18
Przegląd wydarzeń
1730 stycznia 2017 nr 1 (269) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com
Straciliśmy niezwykle cenne dokumenty historyczne
W 2003 roku w archiwum kamieńca Podolskiego wybuchl pożar, który
można określić jako katastrofę w skali europejskiej. sięgnijmy po ówcze-
sne artykuly prasowe, żeby odtworzyć to wydarzenie, które zyskalo miano
,,czarnego czwartku".
przekazano w 1998 roku Ukraińskiej
JAn kOZielski
Cerkwi Prawoslawnej Moskiewskie-
10 kwietnia 2003 roku, o godz.
go Patriarchatu, sytuacja zmienila się
12:30 pracownik archiwum, glówny
na gorsze. Odtąd do archiwum nale-
specjalista Franskiewicz E. M. za-
żalo już tylko pierwsze i drugie piętro
uważyl dym nad budynkiem przy ul.
zachodniego skrzydla budynku.
Franciszkańskiej 9, który mieścil pięć
Należaloby jeszcze dochodzić
księgozbiorów, mianowicie F-112 ,,Po-
przyczyn pożaru oraz dokladnie
dolskie gubernialne sprawy wlościan"
oszacować straty narodowych zbio-
(ilość woluminów 27599); F-226
rów archiwalnych Ukrainy. Ale już
,,Podolski urząd państwowy" (53329
teraz można mówić o tym, że miala
woluminów); F-228 ,,Kancelaria
miejsce katastrofa kulturowa w skali
gubernatora podolskiego" (10784
co najmniej Europy. Bezpieczeństwo
woluminów) i F-249 ,,Kamieniecki
informacyjne państwa doznalo po-
urząd miejski" (9443 woluminów)
ważnego uszczerbku, tracąc istotne
oraz F-678 ,,Podolski gubernator
zasoby informacji.
wojskowy" (70 woluminów). Ogólem
Wiadomość o tragedii w Kamień-
101225 dokumentów.
cu Podolskim szybko obiegla między-
Opis budowli: kościól oo. Fran-
narodowe środowiska archiwistów,
ciszkanów, zabytek architektury XVI-
wywolując szczere wspólczucie w
XVIII w. w skali państwowej, numer w
Polsce, Rosji USA. Dyrekcja General-
urzędzie ochrony zabytków 744.
na archiwów polskich zaproponowala
Budynek kamienny, jednonawo-
pomoc wyspecjalizowanych restaura-
wy, z tryptykiem w oltarzu glównym
torów oraz sprzęt specjalistyczny do
i dwiema kaplicami wzdluż fasad
zamrażania i osuszania dokumentów.
bocznych. Dach dwuspadowy o po-
Polscy archiwiści zwrócili się również
Jurij rudenko, byly dyrektor obwodowego archiwum w Chmielnicku
kryciu metalowym. Stan ogólny za-
z prośbą do prezydenta RP i Rady
Kamieńcu. Już w 1990 roku urząd
budowania zadowalający.
Europejskiej o pomoc dla archiwów
wy wlościan (18611919), Podolski
Materialy, poddane niskim tem-
obwodowy w Chmielnicku zadecy-
Od roku 1959 do 1964 w budyn-
ukraińskich w ramach programu mię-
urząd państwowy (17961919),
peraturom, ze względu na znaczne
dowal o przemieszczeniu zbiorów
ku prowadzono prace remontowo-re-
dzynarodowego ,,Odnowa pamięci
Kancelaria gubernatora podolskie-
uszkodzenie przez ogień (większość
kamienieckiego archiwum do nowo
stauracyjne. W latach 70. w kościele
Polski". Pomoc ta zostala przyjęta z
go (17951917), Kamieniecki urząd
z nich w stopniu od 30 do 70%) będą
wybudowanego, odpowiednio wypo-
mieścila się kamieniecka fabryka
wdzięcznością.
miejski (18751920), Podolski gu-
poddane po rozmrożeniu specja-
sażonego budynku w Chmielnicku.
maszyn elektrycznych, wówczas też
Z powodu pożaru uchwalono
bernator wojskowy (17951845).
listycznej ekspertyzie w celu wlą-
Na żądanie jednak lokalnych wladz
nawa glówna zostala przedzielona
znaczące decyzje administracyjne.
Wszystkie należą do narodowego
czenia ocalalych fragmentów doku-
i środowisk naukowych najcenniej-
na dwie kondygnacje. Po roku 1980
Dokumenty z archiwum miejskiego
zbioru dokumentów archiwalnych
mentów do obiegu informacyjnego,
sze zbiory pozostawiono w Kamień-
w kościele ulokowalo się muzeum
w Kamieńcu, należące do zbiorów o
Ukrainy i odzwierciedlają póltorawie-
naukowego i kulturalnego.
cu, z wymogiem zapewnienia tym
przyrodnicze Podola.
znaczeniu narodowym, przekazano
kową historię Podola (obejmującego
O rzeczywistym zasięgu strat i
zbiorom odpowiednich warunków
W 1984-85 r. budynek kościo-
do archiwum państwowego w Chmiel-
dziś terytorium trzech obwodów) tj.
prac restauracyjno-konserwatorskich
przechowywania.
la poddano pracom budowlano-re-
nicku, które zapewni im odpowiednie
od zaborów do rewolucji ukraińskiej
można będzie mówić dopiero po
montowym, by przystosować go do
warunki przechowywania. W Kamień-
w latach 19171921.
potrzeb Państwowego obwodowego
cu pozostaną tylko dokumenty, które
11 kwietnia w pomieszczeniach
archiwum historycznego.
są wlasnością wladz lokalnych.
drukarni miejskiej, znajdującej się
10 kwietnia 2003 roku o godz.
Ponieważ ludność Podola nie
obok budynku archiwum, a z czasem
12:30 w mieście Kamieniec Podol-
byla narodowościowo jednolita
również w samym archiwum stanęly
ski, w należącym dziś do Ukraińskiej
(mieszkalo tu wielu Polaków, Żydów,
specjalne szafy przeznaczone do su-
Cerkwi Prawoslawnej Moskiewskie-
Rosjan, Niemców, Czechów i in.),
szenia dokumentów, niezbyt uszko-
go Patriarchatu zabytkowym, z ХVІ-
utrata zbiorów dokumentów ma zna-
dzonych przez wodę. Wkrótce prze-
ХVIII w. kościele franciszkańskim, w
czenie nie tylko dla historii Ukrainy,
niesiono tu również większą część
którym mieścil się zbiór nr 1 kamie-
ale też dla calej Europy Wschodniej.
ewakuowanych zbiorów uszkodzo-
nieckiego archiwum historycznego,
Dotyczy to przede wszystkim Polski,
nych znacznie przez ogień i wodę.
wybuchl pożar. Przyczyn dotych-
gdyż dokumenty archiwalne struktur
Do dalszego tymczasowego prze-
czas nie udalo się ustalić; pożar mo-
Rosji carskiej na Podolu odzwiercie-
chowywania osuszonych dokumen-
gla wywolać awaria pieca w drukarni
dlaly zlożone procesy etniczne, poli-
tów przeznaczono pomieszczenie
eparchialnej (diecezjalnej red.) na
tyczne, ekonomiczne, zachodzące po
medycznego magazynu stacjonującej
parterze lub wada kabla elektryczne-
trzecim rozbiorze Polski na dawnych
tu jednostki wojskowej. Po pierwotnej
go maszyny drukarskiej. Ze względu
ziemiach Rzeczypospolitej, wlączo-
segregacji dokumenty najbardziej
na powagę sytuacji zaalarmowano
nych w 1793 do imperium rosyjskie-
uszkodzone przez wodę poddano
wszystkie slużby przeciwpożarowe,
go. Wśród utraconych zbiorów szcze-
niskim temperaturom, by zapobiec
również w sąsiednich rejonach. Jed-
gólnie wiele dotyczylo stanu wlasno-
ewentualnym uszkodzeniom biolo-
nak pożar udalo się zlokalizować po
ści gruntów, należących do szlachty
gicznym i ulatwić dalsze osuszanie.
trzech godzinach, zaś zgasić dopie-
polskiego pochodzenia. Dokumenty
Dokumenty odeslano do zamraża-
ro o godz. 18:20. Powodem utrud-
kancelarii gubernatora Podola zawie-
rek kombinatu mięsnego, w których
nień bylo zbyt późne zawiadomienie
raly statystyczne opisy majątków, ko-
będą przechowywane (w temp. -30
o pożarze, silny wiatr i brak sprzętu
ściolów, klasztorów, sprawy sądowe
st. C) do czasu, gdy możliwe będzie
specjalistycznego, który sprowadza-
uczestników powstań listopadowego
ich osuszanie i restauracja. Obecnie
no z Chmielnicka.
1830 r. i styczniowego 1863 r., infor-
liczba tych dokumentów sięga 10
Ogień i woda uszkodzily wszyst-
macje o tajnych organizacjach poli-
tys. jednostek umownych o wadze
Tak wyglądają dokumenty
kie bez wyjątku dokumenty histo-
tycznych na terenie guberni. Pożar
orientacyjnej blisko 2 tony.
Z powodu zwlekania ze spelnie-
calkowitej ewakuacji z ruin budynku
ryczne zbioru, znajdującego się w
zniszczyl również cenne świadectwa
Prowadzona jest rejestracja co-
niem tych warunków wladze miasta,
wszystkich dokumentów. Szacujemy,
budynku. Znaczna część dokumen-
o życiu żydowskich wspólnot Podola,
dziennego naplywu danych o postę-
archiwum obwodowe, archiwum glów-
że straty wyniosą 70% dokumentów.
tów zostala utracona bezpowrotnie.
dokumenty o życiu mieszczan Ka-
pie prac z ewakuowanymi dokumen-
ne oraz Komitet archiwów Ukrainy nie-
Orientacyjna ilość arkuszy poważnie
W kościele przechowywano, jak już
mieńca Podolskiego od końca XVIII
tami.
jednokrotnie upominaly się o spelnie-
uszkodzonych dokumentów liczylaby
wspomnieliśmy, pięć najcenniejszych
w. Bardzo cenny, choć niewielki obję-
Prace obejmują ogólem ok. 40
nie obietnic. Liczne zapewnienia wladz
kilka milionów.
zbiorów dokumentów historycznych
tościowo zbiór dokumentów wojsko-
tysięcy jednostek umownych zbioru.
miasta pozostaly jednak bezowocne.
Państwowy komitet archiwów
guberni podolskiej w ilości 101225
wego gubernatora Podola zawieral
Blisko 30 tysięcy znacznie uszko-
Gdy kościól franciszkański, w
Ukrainy od dawna byl zaniepoko-
jednostek czyli prawie jeden kilometr
nakazy carów rosyjskich, cyrkularze
dzonych przez ogień i wodę są na
którym przechowywano cenne zbiory,
jony z powodu stanu archiwum w
bieżący: Podolskie gubernialne spra-
kolegium wojennego, oryginaly li-
etapie osuszania.