14

Okruchy historii

23 maja­15 czerwca 2017 nr 9­10 (277­278) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Tożsamość polskich Ormian.

650 lat historii diaspory ormiańskiej w Polsce

Armenia, ojczyzna Ormian to jeden z najmniejszych krajów polożonych na terenie Azji. Znajduje się w jej zachodniej części zwanej Kaukazem Poludniowym

lub też Zakaukaziem. Zlokalizowany jest na pograniczu Europy i Azji, pomiędzy Morzem Czarnym i Kaspijskim. Ze względu na posiadane bogactwa naturalne,

polożenie geopolityczne na styku różnych cywilizacji i ważnych szlaków handlowych, rejon ten znajdowal się od wieków w centrum zainteresowania wielkich mo-

carstw. Naród ormiański byl narażony na liczne najazdy, prześladowania, agresję. Dzieje Ormian to historia nieustannej walki o wlasne terytorium, tożsamość,

zachowanie religii i ormiańskiej kultury. Na skutek walk, najazdów i trudności życia w Armenii wielu Ormian od dawna migrowalo z wlasnego kraju szukając

nowych miejsc do mieszkania i życia. Także na przestrzeni ostatniego trzydziestolecia doszlo do licznej emigracji ludności ormiańskiej. Spowodowane to zostalo

trzema ważnymi przyczynami. Pierwsza z nich to wybuch konfliktu pomiędzy Armenią i Azerbejdżanem o Górski Karabach, drugą bylo trzęsienie ziemi, do któ-

rego doszlo w 1988 roku w Spitaku i okolicach, a trzecią stanowila sytuacja ekonomiczna, która zapanowala po uzyskaniu przez Armenię niepodleglości w 1991

roku. Rozpad Związku Radzieckiego i idące za tym zmiany skutkowaly zalamaniem gospodarki kraju, pogorszeniem się warunków socjalno-bytowych

i obniżeniem poziomu życia ludności. W tym czasie z Armenii wyjechalo ponad 800 tysięcy osób. Obecnie, zgodnie z szacunkowymi danymi, liczebność diaspo-

ry ormiańskiej wynosi okolo 5 milionów osób, podczas gdy w samej Armenii mieszka tylko 3 miliony Ormian.

w Polsce zwrócili się do swojego ka-

dzo różnorodnie. W zależności od

Używając pojęcia tożsamość or-

tzw. czupem ­ zakręconym nad czo-

DOROTA ZIĘTEK

tolikosa (zwierzchnika Kościola Or-

czynników, które są w danym przy-

miańska odnoszę się do tożsamości

lem kosmykiem wlosów. Od tej nazwy

miańskiego) o wydanie dyspensy na

padku brane pod uwagę, pojawiają

narodowej Ormian, przez którą rozu-

kosmyka pojawilo się slowo czupryna

Początki ormiańskiego

zawieranie malżeństw osób spokrew-

się liczby od 5 do 40 tysięcy osób.

miem świadomość przynależności

określający taki rodzaj uczesania. Od

osadnictwa w Polsce

Kontakty polsko-ormiańskie się-

nionych, z powodu braku dostatecz-

Na różnice szacunkowe wplyw mają

do ormiańskiej wspólnoty narodowej.

momentu zdobycia Isfahanu per-

gają początków polskiej państwowo-

nych kandydatów z dalszych kręgów.

przede wszystkim zmiany uregulo-

Identyfikacja z narodem ormiańskim

skiego przez Afganów i przerwania

ści. W XI wieku Armenia ulegla na-

Zmianę w tym zakresie przynioslo

wań prawnych związanych z zasada-

i Armenią ksztaltuje się wokól naro-

szlaków handlowych ormiańscy tka-

jazdom Seldżuków, na skutek czego

zlożenie przez biskupa Mikolaja Toro-

mi legalizacji pobytu obcokrajowców

dowej kultury, języka, religii oraz zwy-

cze licznie przesiedlili się na tereny

nastąpila emigracja wielu Ormian na

sowicza katolickiego wyznania wiary

w Polsce.

czajów. Każdy naród postrzega siebie

Rzeczpospolitej, zakladając finan-

tereny Bizancjum, Rusi, Zlotej Ordy,

w kościele Karmelitów we Lwowie.

Ustalenie typu zbiorowości, jaki

jako pewne odrębne, a zarazem spe-

sowane przez polskich magnatów

a także do miast polożonych nad

Wydarzenie to skutkowalo nawią-

reprezentuje diaspora ormiańska, ze

cyficzne środowisko. Do elementów

wlasne persjarnie ­ zaklady tkackie

Morzem Czarnym. Pierwsza fala

zaniem jedności z Rzymem. Biskup

względu na wewnętrzne zróżnicowa-

narodowej tożsamości zaliczyć moż-

pasów kontuszowych.

uchodźców dotarla na tereny Rusi

swoje wyznanie powtórzyl w 1635

nie grupy oraz niejednoznaczność

na między innymi: tożsamość gene-

Asymilacji Ormian w Polsce

Czerwonej, Podola i Rusi Kijowskiej.

roku przed papieżem Urbanem VII.

terminową jest sprawą trudną. W

alogiczną (wywodzącą się z genealo-

sprzyjala również różnorodność ję-

Ormiańscy kupcy szukając nowych

Od tego czasu datuje się powstanie

sensie prawnym jest to zbiorowość

gii, wspólnych korzeni, losów, historii

zykowa wspólnoty. Znacząca więk-

rynków zbytu dla swoich towarów do-

Kościola katolickiego obrządku or-

mniejszościowa, która odwoluje się

i przodków), tożsamość terytorialną

szość Ormian mieszkających na

cierali wówczas do Węgier i Polski.

miańskiego w Polsce.

do związku z istniejącym państwem.

(związaną z przynależnością do

terenach diaspory poslugiwala się

Od XIII wieku osiedlali się oni wzdluż

Z czasem wraz ze wzrostem po-

Ormianie w świetle ustawy o cu-

określonego terytorium, państwa, re-

językiem tatarsko-kipczackim, tzw.

tzw. drogi tatarskiej, czyli szlaku han-

zycji diaspory ormiańskiej w Polsce

dzoziemcach z 2005 roku uznani

gionu), tożsamość językową (opartą

tatarką, zaś Ormianie przybywają-

dlowego lączącego Daleki Wschód i

obserwować można bylo dążenia

zostali za jedną z dziewięciu mniej-

o wspólny język, gwarę, przyslowia,

cy bezpośrednio z Armenii językiem

zachodnią Europę, zakladając nowe

asymilacyjne wynikające przede

szości narodowych. Celem takiej

legendy, powiedzenia, sposób ko-

ormiańskim w różnych dialektach. Z

kolonie i ośrodki kultu religijnego. W

wszystkim z chęci zdobycia uprzy-

klasyfikacji jest przede wszystkim

munikacji), religijną (wywodząca się

powodu problemów w porozumiewa-

tym czasie ośrodki Ormian istnialy we

wilejowanej pozycji w strukturach

stworzenie zasad ochrony prawnej

z wyznania, wspólnej wiary, tradycji

niu się z miejscową ludnością diaspo-

Lwowie, Kamieńcu Podolskim, Luc-

spolecznych Rzeczpospolitej. Zaist-

oraz ustalenie praw i obowiązków

religijnej, rytualów) czy tożsamość

ra ormiańska rezygnowala w życiu

ku, Mohylewie Podolskim, Jazlowcu,

nienie w kulturze dominującej stalo

grupowych. Wśród podstawowych

kulturową (w sklad której wchodzą

publicznym z tatarki na rzecz języka

Stanislawowie czy Balcie. Ormiańska

się elementem aspiracji mlodzieży

praw mniejszości gwarantowanych

zwyczaje, stereotypy, stroje). Na-

polskiego. Tatarka zaś pozostawala

wspólnota posiadala swoje szkoly, w

ormiańskiej. Mlodzi Ormianie z ma-

prawem polskim wymienia się: zakaz

ród, którego większość obywateli

jedynie językiem domowym.

których uczono języków, geografii,

jętnych domów chętnie wstępowali

dyskryminacji, wolność zachowania

żyje poza granicami wlasnego kraju,

arytmetyki i retoryki. Przyjmuje się

w szeregi uczniów polskich szkól,

i rozwoju wlasnego języka, wolność

stanowi ciekawe studium do bada-

Wspólczesna diaspora

jednak, że pomimo wcześniejszego

zwlaszcza kolegiów jezuickich, Aka-

zachowania obyczajów i tradycji oraz

nia zbiorowej tożsamości, przyczyn

ormiańska w Polsce

osadnictwa, o początkach ormiań-

demii Krakowskiej i Zamoyskiej.

rozwoju wlasnej kultury, prawo do

i powodów zachowania kulturowej

Analiza wspólczesnej struktury

skiej diaspory można mówić dopiero

Taka droga dawala im szansę na

nauka języka i w języku mniejszości,

i religijnej jedności.

diaspory ormiańskiej w Polsce wyka-

w odniesieniu do czasów panowania

zdobycie odpowiednich kontaktów

możliwość nieskrępowanego wypel-

zuje wyraźny podzial zbiorowości na

tzw. ,,starą" i ,,nową" emigrację. Sta-

Kazimierza Wielkiego. Król w 1356

towarzyskich. Istotnym elementem

niania praktyk religijnych, prawo do

Ormiańska tożsamość

ra emigracja to osoby, które ulegly

roku dokonal potwierdzenia autonomii

byla również chęć pozyskania tytulu

tworzenia wlasnych instytucji edu-

narodowa

ormiańskich kolonii oraz praw i przy-

szlacheckiego. Bylo to możliwe przez

kacyjnych, kulturalnych oraz takich,

Początkowo Ormianie przyby-

prawie calkowitej asymilacji w spole-

wilejów Ormian. Dzięki otrzymanym

malżeństwo lub zaslugi na polu eko-

których celem jest ochrona tożsamo-

wający na tereny Rzeczpospolitej

czeństwie polskim. Ich podstawowa

od Kazimierza dokumentom Ormianie

nomicznym, wojskowym, naukowym

ści religijnej, prawo do uczestnictwa

bardzo dbali o swoją odrębność.

samoidentyfikacja sprowadza się do

uzyskali szeroki zakres samorządno-

lub dyplomatycznym. W tym czasie

w rozstrzyganiu spraw dotyczących

Charakterystyczną cechą tej spo-

określenia Polak z ormiańskimi ko-

ści zarówno w kwestiach religijnych,

wśród przedstawicieli ormiańskiej

wlasnej  tożsamości  narodowej,

leczności byl konserwatyzm zarówno

rzeniami, a świadomość narodowa

prawnych, sądowych, jak i podatko-

diaspory modny byl orientalny ubiór.

przywileje wyborcze dla komitetów

pod względem religii, jak i kultury.

jest prawie w 100% polska. Znacz-

wych. Wszystko to przyczynilo się do

Modzie tej uleglo również polskie

wyborczych organizacji mniejszości.

Wśród czynników odróżniających

nie silniejsza identyfikacja miejsca

stworzenia pozytywnych warunków dla

mieszczaństwo i szlachta. Do obo-

Jednak z socjologicznego punktu wi-

spoleczność ormiańską od ludno-

w przypadku tych osób dotyczy nie

rozwoju i wzbogacania się ormiańskich

wiązującego stroju szlacheckiego

dzenia bardziej zasadne wydaje się

ści polskiej zwracala uwagę przede

tyle Armenii, co dawnych Kresów

kolonii. Za symboliczną datę powsta-

wprowadzono od polowy XVI wieku

traktowanie Ormian mieszkających

wszystkim ich tożsamość religijna.

poludniowo-wschodnich Polski, czyli

nia diaspory ormiańskiej uznawany

zdobienia pochodzenia perskiego i tu-

w Polsce jako zbiorowości etnicznej

Wszyscy Ormianie zamieszkujący

odnośnie okresu rozbiorowego Bu-

jest 20 stycznia 1367 roku, kiedy król

reckiego. Szlachcic zwyczajowo prze-

o kulturze cząstkowej i imigranckim

w Rzeczpospolitej podlegali biskup-

kowiny i Galicji, dwóch prowincji au-

striackich. Terminem nowa emigracja

Kazimierz Wielki podpisal pierwszy

wiązywal swój żupan kilkakrotnie bo-

rodowodzie.

stwu we Lwowie i byli bardzo silnie

dokument skierowany bezpośrednio i

gato zdobionym pasem kontuszowym

przywiązani do wlasnego obrządku i

określa się osoby, które przybyly do

wylącznie do Ormian. W dokumencie

wykonanym z wzorzystego jedwabiu.

rytualów. Biskupstwo lwowskie pozo-

Polski po 1989 roku. Przyjmuje się,

Pojęcie tożsamości

król zezwala ormiańskiemu biskupowi

Wplatano w niego zlote i srebrne nici,

stawalo w zależności od patriarchatu

że przedstawicieli tzw. nowej emigra-

narodowej

Grzegorzowi na zalożenie rezydencji

a calość ozdabiano misternym haftem

Pojęcie tożsamości w naukach

eczmiadzyńskiego

Apostolskiego

cji ormiańskiej jest w Polsce ponad

we Lwowie oraz pozostanie w prawie

i frędzlami. Pas byl dwustronny, no-

humanistycznych jest kategorią wie-

Kościola Ormiańskiego. Powszech-

30 tysięcy.

i wierze ,,w sposób i wedlug zwycza-

szony w zależności od okoliczności na

loznaczną i dynamiczną. Pomimo

nie stosowaną praktyką obyczajową

Analizując fazy przemian diaspo-

jów Ormian". Dzięki temu przywilejowi

różne strony odmienne kolorystycznie

swojej popularności brak jej jedno-

wśród staropolskich Ormian, silnie

ry ormiańskiej w wyniku procesów

Grzegorz zostal pierwszym biskupem

i ornamentowo. Na żupan zakladano

znacznych definicji i ostrych granic.

powiązaną z tożsamością religijną

asymilacyjnych można stwierdzić,

że stadia rozwojowe starej i nowej

Lwowa, a miasto w szybkim tempie

dlugi kontusz z jednobarwnej tkaniny,

O ile stosowanie tego pojęcia w

byla endogamia ­ nakaz zawierania

emigracji ormiańskiej są zdecydo-

zyskalo miano centrum ormiańskiego

zimą podszyty futrem, a latem jedwa-

stosunku do jednostki nie niesie za-

malżeństw wylącznie wśród czlonków

życia religijnego. Pozytywny stosunek

biem. Spodnie noszono w różnych

strzeżeń naukowców, o tyle w ujęciu

diaspory ormiańskiej. Endogamia

wanie odmienne. Stosując typologię

króla do Ormian wplynąl na stabiliza-

fasonach zdobione galonami, czyli

spolecznym, w odniesieniu do pod-

sprzyjala utrzymywaniu poczucia od-

Grzegorza Babińskiego, w środowi-

cję ormiańskiego osadnictwa i rozwój

taśmami ze zlotych lub srebrnych

miotu zbiorowego, budzi wiele kon-

rębności i izolacji spolecznej. Dyspen-

sku Ormian polskich wyróżnić moż-

ormiańskiej diaspory w Polsce.

nici. Szerokie, swobodnie zwisające

trowersji. Pojawiające się argumenty

sa dotyczyla jedynie innych Ormian

na stadium zbiorowości imigrantów,

nad cholewami butów hajdawery lub

przeciwko takiemu podejściu dotyczą

przybywających na tereny diaspory.

stadium grupy pierwotnej i stadium

kategorii etnicznej. Nowa emigra-

szarawary szyto z jedwabnych tkanin

przede wszystkim sporu o istnienie

Z czasem praktyka zawierania mal-

Liczebność i struktura

cja znajduje się na etapie najwcze-

o żywych kolorach i ściągano w pasie

świadomości zbiorowej. Jednak po-

żeństw wylącznie w obrębie wlasnej

populacji ormiańskiej

jedwabnym sznurem. Popularnością

mimo kontrowersji kategoria ,,tożsa-

grupy narodowej zrodzila potrzebę

śniejszym, określanym jako stadium

w Polsce wspólczesnej

Liczebność mniejszości ormiań-

w tym czasie cieszyly się również or-

mości zbiorowej" zagościla na stale

ślubów pomiędzy bliskimi krewnymi.

zbiorowości imigrantów. Tożsamość

skiej w Polsce szacowana jest bar-

miańskie szable i wygolone glowy z

w socjologii i naukach spolecznych.

W 1572 roku Ormianie mieszkający

zbiorowa tej grupy opiera się na