21

www.kuriergalicyjski.com * kurier galicyjski * 30 listopada–17 grudnia 2015 nr 22 (242)

dowości ukraińskiej opowiadał nam,

Bardzo często! Grupy poszuki-

tym miejscu sadziła kwiaty, szanowa-

Lwowa, Marcin Demcio społecznie,

gdzie były przetrzymy-

że jego ojciec pochował osobiście

wawcze „Pamięć” i „Dola” natrafiali

li to miejsce, wiedząc, że tam pocho-

na nasza prośbę, obłożony wszyst-

wane?

żołnierza w lesie za wsią. Według

w lesie na skutki takiej działalno-

wany jest żołnierz. Swoją drogą, to

kimi dostępnymi na rynku książkami,

Za zgodą arcybiskupa Mieczy-

relacji ojca przekazanej następnie

ści, a nawet na samych „czarnych

nietypowa i trudna psychologicznie

opracował informacje, co i gdzie dzia-

sława Mokrzyckiego i dzięki życz-

dzieciom, ów żołnierz był Polakiem

archeologów”. Wiele lasów jest

sytuacja. Po tej pierwszej ekshumacji

ło się dzień po dniu we wrześniu 1939

liwości księży, przetrzymywaliśmy

z Nowego Sącza, miał nazywać się

dosłownie przekopanych przez

postanowiliśmy zająć się kwestią po-

roku na interesującym nas terenie.

szczątki złożone do trumien w

Wydobył wszelkie wzmianki o stra-

Jaskólski. Człowiek, który go pocho-

nich, dołek obok dołka. Przedsię-

szukiwań nieoznakowanych grobów

kryptach zamiejscowych kościołów

tach ludzkich, pojedyncze i niestety

wał przez cały czas komunistyczny

biorstwo „Dola” prowadziło nawet

żołnierskich, wiedząc, że jest coraz

rzymskokatolickich. Sami księża

bardzo ogólne wzmianki o pochów-

pielęgnował jego grób w lesie. Posta-

z milicją działania prewencyjne,

mniej świadków, że jest to ostatni mo-

bardzo nam pomogli. Szczególnie

kach. Mieliśmy w rezultacie mniej

wił tam krzyż. Gdy był już w starszym

żeby złapać takie osoby na gorą-

ment. Powołaliśmy przy konsulacie

serdecznie chciałbym wspomnieć

więcej dokładny spis tych miejsco-

wieku, przyprowadził w to miejsce

cym uczynku.

społeczny zespół inwentaryzacyjny,

księdza Zbigniewa Pabiana z parafii

wości, choć na pewno takich miejsc

swojego piętnastoletniego syna, a

składający się z harcerzy lwowskich

w Mieżyńcu, księdza Adama Littwit-

Jak wygląda taki ogra-

niewspomnianych w literaturze jest

więc naszego rozmówcę, i przykazał

na czele z harcmistrzem Stefanem

za w Janowie, księdza Michała Baj-

biony pochówek?

jeszcze więcej.

mu opiekować się tą mogiłą po jego

Wśród osób trudniących się tym

Adamskim. Wyjeżdżali do konkret-

cara z Gródka Jagiellońskiego oraz

Dotychczasowy  wynik  udało

śmierci. Syn dotrzymał obietnicy zło-

procederem są tacy, którzy po natra-

nych miejscowości i dom po domu

obydwu ostatnich proboszczów z

się osiągnąć dzięki tym wszystkim

żonej ojcu. Pokazał nam to miejsce,

fieniu na szczątki ludzkie nie kopią

pytali mieszkańców o wszelkie infor-

Malechowa.

żmudnym działaniom. W tym miejscu

dokonano ekshumacji. Działo się to

dalej, zasypują miejsce, informują

macje, które posiadają o wydarze-

Czas mijał a trumien w

należy z wdzięcznością podkreślić,

w okolicach miejscowości Mieżyniec

instytucje państwowe, oficjalne gru-

niach 1939 r. Wolontariuszy ofiarnie

kryptach kościelnych było

że efekt prac nie byłby tak udany

na ziemi mościskiej.

py poszukiwawcze, czy milicję. Na-

wspierali ukraińscy archeolodzy, tutaj

coraz więcej?

tomiast są niestety także tacy, którzy

W tym roku nasze możliwości

w sposób iście barbarzyński ogra-

dalszych ekshumacji się wyczerpały.

biają pochówki nie tylko z militariów

Nie mając jasności co do lokalizacji

i rzeczy osobistych, ale zabierają

docelowego miejsca pochówku od-

także nieśmiertelniki, a więc niweczą

nalezionych szczątków, dalsze eks-

ostatnią wątłą nadzieję na identyfi-

humacje byłyby nieodpowiedzialne.

kację żołnierza! Te nieśmiertelniki są

W kryptach kościołów przechowy-

później sprzedawane. Efekt barba-

waliśmy już około 90 trumien. Na

rzyństwa takich ludzi wygląda tak, że

szczęście, w końcu pojawiła się per-

natrafiamy na kompletnie przemie-

spektywa pochówku. Rozmowy pol-

szane szczątki ludzkie, pozbawione

sko-ukraińskie trwały od roku 2010.

wszelkich artefaktów. W skrajnych

Były trudne, bo dotyczyły komplekso-

wypadkach znajdujemy szczątki na

wo wielu spraw, nie tylko 1939 roku,

powierzchni ziemi, w ściółce leśnej,

który nie budzi żadnych kontrowersji.

bo zabrakło nawet odrobiny człowie-

Pewnie każda ze stron mogła była

czeństwa, by przynajmniej je zako-

zrobić coś lepiej lub inaczej. Dość,

pać z powrotem.

że w finale nastąpiło duże zbliżenie

stanowisk w tej konkretnej sprawie,

Czy to zupełnie niwe-

do której pozytywnie nastawiona

czy szansę na rozpoznanie

była także strona ukraińska. Zadecy-

szczątków?

To zupełnie zaburza cały kon-

dowano, że kwatera żołnierska może

tekst i uniemożliwia całkowicie

być utworzona na starym cmentarzu

identyfikację! Gdybyśmy mówili o

katolickim w Mościskach.

pięćdziesięciu, stu poległych żołnier-

wedle pierwszych pla-

zach, można by było podjąć próbę

nów to miał być pochówek

Eugeniusz Cydzik przy mogile zbiorowej żołnierzy września 1939 w Malechowie, 2010 r.

pobrania próbek DNA od wszyst-

w Malechowie.

chciałbym wspomnieć ze szczególną

gdyby nie mieszkańcy ziemi lwow-

Wracając do ekshumacji, ktoś

kich rodzin. Tymczasem ich zginęło

Faktycznie, w poprzednich latach

wdzięcznością o Lubomirze Horba-

skiej, którzy przekazali nam informa-

może zapytać: „dlaczego to robiliście,

półtora tysiąca, nie mamy do dzisiaj

była mowa o Malechowie, potem poja-

czu z towarzystwa poszukiwawcze-

cje. Częściowo byli to Polacy z okolic

skoro nie mieliście cmentarza?”. Po-

pełnego spisu poległych. Pomnóżmy

wiła się propozycja Mościsk zaakcep-

go „Pamięć” i jego chłopcach. Ciepłe

Mościsk, Jaworowa, Sądowej Wiszni,

stępowaliśmy tak, ponieważ świad-

to teraz przez ilość członków rodzin!

towana przez Radę Ochrony Pamięci

słowa należą się także przedsiębior-

w tym polscy księża. W tym miejscu

kowie wydarzeń 1939 r. odchodzą od

Jest to nierealne. Dlatego poszukuje-

Walk i Męczeństwa oraz Ukraińską

stwu poszukiwawczemu „Dola”.

chylę czoła przed ks. Zbigniewem

nas bardzo szybko. Te ulotne relacje

my rodziny i robimy badania DNA w

Międzyresortową Komisję ds. Upa-

Pabjanem, ks. Adamem Littwitzem i

trzeba zebrać, a następnie weryfiko-

wypadku, gdy znaleźliśmy nieśmier-

miętnienia Uczestników ATO, Wojen

za każdym razem praca

ks. Michałem Bajcarem, ale w więk-

wać, najlepiej w obecności świadków,

telnik. Tylko w ten sposób możemy

i Represji Politycznych. Patrząc na to

polega na tym, że odwiedza

szości byli to jednak Ukraińcy. Osoby

którym w trakcie prac przypominają

ustalić tożsamość poległego, znaleźć

jednak z innego punktu widzenia, naj-

się dom po domu w każdej

te reagowały bardzo życzliwie, były

widoczniej tak musiało być. Może jest

wiosce?

Zespół harcerski, a później tak-

chwile wzruszeń. Nierzadko miejsca

to zamierzenie niebios, z których spo-

że wolontariusze Fundacji Wolność

spoczynku żołnierzy na terenie wsi,

glądają na nas żołnierze. W rezultacie

i Demokracja, przy współpracy z

okolicznych pól i lasów są w miarę

mamy bowiem bardzo ładną kwaterę

ukraińskimi grupami poszukiwaw-

możliwości pielęgnowane, oznaczo-

wojskową, w roku przyszłym rozpocz-

czymi, sprawdzili w ten sposób około

ne krzyżem, a nawet stały się miej-

nie się budowa upamiętnienia. Kwa-

40 miejscowości. To jest jedyna me-

scem kultu religijnego, odwiedzane

tera jest wpisana w kontekst histo-

toda, musimy dotrzeć do ostatnich

przez procesje greckokatolickie z

ryczny, znajduje się w Mościskach na

świadków. Bardzo często już jest za

okazji różnych świąt…

ziemi, na której nasi żołnierze walczyli

późno, zazwyczaj spotykamy osoby,

i ginęli. Mało tego! W jednym z sąsied-

To się akurat zupełnie

które słyszały co nieco o kampanii

nich grobów jest pochowany podpuł-

kłóci ze stereotypem panu-

wrześniowej od swoich rodziców, czy

kownik Marian Skrzynecki wraz z in-

jącym w Polsce…

dziadków. Zresztą nawet znalezienie

My w rozmowach z partnerami

nymi żołnierzami września 1939 roku.

świadka nie jest gwarancją sukcesu.

podkreślamy prawdę, która brzmi

Marian Skrzynecki jest ojcem Piotra

Mieliśmy wiele sytuacji, gdy ktoś pa-

następująco – że to są nasi wspólni

Skrzyneckiego, założyciela Piwnicy

miętał, że w danym miejscu był grób

żołnierze. Nawet konkretnie w tej

pod Baranami. W Mościskach mamy

żołnierza, twierdził, że widział na wła-

grupie generała Sosnkowskiego byli

liczną społeczność polską, jak powie-

sne oczy pogrzeb i ma stuprocento-

Polacy, Ukraińcy, inne narodowości

dział prezes oddziału mościskiego

wą pewność. Nieraz po sprawdzeniu

ówczesnej Rzeczpospolitej. Znamy

Towarzystwa Kultury Polskiej Ziemi

miejsca okazywało się nie tylko, że

przecież konkretne oddziały, gdzie

Lwowskiej Henryk Ilczyszyn, opieka

grobu nie ma – ale nawet ziemia w

znaczący procent stanowili Ukraińcy

nad tymi miejscami jest w dobrych

tym miejscu nigdy nie była ruszana!

– w 49 Huculskim Pułku Strzelców, w

rękach.

Natrafialiśmy na „calec”, używając

kilku innych formacjach. To są nasi

zwróciłem uwagę w trak-

grób w Dobrostanach po odsłonięciu, znaleziono w nim

terminologii archeologicznej…

wspólni żołnierze. Oczywiście wiemy

cie uroczystości na to, że lu-

szczątki 43 żołnierzy

z historii, że w 39 roku były różne wy-

Dodajmy w tym miejscu,

dzie, którzy zasypywali gro-

się nierzadko ważne fakty. Istnieje jesz-

bliskich, a przecież jest to tak ważne.

padki dezercji, dywersji czy napadów

że Pan konsul jest z wy-

by, to byli Polacy.

cze inna przyczyna. Chodzi o proceder

Do dzisiaj może żyć jeszcze rodzeń-

na żołnierzy polskich, którzy także z

To byli Polacy z Mościsk. To był

kształcenia archeologiem…

tzw. „czarnej archeologii”. Poszukiwa-

stwo, czy dzieci urodzone w latach

Miałem taką przygodę w swoim

tego powodu ginęli. O tym też trzeba

niesamowity widok, gdy 90 męż-

nie militariów, a potem ich sprzedaż

30., dla których informacja o losie

życiu, która zakończyła się na pozio-

wiedzieć, ale zdecydowana więk-

czyzn zakopywało te zbiorowe groby

jest intratnym zajęciem, szczególnie w

brata, czy ojca jest bezwzględnie bar-

mie pracy licencjackiej. Generalnie ta

szość ludności ukraińskiej ze współ-

jednocześnie. Na cmentarzu tym po-

trudnych ekonomicznie czasach.

dzo ważna. Z powyższych względów,

pasja archeologiczna gdzieś została.

czuciem podchodziła do losów tych

chowani są w absolutnej większości

ekshumowaliśmy szczątki nie mając

Wracając do poszukiwań w terenie.

żołnierzy, zwłaszcza że wśród nich

Polacy, nekropolia położona jest przy

w czasie prac Państwo

jeszcze wyznaczonego docelowego

Pojawiało się pytanie: które miejsco-

byli także Ukraińcy. Pamiętam taką

trasie międzynarodowej wiodącej z

często trafiali na skutki dzia-

miejsca pochówku.

wości sprawdzać? Młody historyk ze

rozmowę: pewien mężczyzna naro-

Przemyśla do Lwowa.

łań takich „archeologów”?