropolita wygłosił

poszukiwania rodzin. Zwracaliśmy

nych. Całkowitą pewność dadzą

talijowi Hawhunowi, wkrótce doszło

naszych żołnierzy trzeba za wszelką

wzruszającą homilię. W czasie mszy

się oficjalnie do Polskiego Czerwo-

badania DNA, które realizowane są

do pierwszej ekshumacji żołnierza

cenę rozpowszechniać, żeby kolejne

w kościele były symbolicznie wysta-

nego Krzyża, ponadto współczesna

dzięki ROPWiM. Na razie z sukce-

polskiego, który spoczywał w ogro-

rodziny miały możliwość dowiedzieć

wione cztery wylosowane trumny ze

technika daje możliwość poszuki-

sem przeprowadzono takie badania

dzie jednego z domostw na przed-

się o losach swoich bliskich…

szczątkami żołnierzy. Temu wszyst-

wań w Internecie. Poprzez różne

w odniesieniu do jednego z żołnierzy.

mieściach Janowa. To była pierwsza

kiemu towarzyszyła asysta wojskowa

portale społecznościowe pisałem do

z pewnością. Kurier gali-

obecni w czasie uroczy-

ekshumacja.

– Kompania Reprezentacyjna Wojska

ludzi o danym nazwisku, czasami

cyjski tak uczyni. wróćmy do

stości w Mościskach krew-

Polskiego. Żołnierze zaciągnęli wartę

„bombardując” 80-90 użytkowników.

To byli Polacy, Ukraińcy?

początków – jak to się stało,

ni żołnierzy powiedzieli, że

honorową w kościele przy trumnach.

Dodatkowo były ogłoszenia w wielu

wiedzieli, że mają grób na

że Konsulat generalny zajął

chcą aby teraz również zna-

Nie mniejsze wzruszenie wywołała

mediach, w Radiu Wnet, Rzecz-

podwórku?

się pochówkami żołnierzy z

leźli się we wspólnym gro-

To byli Ukraińcy. Oni wiedzieli

obecność rekonstruktorów z Przemy-

pospolitej, Gazecie Wyborczej, w

września 1939 roku?

bie…

o tym. Zabiegali jeszcze w czasach

W gestii placówek dyplomatycz-

śla, ze Stowarzyszenia Rekonstrukcji

wydaniach regionalnych, w Kurierze

Tak, te rodziny były bardzo wzru-

sowieckich, żeby tego żołnierza eks-

nych jest coś takiego, jak opieka nad

Historycznej „X D.O.K.”, którzy byli

Galicyjskim, w wielu, wielu innych.

szone, kiedy dostały od nas pierwsze

humować z ich ogrodu. Ta rodzina w

miejscami pamięci narodowej, choć

ubrani w mundury z 39 roku i także

Dzięki tym działaniom, a także wspo-

informacje. Wdzięczni przesłali nam