11

www.kuriergalicyjski.com * kurier galicyjski * 23 maja­15 czerwca 2017 nr 9­10 (277­278)

List polskiej Ormianki z Kanady

Poświęcenie odnowionej kolumny

Diaspora ormiańska

św. krzysztofa

w Montrealu

12 maja w zaulku Ormiańskim (podwórze wschodnie mię-

dzy katedrą ormiańską, dawnym palacem arcybiskupów

Bardzo często Polacy i Ormianie pytają mnie: ,,Kim się

ormiańskich, dzwonnicą katedralną i dawnym bankiem

czujesz? Polką? Ormianką? Kanadyjką?". Odpowiadam za-

wsze jednym zdaniem: ,,Pochodzę z polskich kresów,

,,Mons Pius") odbyla się uroczystość poświęcenia odno-

a od strony ojca z Górnego Karabachu czyli z ormiańskich

wionej kolumny św. Krzysztofa.

kresów. W moich żylach mocno plynie armeńska krew,

jej otoczenie odzyskują swój pierwot-

i również polska. Bardzo kocham te dwie kultury.

ny blask. MKiDN razem z Zarządem

Ochrony Środowiska Historycznego

DIANA SKAYA

Lwowskiej Rady miejskiej i wspólno-

tą ormiańską prowadzą takie prace

Moja historia zaczyna się w Win-

od 2006 roku. Dziś możemy podzi-

nicy, na starych polskich kresach ­

wiać rezultat niedawno zakończo-

obecnie jest to Ukraina. Moja babcia

nych prac konserwatorskich kolumny

od strony matki, Jadwiga, byla Polką.

św. Krzysztofa. Ich efekt cieszy nas

Mieszkala w Winnicy, i jej rodzina

również dlatego że zmienilo się oto-

zawsze mówila po polsku, nawet w

czenie pomnika. Dzięki spoleczności

okresie, gdy bylo to zabronione. Mąż

Ormian lwowskich, którzy zaangażo-

babci Adam Bandrowski, pochodzą-

wali się w rewitalizację dziedzińca,

cy od strony matki z rodziny ormiań-

ten urokliwy zakątek zyskal nową

skiej, Paszamian, zostal rozstrzelany

oprawę. Chroniąc dziedzictwo or-

w 1938 roku podczas ,,operacji pol-

miańskie ­ dziedzictwo wielonaro-

skiej".

dowego i wielokulturowego Lwowa

firma ,,Zachidplast". Przedsiębiorstwo

Moja babcia wyszla później za

JURIJ SMIRNOW

­ dbamy o naszą wspólną spuściznę

,,Renesans" przeprowadzilo rekon-

mąż po raz drugi, i znowu dosięgly

tekst i zdjęcia

Diana Skaya

cywilizacyjną. Serdecznie dzięku-

strukcję nawierzchni podwórza, uloże-

ich represje. Jej drugiego męża ze-

jemy wszystkim, dzięki którym trwa

nie bruku z wmontowaniem fragmen-

Na tę uroczystość, nie zważając

slano na Syberię. Trzymano go tam

ormiańska w Montrealu zaczęla

nasza wspólpraca ­ jej mile dla oka

tów starych nagrobków ormiańskich,

na deszczową pogodę, przybyli liczni

17 lat, do czasu, gdy umarl Stalin.

wzrastać i rozwijać się. W 1958 r. po-

owoce, możemy tu dziś oglądać.

odnalezionych podczas prac wykopa-

goście ze Lwowa i z Polski. Wśród

Wtedy wyjechal z Syberii i pojechal

wstal kościól św. Hagop. W 1960 r. w

Wardkez Arzumanian, wlaściciel

liskowych. Oświetlenie podwórza ­ to

nich ­ mer Lwowa Andrij Sadowy, kie-

do Armenii, gdzie otrzymal pracę

Montrealu mieszkalo już okolo tysiąca

restauracji ,,Mons Pius" i aktywny spo-

dzielo lwowskiej firmy ,,LichtForum".

rownik Zarządu Ochrony Środowiska

w Sewanie. Byl inżynierem. Moja

Ormian. W 1970 roku wzniesiono

lecznik, powiedzial, że dla niego re-

Aktywnie również dzialala spolecz-

Historycznego Lwowskiej Rady miej-

mama pojechala do niego i w ten

kościól św. Grzegorza Iluminatora,

konstrukcja dziedzińca jest kolejnym

ność ormiańska Lwowa. Lwowski

skiej Lilia Onyszczenko, przedstawi-

sposób zostala w Erywaniu. Poznala

pelniący dziś funkcję siedziby bisku-

świętem, podobnie jak inne prace

przedsiębiorca Wardkez Arzumanian

ciele polskiego Ministerstwa Kultury

tam mego ojca, Ormianina.

pa ormiańskiej diecezji Kanady.

konserwatorskie prowadzone w uro-

sfinansowal bardzo gustowne ozie-

i Dziedzictwa Narodowego (MKiDN)

Urodzilam się w Erywaniu. W

W Kanadzie, mieszka obecnie

czym zaulku ormiańskim. We Lwowie

lenienie podwórza i konserwację

Michal Michalski i Dorota Janiszew-

domu rozmawialo się po ormiańsku i

blisko 80 tysięcy Ormian. Okolo 30

powstala nowa plaszczyzna pamięci

dwóch zabytkowych portali palacu

ska, przedstawiciele Towarzystwa

po polsku. W latach 90. wyjechaliśmy

tysięcy w Montrealu, 30 tysięcy w To-

przeszlości. Trzeba temu terenowi

arcybiskupiego.

Ormiańskiego i parafianie katedry

do Kanady, do Montrealu. Mieszkam

ronto i w innych w mniejszych miej-

ormiańskiej pw. Wniebowzięcia Naj-

tam już ponad 20 lat.

scowościach ­ Vancouver, Calgary,

świętszej Maryi Panny we Lwowie,

Od samego dzieciństwa, bylam

Edmonton, St. Catharines i Ottawa.

konserwatorzy dziel sztuki ze Lwo-

wychowywana w kulturze ormiań-

Ormiańskie organizacje w Ontario i

wa i z Polski, przedstawiciele Kon-

skiej i polskiej. Skończylam ormiań-

Quebecu wykazaly się wielkim przy-

sulatu Generalnego we Lwowie.

ską szkolę Alex Manoogian, (jedna

wiązaniem do swojego dziedzictwa,

Poświęcenia kolumny św. Krzysz-

z trzech ormiańskich szkól w Mont-

tworząc szesnaście kościolów, sie-

tofa dokonal Markos Oganesian, ar-

realu), a czytać i pisać po polsku

dem szkól, czternaście ośrodków kul-

cybiskup lwowski i calej Ukrainy Or-

nauczylam się w domu. Caly czas

tury, ormiańskie domy opieki. Ormia-

miańskiego Kościola Apostolskiego,

przebywalam w polskiej i ormiańskiej

nie tworzą w Kanadzie dużą i spójną

w asyście ks. Tadeosa Geworgiana,

kulturze. Jestem bardzo dumna, że

spoleczność, kultywując również dziś

proboszcza katedralnego, i diakonów

chociaż jestem trzecim pokoleniem,

tradycyjne zwyczaje ormiańskie.

katedralnych. Duchowni odśpiewali

nie tylko mówię i po ormiańsku, i po

W Montrealu ukazują się też dwa

modlitwy, kierując się do czterech

polsku, ale też kontynuuję dziś pol-

ormiańskie tygodniki: Abaka, który

stron świata i udzielając blogosla-

skie i ormiańskie tradycje. I z wielką

zadebiutowal w 1975 roku i Horizon,

wieństwa wszystkim obecnym. Ar-

dumą biorę udzial w wielu różnych

którego jestem korespondentką, zalo-

cybiskup podkreślil znaczenie pracy

wydarzeniach polskich i armeńskich

żony w 1979 roku. Oba tygodniki są w

twórczej w ochronie dziedzictwa kul-

w Montrealu.

rzeczywistości trójjęzyczne, i oprócz

tury lwowskiej i podziękowal wszyst-

W tym roku świętujemy 650. rocz-

ich zawartości ormiańsko-języcznej,

kim, którzy brali udzial w pracach

nicę nadania przez króla Kazimierza

prowadzą sekcję angielską i francu-

konserwatorskich i remontowych na

Wielkiego przywileju dla biskupa

ską. Poza tym istnieje również tygo-

dziedzińcu katedralnym i przy kolum-

ormiańskiego Grzegorza, a ja wla-

dniowy program telewizyjny w języku

nie św. Krzysztofa.

śnie wywodzę się z tych kresowych

ormiańskim Hay Horizon.

Kolumna, ustawiona w 1726 roku

Ormian. Moja rodzina dotarla aż do

W parku Marcelin-Wilson, znaj-

kosztem Krzysztofa Augustynowicza,

Kanady. Jako Polka i Ormianka, opo-

duje się pomnik ku czci ofiar ludobój-

dyrektora sądów ormiańskich i brata

wiem o historii i spoleczności Ormian

stwa Ormian, przy którym co roku,

arcybiskupa Jana Tobiasza Augu-

mieszkających w Montrealu, w kraju,

24 kwietnia, zbierają się Ormianie

pamięci zapewnić dobry rozwój, za-

Mer miasta Andrij Sadowy pod-

stynowicza, jest cennym zabytkiem

który już od wielu lat nazywam moim

kanadyjscy.

bezpieczając również pamięć o tych

kreślil znaczenie ukraińsko-polskiej

rzeźby lwowskiej z początku XVIII

nowym domem.

Często odbywają się festiwa-

Ormianach, którzy pozostawili swój

wspólpracy przy odnowieniu i ratowa-

wieku. Upamiętniono w ten sposób

Emigracja ormiańska do Kanady

le oraz wiele koncertów lokalnych

ślad w architekturze, kulturze Lwowa,

niu zabytków wspólnego dziedzictwa,

zakończenie odnowienia i przebudo-

rozpoczęla się w latach osiemdzie-

i międzynarodowych artystów or-

w jego rozwoju historycznym.

wpisanego na listę UNESCO. On

wy katedry ormiańskiej i calego ze-

siątych XIX wieku, glównie z tery-

miańskich. W 2015 roku, na koncert

W imieniu zespolu konserwato-

też odznaczyl pamiątkowymi meda-

spolu zabudowań dookola świątyni

toriów zajmowanych przez Turcję.

dedykowany 100. rocznicy pogromu

rów wszystkim obecnym serdecznie

lami miasta Lwowa dwóch polskich

Ormian lwowskich po zniszczeniach

W 1914 roku okolo dwóch tysięcy

Ormian przybyl polski kompozytor

podziękowal Andrzej Kazberuk.

konserwatorów ­ Andrzeja Kazbe-

wywolanych strasznym pożarem 16

Ormian, pochodzących glównie z te-

o korzeniach ormiańskich Krzysztof

Uroczystość zakończyla się w

ruka i profesora Janusza Smazę z

sierpnia 1712 roku.

renów wiejskich, przybylo do Kanady

Penderecki. Montreal odwiedzil też

przytulnej historycznej restauracji

Warszawy.

Prace konserwatorskie w latach

i osiedlilo się glównie w poludniowym

ksiądz Tadeusz Isakowicz-Zaleski z

,,Mons Pius", gdzie obecnych gościl

Dorota  Janiszewska-Jakubiak,

2015­2017 wykonal polsko-ukraiński

Ontario.

promocją swojej książki ,,Przemilcza-

i serdecznie przyjmowal wlaściciel

zastępca dyrektora Departamentu

zespól konserwatorów pod kierow-

Pierwszy kościól armeński w Ka-

ne ludobójstwo na Kresach".

Wardkez Arzumanian. Andrzej Ka-

Dziedzictwa Kulturowego MKiDN

nictwem Andrzeja Kazberuka z War-

nadzie zostal wzniesiony przez para-

Różne ormiańskie grupy mlo-

zberuk przedstawil serię zdjęć wy-

powiedziala, że ,,ochrona wielokultu-

szawy. Sfinansowalo prace polskie

fię św. Katarzyny, malą spoleczność

dzieżowe z Montrealu, także harce-

konanych przed rozpoczęciem prac

rowego dziedzictwa Lwowa ­ wspól-

MKiDN. W tychże latach kosztem

okolo 400 osób, która w 1919 roku

rze ormiańscy, co roku wyjeżdżają do

konserwatorskich nad kolumną św.

nego dziedzictwa lwowskich Ormian,

budżetu miasta Lwowa wykonano

otworzyla wlasną szkolę.

Armenii, by poświęcić miesiąc pracy

Krzysztofa, w trakcie tych prac i po ich

Ukraińców, Polaków jest bardzo

remont i rekonstrukcję podwórza.

Ormianie w Quebecu, prowincji

swej ojczyźnie.

zakończeniu. Wszyscy obecni mogli

ważnym wątkiem w pracach MKiDN.

Znacznych nakladów funduszy po-

w której leży Montreal, osiedlili się

Nasz naród dużo wycierpial, ale

też ocenić doskonalą kuchnię ormiań-

Takim zespolom konserwatorskim,

trzebowala kardynalna wymiana i re-

na początku XX wieku. W 1925 r.

wszystkie lzy byly już wyplakane w

ską restauracji ,,Mons Pius" i wspania-

jak zespól Andrzeja Kazberuka, za-

konstrukcja kolektora kanalizacyjnego

w Montrealu mieszkalo 70 Ormian,

tamtych czasach. Dzisiaj jesteśmy

le przysmaki ormiańskie.

wdzięczamy, że katedra ormiańska i

i wodociągu, które wykonala lwowska

ale po II wojnie światowej, ludność

silniejsi niż kiedykolwiek.