23
www.kuriergalicyjski.com * kurier galicyjski * 1127 kwietnia 2017 nr 67 (274275)
Ukraińska edycja Myśli" grant Narodowego Programu Rozwoju
Humanistyki w Instytucie Slawistyki PAN
Ludwika Hirszfelda
Projekt ,,Mowa polska na Bukowinie Karpackiej. Dokumentacja znikającego dziedzictwa
w Lucku
kulturowego" finansowany jest w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyż-
szego pod nazwą ,,Narodowy Program Rozwoju Humanistyki" w latach 20152018,
3 kwietna br. w kawiarni ,,Kofein" w Lucku zostal zaprezentowa-
nr 1bH 15 0354 83. Glównym celem projektu jest udokumentowanie archaicznej mowy
ny w języku ukraińskim pod tytulem ,,Myśli" zbiór przemyśleń
polskiej Polaków żyjących na Bukowinie Karpackiej (Ukraina, Rumunia).
profesora Ludwika Hirszfelda, lekarza, uczonego, twórcy pol-
skiej szkoly immunologicznej czlowieka bardzo zaslużonego,
chową (wygląd danej miejscowości,
Nowej Żadowie, Pance, Piotrowcach
HELENA KRASOWSKA
o niezwykle blyskotliwym umyśle i bogatej biografii. Z sylwetką
domy, podwórka, ogrody, prace róż-
Dolnych, Piotrowcach Górnych, Tere-
tekst
i twórczością uczonego zapoznali przy kawie obecnych twórca
nego typu, ale też sytuacje należące
bleczu, Rarańczy, Sadagórze, Starej
archiwum autorki
do sfery życia duchowego obrzędy
Hucie, Starej Żadowie, Storożyńcu,
zdjęcia
projektu konsul RP w Lucku Krzysztof Sawicki, tlumacz Julia
religijne, cmentarze, kościoly, ka-
Waszkowcach, Wytylówce, Wyżnicy,
Wasejko i dyrektor wydawnictwa ,,Astrolabia" Oleh Feszowec.
Kierownikiem naukowym grantu
pliczki itp.).
Zastawnej i Zielonym Gaju. Powo-
jest Helena Krasowska. W zespole
Zbiór materialów powstaly w
dem tej decyzji jest dotychczasowy
są osoby doświadczone oraz dokto-
wyniku realizacji projektu stanowi
niski stopień badawczego rozpozna-
ranci: Lech Suchomlynow, Magda-
trwalą dokumentację pozwalającą
nia Bukowiny pólnocnej. Projekt w
lena Pokrzyńska, Karina Stempel-
znaczący sposób wypelnia tę lukę. Z
na zapoznanie się poprzez język,
Garncarczyk, Wojciech Wloskowicz
tego względu przyjęto strategię, aby
będący nośnikiem niematerialnego
(2016).
starać się dotrzeć również do tych
dziedzictwa kulturowego, z kulturą
Pod koniec 2015 r. rozpoczęly
i życiem Polaków na Bukowinie Kar-
miejscowości, które, mimo iż nie byly
się prace przygotowawcze zespolu
packiej. Archaiczna mowa Polaków z
pierwotnie zaplanowane, w czasie
do realizacji zadań. Opracowano
Bukowiny stanowi unikatową wartość
pracy terenowej byly odnajdywane
narzędzia badawcze w postaci dys-
kultury polskiej z uwagi na aktualną
jako miejsce życia nielicznych rodzin,
pozycji do wywiadów poglębionych
liczbę jej użytkowników. W czasie ba-
a niekiedy jedynie pojedynczych
z elementami narracji autobiogra-
dań zauważyliśmy, że poszczególne
osób poslugujących się językiem pol-
Za podstawę do tlumaczenia
Największą slawę przynioslo Lu-
ficznej oraz scenariusza wywiadów
skupiska Polaków na Bukowinie po-
skim w różnym zakresie.
ukraińskiego poslużylo wydanie Myśli
dwikowi Hirszfeldowi stworzenie na-
fokusowych. Przygotowana zostala
slugują się lokalnymi jej odmianami.
Zbierane w terenie materialy byly
z 1964 roku. We wstępie do książki
uki o dziedziczeniu grup krwi. Odkryl
również instrukcja dla badacza w te-
Praca w terenie daje także obraz
nagrywane na nośnik elektroniczny.
Krzysztof Sawicki pisze: ,,Przekazu-
przyczynę konfliktu serologicznego,
renie, pomagająca utrzymać przyjęte
przemian sytuacji użytkowania języ-
Pozyskane dokumenty dźwiękowe
jemy książkę niebywalą zbiór prze-
co uratowalo życie wielu noworod-
standardy w zakresie dokumentacji
myśleń profesora Ludwika Hirszfelda,
kom. Również niezwykle znacząca
zebranych materialów.
lekarza, bakteriologa i immunologa,
byla dzialalność Hirszfelda w kwestii
W 2016 r. zrealizowano pierwszy
twórcy polskiej szkoly immunolo-
higieny, zwlaszcza w czasach, kiedy
etap badań terenowych. Zgodnie z
gicznej, uczonego, który zarówno w
wlaśnie jej brak byl przyczyną wielu
planem nakreślonym w projekcie w
swoim życiu, jak i w pracy naukowej
chorób. W roku 1952 roku we Wro-
2016 r. badania byly prowadzone na
i twórczości literackiej, sprawnie po-
clawiu stworzyl Instytut Immunolo-
Bukowinie pólnocnej w obwodzie
slugując się językiem fenomenologii,
gii i Terapii Doświadczalnej, który
czerniowieckim na Ukrainie.
potrafil wlaśnie w niebywaly sposób
do dziś jest cenionym ośrodkiem
Projekt przewidywal przeprowa-
przelamywać stereotypy czy skost-
naukowym w dziedzinie medycyny
dzenie wywiadów poglębionych z 75
nienia intelektualne".
w Polsce, i jest żywym pomnikiem
osobami. W rzeczywistości przepro-
Urodzil się 5 sierpnia 1884 w
samego profesora i jego dorobku
wadzono wywiady z 152 osobami.
Warszawie. Studiowal medycynę w
naukowego. Ludwik Hirszfeld zmarl
Dodatkowo, kolejnych ok. 60 osób
Niemczech w Würzburgu i Berlinie.
7 marca 1954 roku we Wroclawiu.
uczestniczylo w prowadzonych wy-
Habilitację za pracę nad związkiem
Profesor Hirszfeld byl czlowie-
wiadach i często zabieralo glos. Byli
Helena Krasowska (druga od lewej) w Dawidenach w roz-
zjawisk odpornościowych i krzepliwo-
kiem wielkiej pasji. Calkowicie po-
to czlonkowie rodzin osób, z którymi
mowie z Polakami
ści krwi uzyskal już w wieku 30 lat.
święcal się pracy i wciąż chcial pójść
przeprowadzaliśmy wywiady. Nie wli-
czamy ich do ogólnej liczby rozmów-
i wizualne zostaly skatalogowane
ka polskiego na Bukowinie pólnoc-
ców w projekcie ze względów me-
wedlug jednego klucza. Material
nej. W niektórych wsiach, jak np. w
todologicznych nie spelniają one
dźwiękowy, tj. nagrania wywiadów,
Starej Hucie, Dolnych Piotrowcach,
przyjętych kryteriów. Najczęściej są
zostal poddany obróbce technicz-
Terebleczu, uslyszeć można archa-
to osoby zbyt mlode (mają mniej niż
nej, polegającej na usunięciu danych
iczną mowę nie tylko w domu u osób
60 lat) i/lub nie poslugują się polską
osobowych z tekstów, oczyszczeniu
zaproszonych do udzialu w bada-
mową. Ich glos jest jednak ważny dla
dźwięku z szumów, wycięciu innych
niach, ale także na ulicy, w sklepie,
projektu z innej perspektywy: ich wy-
zaklóceń oraz innym niezbędnym za-
w szkole mowa polska stanowi
powiedzi na temat zdarzeń, w jakich
biegom technicznym, których celem
tam podstawowy kod slużący do ko-
brali lub biorą udzial, doświadczenia
jest uzyskanie tekstów dźwiękowych
munikacji w przestrzeni publicznej,
życiowe oraz wybory w zakresie ję-
najlepszej jakości. Kolejnym krokiem
który znają lepiej lub gorzej wszyscy
zyka i tożsamości uzupelniają obraz
bylo sporządzenie pólfonetycznej
mieszkańcy, również osoby o niepo-
wylaniający się z badań, wskazują
transkrypcji wywiadów, zgodnie z
lskim pochodzeniu.
na sytuację mowy polskiej na Buko-
przygotowaną w tym celu instrukcją.
Analiza naukowa materialu zbie-
W czasie I wojny światowej udal
o krok dalej. Będąc naukowcem, mial
winie pólnocnej. Wywiady fokusowe
Ogólem nagrano 13566 minut
ranego na podstawie badań zespolu
się wraz żoną jako ochotnik do Ser-
również umysl i serce artysty. Byl
zostaly przeprowadzone zgodnie z
narracji (226 godzin). Po obróbce
zostala zaprezentowana na licznych
bii, gdzie uczestniczyl w zwalczaniu
przekonany, że nauka może uczynić
planem, tj. trzy wywiady fokusowe w
technicznej do transkrypcji oddano
konferencjach naukowych w Polsce,
epidemii tyfusu plamistego Za swoje
czlowieka lepszym.
trzech grupach miasto wieś.
120 godzin nagranego materialu. Nie
na Ukrainie, w Rumunii i Niemczech.
zaslugi otrzymuje od króla Serbii ho-
Krzysztof Sawicki przytacza we
Zgodnie z pierwotnym planem
transkrybowano wywiadów nagra-
Material z badań zostal także wyko-
norowe obywatelstwo.
wstępie do ,,Myśli" Hirszfelda slo-
badania mialy być prowadzone w
nych w języku ukraińskim, z osobami
rzystany podczas zajęć ze studentami
Po odzyskaniu niepodleglości
wa Pawla Jasienicy o nim: ,,Ludwik
17 miejscowościach obwodu czer-
nie ujętymi w grancie. Material tek-
i doktorantami w różnych krajach. Re-
przez Polskę w 1918, wspóltworzyl,
Hirszfeld w stylu postępowania byl li-
niowieckiego: Tereblecze, Glęboka,
stowy uzyskany do analizy w wyniku
alizatorzy grantu promowali tematykę
a następnie kierowal Państwowym
teratem. Twierdzil zresztą, że pomię-
Stara Huta, Dawideny, Dawideny
pierwszego etapu badań to ponad
projektu również podczas wykladów
Instytutem Higieny w Warszawie
dzy prawdziwą nauką a prawdziwą
Zrąb, Panka, Storożyniec, Bojany,
2 tys. stron maszynopisu. Jest on
otwartych oraz w mediach, np. w TV
(19241939). W 1926 habilitowal się
sztuką nie ma różnicy. Dzięki niemu
Czerniowce, Waszkowce, Rarańcza,
przygotowany do analizy naukowej;
Suczawa, Radio Wnet, Radio Kosza-
po raz drugi na Uniwersytecie War-
doszedlem do przekonania, że syn-
Kocmań, Laszkówka, Sadagóra, Za-
zostal podzielony na kategorie tema-
lin i gazecie ,,Kurier Galicyjski".
szawskim jako bakteriolog i immuno-
teza naukowa jest w równej mierze
stawna, Wyżnica, Żadowa. Podczas
tyczne i oznakowany odpowiednio
Obecnie trwają prace przygoto-
log, od 1931 r. jako profesor.
dzielem wiedzy co artyzmu".
realizacji projektu teren badań jednak
minutami (czas trwania nagrania).
wawcze do wyjazdu badawczego na
W czasie II wojny światowej
Ludwik Hirszfeld jest wielką po-
rozszerzono aż do 36 miejscowości.
Ważną część pozyskanego materia-
Bukowinę rumuńską. Część zespolu
przebywal w getcie warszawskim,
stacią, znaną raczej w gronie wąskich
Badania przeprowadzono w: Banilo-
lu stanowi material wizualny. Zespól
wrócila już z dwutygodniowych ba-
skąd w 1942 roku udalo mu się
specjalistów nawet w Polsce. Dobrze
wie n/Czeremoszem, Banilowie Pod-
zebral ponad 9 tys. dokumentów wi-
dań, kolejne osoby dolączą do pracy
zbiec. Prowadzil tam wyklady m.in. z
więc, że dzięki staraniom Konsulatu
górnym, Bojanach, Budyńcu, Czere-
zualnych, na które skladają się skany
w terenie w kwietniu i maju. Zapla-
zakresu higieny, pracowal naukowo,
RP w Lucku i ukraińskim milośnikom
szu, Czerniowcach, Czudeju, Dawi-
dokumentów osobistych, fotografie z
nowano badania w następujących
a także dzięki szczepionce prze-
kultury polskiej w Lucku również czy-
denach, Dubowcach, Glębokiej, Ispa-
dawnych lat, egzemplifikujące daw-
miejscowościach: Moara, Mihoweny,
kazanej przez prof. Rudolfa Weigla
telnicy na Ukrainie będą mogli z nią
sie, Kocmaniu, Komarowcach, Kor-
ne tradycje lokalne i życie rodzinne
Wikszany, Kaczyka, Paltinoasa, Ple-
z lwowskiego Instytutu, nielegalnie
się zapoznać.
czesztach, Krasnoilsku, Lipowanach
badanej kategorii osób oraz zdjęcia
sza, Pojana Mikuli, Nowy Soloniec,
przemyconej do getta leczyl cho-
źródlo: Konsulat Generalny RP
kolo Lukawiec, Laszkówce, Lukawcu,
wspólczesne prezentujące ich życie
Suczawa, Gura Humoru, Solka, Icka-
rych na tyfus plamisty.
w Lucku
Lużanach, Milijewie, Nowej Hucie,
tak codzienność, jak i sferę du-
ny, Ruda, Seret.
