13

www.kuriergalicyjski.com * kurier galicyjski * 23 maja­15 czerwca 2017 nr 9­10 (277­278)

nazwie gandżabur. Robią ją polscy

Myślę, że na pozostalych terenach

Bardzo też często duże obszary zie-

bardzo mile! To jest ważne, by się

pochodzą z terenów, które do tej

Ormianie. To jest nasz kod, nasze

już ich nie ma.

mi byly im oddawane w dzierżawę.

wspierać i przekazywać te wartości

pory, niestety, nie należą do Armenii.

haslo rozpoznawcze, nasze ID! Je-

M A-B ­ Ormian dotknąl exodus

Oni sami tą ziemią rządzili, sami się

najmlodszym, a jest ich bardzo wielu.

Porównuję to trochę do polskich Kre-

żeli ktoś w Polsce przyjdzie do mnie

II wojny światowej. Albo byli wywie-

rozliczali. Mówili, że to byly dla nich

Na ostatnim naszym zjeździe okazalo

sów. Myślę, że przeciętnemu obco-

i powie, że ma korzenie ormiańskie, a

zieni na Syberię i tam umierali , lub

najlepsze, wspaniale czasy, i że to

się, że jest to grupka 40 dzieci. Wy-

krajowcowi trudno jest pojąć polską

ja zapytam co to jest gandżabur, albo

wracali z Andersem, albo w ramach

bezpowrotnie minelo, a ten sowiet,

chowujemy sobie taki mlody narybek,

tęsknotę za Kresami. Jest to trudne

co to jest chorut (to jest dodatek do

repatriacji znaleźli się na ziemiach

który wkroczyl, przeoral to wszystko.

który dorośnie i pojedzie do Kut. Bo

do wytlumaczenia. Można jedynie

tej zupy), a mój rozmówca nie wie,

obecnej Polski. Razem z nimi jechali

Zdaniem bolszewików wlaściciele

tam z kolei odbywa się dwutygodnio-

opisać mu to historycznie. Ormianin

to już wiem ­ on nie jest nasz, on

ormiańscy kaplani. I chociaż mamy

ziemscy to byli krwiopijcy, dlatego

wy kurs ormiańskości, który co roku

bardzo latwo to zrozumie, ponieważ

się podszywa. Ta nazwa gandżabur

tradycję i kuchnię ormiańską, mamy

wlaściciele ziemscy jako pierwsi

powtarzamy. Nasza pierwsza grupa

mają za sobą 1915 rok, gdy zostali

ewoluowala paręset lat. Okazuje się,

bale ormiańskie, są to rzeczy dla nas

padali ofiarą represji sowieckich.

ormiańska, która z nami pojechala,

wygnani i ich pulsujące serce, czyli

że taka sama zupa byla robiona w Ar-

drugorzędne. To, co spajalo Ormian,

Nie znamy wypadku, żeby Ukraiń-

jeździla tam potem przez parę lat.

większa część kraju, który zamiesz-

menii, ale pod inną nazwą.

szczególnie przed II wojną świato-

cy, którzy pracowali w majątkach u

Wtlaczaliśmy im tę wiedzę do glów,

kiwali, zniknęla nagle z powierzchni

M A-B ­ Gandżabur to znaczy

wą, to byl kościól. We wszystkich

Ormian, donosili na nich, albo wkra-

a w nagrodę pojechali do kraju swo-

ziemi i z historii, i oni zniknęli. Tak

,,zielona zupa", bo jest robiona z pie-

ważnych ośrodkach ormiańskich,

czającym Czerwonym wskazywali:

ich przodków. Zorganizowaliśmy im

samo bylo z Polakami i Kresami. Wy-

truszki. Ta nazwa wlaśnie potwierdza,

we Lwowie, w Kutach, w Horoden-

,,to ten gospodarz ­ krwiopijca". Od-

wyjazd do Armenii. Będąc już przygo-

rwano im serce Polski. Ten temat nie

że Ormianie polscy wywodzą się z

ce, w Śniatynie byl kościól i ksiądz

wrotnie. Chronili ich albo świadczyli,

towani, mogli zobaczyć i zrozumieć,

istnial, nie wolno bylo o tym mówić.

terenów zachodniej Armenii, czyli

ormiański. To spajalo środowisko,

że ci wlaściciele traktowali tych ludzi

co to Armenia i dlaczego jest to kraj

Teraz wraca. Teraz możemy obejrzeć

obecnej Turcji wschodniej. Można to

bo przynajmniej raz w tygodniu spo-

bardzo dobrze. Ci wlaściciele duże

przodków. Gdyby do Armenii wziąć

hollywoodzki film ,,Przyrzeczenie",

rozpoznać, bo Ormianie z zachodniej

tykali się wszyscy na mszy świętej.

pieniądze zarabiali na handlu z woj-

bez takiego przygotowania kogoś,

który opowiada o rzezi Ormian. Ale

Armenii poslugują się innym języ-

Księża nasi albo trafili na Sybir, albo

skiem. Dostarczanie koni, pożywie-

kto jedynie slyszal od babci, że jest

też w ciągu stu lat byl to temat tabu,

kiem. W pierwszej chwili Ormianie z

wyjechali do Polski. Nawet jeżeli ja-

nia ­ to byly olbrzymie pieniądze.

Ormianinem i że ma ormiańskie na-

podobnie jak kiedyś nie można bylo

Armenii slysząc nazwę gandżabur,

cyś Ormianie zostawali, to trudno ich

W okresie schylkowym monarchii

zwisko, czulby się zagubiony. Bylaby

mówić o rzezi wolyńskiej, a teraz po-

powiedzą, że nie wiedzą, co to jest,

bylo rozpoznać. Nazwiska byly już

cesarko-królewskiej w czasie I woj-

to tylko wycieczka do egzotycznego

wstal o niej film. Ormianie rozumieją

ale kiedy się im powie ,,teraz pomyśl

spolonizowane, kończyly się na -icz.

ny światowej wojsko przestalo być

kraju.

duszę polską i dobrze się w Polsce

po zachodniemu", rozpoznają: ,,a-ha,

Dowiadujemy się czasem, że taka

wyplacalne i niektóre majątki popadly

M A-B ­ Oprócz tego, że pracu-

czują. Przez wiele lat dobrze się tu

to jest zielona zupa!".

pani, taki pan zmarli i że byli Ormia-

w straszne dlugi. Oni mieli weksle na

jemy z mlodzieżą i dziećmi, jednym z

czuli, bo byli dobrze przyjmowani.

MB ­ Jest taka szynka, którą

nami. Z pewnością jednak nie byly to

gigantyczne sumy, ale nie mial już kto

naszych projektów jest wydobywanie

MB ­ W Armenii wszyscy bar-

produkuje się w Armenii. Nazywa

dzo lubią historię. Jest tam rzeczą

się Basturma. Taka sama szynka

normalną, że prosty czlowiek bez

byla produkowana w Kutach przez

wyksztalcenia zna i lubi historię. Po-

naszych dziadów, pradziadów i byla

dobnie jak grę w szachy, która w Ar-

nazywana Koziną. Nie wiedzieliśmy,

menii w programie szkolnym jest dla

dlaczego tak się nazywa. Basturma

dzieci obowiązkowa. Gdy pytaliśmy,

jest produkowana z wolowiny, tak

dlaczego Ormianie wybierali jako

samo bylo w Kutach. Bylo to blędnie

swoją drugą ojczyznę Polskę, padala

rozumiane, że skoro to kozina, to

odpowiedź ,,Bo polscy królowie byli

musi być robiona z mięsa koziego.

dobrzy dla Ormian". To jest zaskaku-

Nie jest. Natomiast przyprawa uży-

jące, gdy się jest gdzieś w Armenii w

wana do tej szynki to kozieradka.

górach i prosty pasterz ci to mówi.

Stąd nazwa Kozina. Kuty leżaly na

Mówiliśmy o stosunkach

drodze handlowej, na szlaku kupiec-

ormiańsko-ukraińskich, ale

kim, przez Kuty przechodzily karawa-

polscy Ormianie nie unik-

ny i to też jest przyklad naszej lączno-

nęli losu swoich polskich

ści z Armenią zachodnią. Szczycimy

sąsiadów...

się, że nasi pra pra praojcowie wyszli

duże grupy. W Kutach na przyklad

je splacić. Po jakimś czasie zaczęli

z archiwów rodzinnych i z pamięci

MB ­ Zostali wyrżnięci! Wlaśnie

z Armenii zachodniej. W 1060 roku

zostaly kobiety, zostaly ze względu

wyprzedawać ziemię, przenosząc

naszych ormiańsko-polskich bohate-

w Kutach, jako zwarta grupa.

zostala zdobyta historyczna stolica

na rodziców, albo byly już mężatka-

się do miasta, i żyć z tego, co mieli

rów, którzy mieli znaczący wplyw na

Jak wyglądaly stosunki

Armenii, Ani, wtedy nasi przodkowie

mi i gdy mężem byl na przyklad so-

odlożone, albo zarabiali pieniądze na

losy Rzeczpospolitej. Począwszy od

ormiańsko-ukraińskie przed

zaczęli stamtąd uciekać i fala emigra-

wiecki żolnierz, nie mogly wyjechać.

operacjach gieldowych. Niekiedy sta-

takich asów jak Ignacy Lukasiewicz,

wojną?

cji dotarla na Krym. Przez jakiś czas

Takie przypadki są znane. Zdarzalo

wali się administratorami u polskich

aż do tych, których ratujemy od za-

MB ­ Ormianie byli przed woj-

nasi pradziadowie tam pozostawali.

się również, że Ormianin żenil się z

arystokratów. Ale to wszystko odeszlo

pomnienia w projekcie Ormianie w

ną traktowani na Ukrainie jak Polacy.

Stąd też wplywy języka tatarskiego na

Ukrainką i zostawal.

bezpowrotnie...

slużbie Rzeczpospolitej. Są to też bo-

Oni po prostu mówili, że są polskimi

ormiański. Odbywal się taki proces:

MB ­ Do tej pory Kutach są

haterowie, którzy walczyli w różnych

Ormianami. Kiedy te okropności się

Skoro odeszlo bezpow-

Ormianie poslugiwali się ormiańskim

nieliczne rodziny mieszane ormiań-

polskich silach zbrojnych. W II wojnie

dzialy, byli traktowani tak samo, jak

rotnie, jaki sens ma Państwa

i tatarskim, i ormiański powoli zanikal.

sko-ukraińskie. Kuty pod tym wzglę-

światowej możemy znaleźć polskich

Polacy. Z powodu tego powiedzenia,

dzialalność?

Dlatego mówi się, że Ormianie polscy

dem byly fenomenem. To byla mala

MB ­ Tych straconych lat nie da

Ormian w powstaniu warszawskim i

że ,,Ormianin to dwa razy Polak" byli

poslugiwali się językiem kipczackim,

miejscowość. Lwów byl zupelnie inny,

się nadrobić, ale zależy nam na tym,

ważniejszych bitwach. Uświadamia

narażeni jeszcze bardziej, bo byli pa-

potocznie nazywanym tatarką. Póź-

bo ci którzy trafiali do Lwowa, to byli

żeby pokolenie naszych dzieci spoty-

to naszej mlodzieży, ale też Ormia-

triotycznie nastawieni.

niej Ormianie wyruszyli w kierunku

ludzie zazwyczaj zamożni, a jeżeli

kalo się ze sobą, żylo ze sobą i żeby

nom, którzy przyjeżdżają do Polski,

Jest coś takiego w narodzie or-

Grodów Czerwieńskich, Moldawii,

nie byli zamożni, to byly to osoby wy-

wspieralo się nawzajem w doroslym

że warto nie bać slowa Ormianin,

miańskim, że jak gdyby splaca swój

Bukowiny, Besarabii. Uprawiali han-

ksztalcone. W rodzinie, w której bylo

życiu. Jako Ormianie dzialamy nie tyl-

warto się do niego przyznawać.

dlug krajowi, który nie będąc jego kra-

del. Niektórzy mówią, że Ormianie ry-

więcej dzieci, jedno zostawalo na

ko w Polsce, jeździmy też za granicę.

Mamy np. w naszych szeregach ,,żol-

jem ojczystym, tak dobrze go przyjąl.

walizowali z Żydami. Nie bylo żadnej

majątku, drugie splacano i wysylano

Mamy kontakty z diasporą ormiańską

nierza wyklętego", uczestników po-

Czuli się podwójnie zobligowani.

rywalizacji. Byly to dwa różne rodzaje

na studia. Bylo wśród Ormian wielu

w każdym kraju. I bazujemy na tym,

wstania warszawskiego i bitwy pod

Jak wyglądają kontakty z

handlu. Handel ormiański byl czymś

przedstawicieli wolnych zawodów

że wszyscy Ormianie pomagają so-

Monte Cassino.Realizujemy bardzo

nową diasporą, czyli z czlon-

porównywalnym do prowadzenia mi-

­ lekarze, prawnicy, artyści. Lwów

bie nawzajem, począwszy od rzeczy

ważny projekt mający na celu rato-

kami Ormiańskiego Kościo-

sji gospodarczej. To byly wielkie ka-

byl zawsze wielonarodowościowy.

bardzo prostych po bardzo skompli-

wanie ich od zapomnienia. Niektóre

la Apostolskiego? Czy jest

rawany z dużą ilością towarów, które

Spoleczność ormiańska cieszyla się

kowane. Tę postawę staramy się za-

nazwiska są znane, niektóre trzeba

jakiś rozdźwięk?

przemieszczaly się ciągle w jedną i w

w nim uznaniem, miala liczne przy-

szczepić mlodemu pokoleniu. Orga-

przypominać, choćby slynną Jadwi-

MB ­ Dla nas nie ma, modli-

drugą stronę. Handel żydowski nato-

wileje, miala znanych i wybitnych

nizujemy różnego rodzaju spotkania,

my się przecież do jednego Boga.

gę Zarugiewiczową, o której trudno

miast byl maly. Dominowal glównie w

księży, jak np. arcybiskup Józef

zjazdy. Moja malżonka odtwarza bale

Dogmatycznie różnica między tymi

jest nie wspomnieć, a która jest pra-

malych miasteczkach. Ormianie nie

Teodorowicz. Ormianie szybko się

ormiańskie, które byly organizowane

kościolami jest minimalna. Moglo na-

wie zapomniana. Nawet prezydent

konkurowali z Żydami, jeśli chodzi o

asymilowali, i często tylko nazwisko

przed wojną, i które byly wówczas

wet dojść do wielkiego zbliżenia, czy

Armenii, gdy przyjechal, zlożyl kwiaty

tego typu handel. Do tej pory na Ukra-

i obrządek świadczyly o pochodze-

wielkim wydarzeniem spolecznym

podpisania porozumienia o wspól-

u grobu Jadwigi Zarugiewiczowej i jej

inie są miejscowości, gdzie pierwsze

niu. Ci którzy mieli majątki, byli ba-

nie tylko dla Ormian, ale też dla Pola-

pracy, kiedy Jan Pawel II byl w Arme-

syna, orlęcia lwowskiego, który zgi-

manufaktury byly zakladane przez

jecznie bogaci. Majątki byly dobrze

ków. Udzial w takim balu to byl wielki

nii, niestety śmierć i Katolikosa i Jana

nąl pod Zadwórzem. Dlatego zawsze

Ormian. To byly manufaktury, które

zarządzane. Ich wlaściciele odbierali

zaszczyt. Nasz bal odbyl się już ko-

Pawla II zatrzymala ten proces. Jest

podkreślam, że my jesteśmy Ormia-

wyrabialy uzbrojenie, różne ozdoby,

najlepsze wyksztalcenie w Wiedniu,

lejny raz i cieszy się coraz większą

to tylko kwestia administracyjna. Ka-

nami polskimi.

czy na przyklad wyroby kuśnierskie.

w Paryżu. Wprowadzali najnowsze

estymą. Rozpoczęliśmy też bardzo

tolicy podlegają papieżowi, a Orma-

M B ­ Mamy podwójny historycz-

Kuśnierstwo do tej pory istnieje na

metody gospodarowania ziemią. Nie

ważne spotkania dzieci i mlodzieży,

nie podlegają swojemu ,,papieżowi"

ny bagaż. Podobnie jak są Ormianie

Ukrainie w Tyśmienicy. Tyśmienica

zdarzalo się, by chlopi ukraińscy, któ-

które nazywamy Zjazdem Kuzyno-

­ katolikosowi. To są takie różnice.

polscy, są też Ormianie węgierscy, są

byla ormiańska i do tej pory istnieje

rzy pracowali w tych majątkach, byli

stwa Ormiańskiego. Zjeżdżają się

W rocznicę ludobójstwa w Watykanie

też rumuńscy. Tamte diaspory wypra-

tam zaklad o wielkich tradycjach. Lu-

niezadowoleni z pracy. Nasi Ormia-

rodzice z dziećmi i przez weekend

byla odprawiana przez papieża Fran-

cowaly swoją ścieżkę, która różni się

dzie jeżdżą do Tyśmienicy kupować

nie, w duchu pozytywistycznym dbali

bawimy się wspólnie. Wspólnie roz-

ciszka wspólna msza święta w obec-

od dróg Nowej Emigracji, przybywają-

futra, a przecież to Ormianie zaczy-

o tych ludzi. Byly szkoly, byla opieka

wiązujemy zagadki, opowiadamy o

ności glowy ormiańskiego kościola

cej teraz, czy 20 lat temu do Polski.

nali je wytwarzać.

medyczna. Mieszkańcy wsi chcieli

historii, wspólnie poszukujemy jej w

narodowego.

M A-B ­ Nie można powie-

u nich pracować. Doświadczyliśmy

drzewach genealogicznych, a naj-

dzieć, że mamy prostą ścieżkę Ery-

Czy na Kresach pozo-

Dziękuję za rozmowę i do

tego w czasie odkrywania Kresów.

ważniejsze jest to, że każdy zwraca

wań ­ Warszawa. Nie. Biegla ona

stali jeszcze jacyś Ormianie

zobaczenia na Dniu Ormiań-

Rozmawialiśmy z Ukraińcami, dzie-

się do każdego ,,kuzynie". Również,

przez pól świata. Identyfikujemy się

polscy?

skim w Warszawie.

MB ­ W Kutach ostatnia nasza

więćdziesięcioletnimi, którzy wspo-

gdy telefonujemy do siebie, zwraca-

M A-B ­ Do zobaczenia. Za-

jako Ormianie Polscy, by pamiętać

Ormianka zmarla w zeszlym roku.

minali, jak to niegdyś bylo wspaniale.

my się per kuzynko/kuzynie. To jest

praszamy 3 czerwca na Agrykolę!

naszą ścieżkę, bo nasi przodkowie