22

Okruchy historii

16­29 lutego 2016 nr 3 (247) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Fragmenty wspomnień o duszpasterzu z lat wojennych

Nasz kochany ksiądz

Ośrodek Badań nad Historią i Tradycją Metropolii Lwowskiej Obrządku Lacińskiego organizuje

konferencje naukowe i gromadzi materialy o postaciach duchownych na tych terenach. Są to rów-

nież wspomnienia o biskupach, kaplanach, osobach konsekrowanych. Ostatnio te zbiory swoim

artykulem o śp. ks. Aleksandrze Koziele (1914-1999) wzbogacil inż. Marian Kladny z Mostów Wiel-

kich, który jest też stalym czytelnikiem i autorem artykulów do Kuriera Galicyjskiego. Pan Kladny

wlożyl wiele wysilku w odzyskanie kościola i plebanii w swoim rodzinnym miasteczku, a także w

upamiętnienie dziejów i miejsc męczeństwa Polaków na terenie Mostów Wielkich i okolicy.

Konstanty Czawaga

okoliczności, jak potem zobaczymy,

rając się w drogę indywidualnie,

MARIAN KLADNY

uratowano mieszkańców Stanislów-

osiedlając się w różnych regionach

Ks. Aleksander Koziel urodzil

ki od zaglady. A swój wymarsz do

kraju. Tylko mieszkańcy Stanislówki

się w Nowym Targu w rodzinie kole-

Wiszenki oddzial AK ppor. Onufrego

wyjeżdżali zbiorowo, korzystając z

jarza. Ojciec Stefan Koziel w latach

Kuźniara zrobil dopiero 16 kwietnia

pomocy i rady ks. Koziela. Wielu z

30. ubieglego stulecia przeniósl się

1944 roku. Przy pewnych okoliczno-

nich zamieszkalo w Warszowicach,

wraz z rodziną na stale do Buczacza

ściach, oddzial zatrzymal się w lesie

gdzie kontynuują tradycje i pamięć

na Podolu. Glęboka wiara rodziców i

za Stanislówką. W ten dzień widząc,

o stronach ojczystych.

otaczające środowisko z pewnością

że akowców nie ma, UPA napadlo

Dramatycznie potoczyly się losy

wplynęly na ksztaltowanie się oso-

na wieś. Na dźwięki strzalów oddzial

naszego kościola w Mostach Wielkich

bistości mlodego czlowieka i wybór

momentalnie wrócil i walcząc urato-

po 19 lipca 1944, gdy miasto ponow-

drogi życiowej. Studia teologiczne

wal mieszkańców Stanislówki od cal-

nie znalazlo się w granicach Związku

odbyl na Uniwersytecie Jana Ka-

kowitego zniszczenia. Wskutek tego

Sowieckiego. Większa część Pola-

zimierza we Lwowie i w 1938 roku

napadu zginęlo 10 mieszkańców wsi,

ków już opuścila tereny miasta indy-

otrzymal stopień magistra, po czym

dwaj żolnierzy AK i do dziesięciu zo-

widualnie. Pozostala część czekala

w tymże roku zostal wyświęcony

stalo rannych. O tym poinformowa-

na zorganizowany transport. Ksiądz

na księdza. Ks. Aleksander Koziel

no księdza. Nocą przez las jechal z

staral się jak najdlużej utrzymywać

w 1942 roku otrzymal skierowanie

krzyżem w ręku nie bacząc na nie-

kościól czynnym, dopóki jeszcze

z Kurii Archidiecezji Lwowskiej do

bezpieczeństwo, aby oddać ostatnią

pozostawala tu część Polaków.

parafii Wniebowzięcia Najświętszej

poslugę swym parafianom. Każdy z

Wladze komunistyczne staraly się

Marii Panny w Mostach Wielkich

tych mieszkańców, co padl ofiarą,

naklonić księdza do wspólpracy z

jako wikariusz przy proboszczu Ja-

zostal pochowany na swoim podwór-

nimi, w czym ksiądz im odmówil. A

nie Kielarze, który liczyl wówczas

ku, bo na rytualną poslugę nie bylo

tym czasem, staral się przynajmniej

65 lat i potrzebowal pomocy w ob-

czasu. I można powiedzieć, że cala

ewakuować archiwa, dokumenty i

slugiwaniu rozleglej parafii w trud-

wieś teraz jest cmentarzem. A ran-

cenniejsze dobra kościelne.

nych czasach wojny i okupacji oraz

nym ksiądz nadal pierwszą pomoc.

Na wiosnę 1945 roku ksiądz

Odwaga i męstwo nigdy nie opusz-

wzmagającego się bezprawia.

zostal wyrzucony przez ,,bojcow

czaly naszego księdza. Po tym na-

W kwietniu 1944 roku szantażo-

kracnoj armii" z plebanii i zamiesz-

padzie mieszkańcy Stanislówki, żeby

wano ks. Kielara i byl on zmuszony

kal u rodziny Sawickich, a później

nie bylo więcej ofiar, podjęli decyzję

opuścić Mosty Wielkie, wtedy to

przeniósl się do Żólkwi. Do Mostów

mlody wikary pozostal na miejscu.

opuścić wieś. Ksiądz Koziel od razu

Wielkich na nabożeństwa dojeżdżal

ks. Aleksander Koziel

Nadal jeździl na rowerze do pobli-

przyjechal do Żólkwi (powiatowego

na rowerze. W listopadzie 1945 roku

skich okolicznych wiosek z poslugą

miasta), udal się do najbliższego

ksiądz odprawil ostatnią mszę św. w

kaplańską, udzielając mieszkańcom

telefonu i zawiadomil niemieckiego

zwlokami zamordowanych Polaków.

siedzibę niemieckiej policji kryminal-

Wielkich Mostach dla repatriantów,

również wszelkiej pomocy. W Mo-

komendanta o wydarzeniach, któ-

A potem takich pochówków byly

nej (Kripo) w Żólkwi, zdobywszy tam

z którymi odjeżdżal ostatnim pocią-

stach Wielkich organizowal pomoc

re mialy miejsce ubieglego dnia w

dziesiątki nie tylko w Mostach Wiel-

broń i wyposarzenie wojskowe. W

giem ewakuacyjnym do Polski. Klu-

materialną dla ubogich, troszczyl

Stanislówce, ustalil dokąd mogą się

kich, ale i w okolicznych wsiach.

Stanislówce już dzialala placówka

cze od kościola przekazal najstar-

się o chorych i rodziny osób areszto-

ewakuować. Niemiecki komendant

Terror, rozbój i szantaż sprawily,

samoobrony AK dowodzona przez

szemu z pozostających parafian, p.

wanych oraz prześladowanych i tych

nie silil się nawet na wyrażenie slów

że niektórzy mieszkańcy Mostów

kaprala Wieczorka. Dolączyli się też

Stadnickiemu.

parafian, ojcowie których byli w obo-

ubolewania. Byly to wypadki codzien-

Wielkich już wcześniej opuścili mia-

ochotnicy z Wolynia, rodzice których

Do swoich Mostów powrócil do-

zach lub na wojnie. Trzeba bylo mieć

ne. Zapewnil, że otrzymają kwate-

sto, udając się przeważnie do Lwowa

zginęli z rąk banderowców i drobne

piero w 1992 roku. Wielka radość

żywność na obiady, które gotowano

ry w jakich pustych barakach. Z tą

lub Żólkwi. Tak uczynili, na przyklad,

zgrupowania partyzanckie, w wyni-

zapanowala wśród parafian, którzy

na plebanii. Razem z moim ojcem ro-

wiadomością udal się ksiądz od razu

rodziny nauczycielskie Schabowskich

ku czego oddzial liczyl 80 żolnierzy.

pamiętali jeszcze swego proboszcza.

werami jeździli na Wolyń kolo Sokala

do wsi, i zaczęly się przygotowania

i Rolandów. We Lwowie przebywalo

Wskutek tego UPA bala się napadać

Ile bylo serdecznych slów i ile wylano

i tam robili wymiany różnych ubrań,

do odjazdu. Na następny dzień, 16

dużo dzieci sierot. Byly pozbawione

na wieś, ale czekali na odpowiedni

lez, bo przez te lata nie marzyli o tym,

odzieży na kasze, olej i inne potrzeb-

kwietnia, wypadala greckokatolicka

rodziców, którzy zginęli w sowieckich

moment. Wspólpracujący z AK i ob-

że znów zobaczą swego księdza.

ne artykuly żywnościowe. Ojciec mój

Wielkanoc. Ksiądz pożegnal się nie

lub niemieckich obozach, albo zgi-

slugujący Stanislówkę ks. Aleksan-

Wspominano wspólne trudne lata

byl mistrzem krawieckim, mial swój

bez lez z mieszkańcami Stanislówki

nęli w czasie wojny. Opiekowalo się

der Koziel w Wielkanoc, 9 kwietnia

wojenne, chrzciny, śluby i pochówki.

zaklad, to zawsze mial coś z odzieży,

i z żolnierzami AK, ruszyl do Mostów

nimi polskie podziemie, AK i Kościól

1944 roku odprawil uroczystą mszę

Każdy chcial z nim porozmawiać.

bo na Wolyniu odzieży brakowalo.

Wielkich.

rzymskokatolicki. Takich dzieci pod-

św. i wyspowiadal żolnierzy. W kilka

Ogromnym przeżyciem dla ks. Alek-

Jako że poza codziennymi klopo-

Niektórzy  Polacy,  mieszkań-

ziemia adoptowaly rodziny polskie.

dni później przebywający w Żólkwi

sandra byl widok kościola bez wieży

tami pojawily się zagrożenia ze stro-

cy Mostów Wielkich, już od kwiet-

Żeby mogli wyjechać do Polski, ks.

ks. Koziel dostal jakiś rozkaz dla

i krzyża ­ w tym czasie byla tu pie-

ny banderowców, to mlody ksiądz

nia 1944 roku wyjeżdżali z miasta.

Aleksander Koziel wystawial im me-

ppor. Kuźniara i jadąc po drodze

karnia. W czasie tego przyjazdu na

troszczyl się też o bezpieczeństwo

Wybierali na osiedlenie się różne

tryki chrztu na nazwisko przybranych

do Mostów Wielkich rowerem mial

Ukrainę odwiedzil też groby rodziców

parafian, niekiedy z narażeniem

miejsca, często leżące blisko nowej

rodziców. Jeździl na rowerze do Lwo-

wstąpić do Stanislówki i oddać ten

w Buczaczu.

wlasnego życia. Dla obrony przed

granicy wschodniej licząc, że kiedyś

wa do rodziny Adama Rolanda, gdzie

rozkaz. Ale poinformowany przez

Po wielu staraniach i pisaniu

napadami, na plebanii byly zrobione

będą mogli powrócić w rodzinne

przywozil dla dzieci żywność, a także

napotkanego furmana ze Stanislów-

listów i petycji do wszystkich możli-

specjalne umocnienia okien i drzwi.

strony. Ksiądz Koziel wspomagal

dlugie świece, gdyż często we Lwo-

ki, że oddzial już opuścil wieś, do

wych instancji, po wizycie Ojca Świę-

Ksiądz chronil w pomieszczeniach

swoich wiernych w przygotowaniach

wie wylączano prąd.

Stanislówki nie wstąpil, a rozkaz nie

tego Jana Pawla II na Ukrainę w 2001

plebanii Polaków, którym zagraża-

do opuszczenia rodzinnych stron.

Czysto polską wsią byla wów-

czytając zniszczyl. Jednak oddzial

roku zwrócono nam zdewastowany

lo niebezpieczeństwo. Mieszkańcy

Wybieral miejsca do osiedlenia się.

czas Stanislówka kolo Mostów Wiel-

jeszcze przebywal w Stanislówce.

kościól i 24 października 2004 roku

Mostów Wielkich jeszcze pamiętają

Później też w niewielkim tylko stopniu

kich. Do tej wsi zostal skierowany

Potem okazalo się, że to byl rozkaz

ks. Oleg Salamon na nowo konse-

styczniowy dzień 1944 roku, kie-

mieszkańcy korzystali z wyjazdów

oddzial AK pod dowództwem ppor.

nakazujący szybsze opuszczenie

krowal kościól i odprawiona zostala

dy ks. Koziel prowadzil na miejsce

organizowanych przez Państwowy

Onufrego Kuźniary (ps. ,,Popiel"),

Stanislówki i wyruszenie do Wiszen-

tu pierwsza od 1945 roku msza św.

wiecznego spoczynku 20 trumien ze

Urząd Repatriacyjny (PUR), wybie-

który wcześniej dokonal napadu na

ki (powiat Mościska). I tak dzięki tej

Parafianie z Wielkich Mostów