img
24
Okruchy historii
23 maja­15 czerwca 2017 nr 9­10 (277­278) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com
Ormianie w kutach
Do nawy kościola przylegaly
kalanego Poczęcia (malowany w po-
kaplice św. Jana Nepomucena i św.
czątku XIX w.), po prawej stronie przy
Grzegorza Oświeciciela, patrona Or-
tęczy znajdowal się odpustowy oltarz
mian. Jak widać, od samego początku
św. Antoniego z obrazem św. Kaje-
Kuty istnialy już w pierwszej polowie XV w. Byla to wówczas zwykla wieś ruska,
wplyw upodobań kultowych i zwycza-
tana na zasuwie, a po lewej ­ oltarz
jów liturgicznych polskich ,,lacinników"
maryjny z obrazem św. Grzegorza na
polożona nad Czeremoszem, przy moldawskiej granicy, na poludniowym skraju
zasuwie. Istnialy jeszcze dwa inne
byl bardzo duży. Z tego powodu przez
Ziemi Halickiej w województwie ruskim. Przypomnę, że już wtedy obszar ten na-
oltarze boczne, Matki Bożej Pocie-
caly wiek XVIII i początek XIX kościól
leżal do Królestwa Polskiego. W XVI w. ta peryferyjna wioska należala do niegro-
ormiański byl wspólnie użytkowany
szenia w koronie i sukience srebrnej
też przez wiernych polskich obrządku
oraz Ecce Homo malowany na bla-
dowego starostwa śniatyńskiego, czyli dóbr królewskich na Pokuciu. Na początku
lacińskiego. Od jurysdykcji pierwsze-
sze. Dzwonnicę wzniesiono w 1827
XVII w., za panowania króla Zygmunta III, pojawiali się tam ormiańscy kupcy,
go proboszcza Grzegorza Wartano-
r. Dbano o bibliotekę parafialną, przy
wędrujący ,,multańskim szlakiem" do Porty Osmańskiej. Kuty byly jednak nadal
wicza, zachowując grabar, przyjęto
plebanii stal dom parafialny i organi-
stówka. W polowie XIX w. proboszcz
liturgię rzymską, a w 1783 r. zostal
jedynie miejscem chwilowego postoju lub przeprawy rzecznej. Wielki przelom w
Ignacy Jakubowicz przeprowadzil
wprowadzony kalendarz gregoriański
ich dziejach nastąpil dopiero w 1715 r. Dzierżawca królewszczyzny Józef Potocki,
remont kościola po pożarze.
w życiu parafialnym. Przy kościele
wojewoda kijowski, zdecydowal się na lokację nowego miasta. Dotychczasowa
Od drugiej ćwierci XIX w. zaczęla
dzialaly cztery bractwa, zrzeszające
się kościelna emancypacja bardzo
Ormian i Polaków, tytulacyjne Niepo-
wioska, dzisiejsze Stare Kuty, zostala na uboczu, bardziej na pólnocny zachód,
licznej spoleczności miejscowych
kalanego Poczęcia NMP, św. Anny,
bliżej góry Owidiusz, natomiast ,,civitas nova" objęla teren bliżej Czeremoszu, naj-
Polaków. Wymogla ona powolanie
św. Trójcy, św. Grzegorza. Trzy pierw-
pierw na wynioslej skarpie, następnie na równinie nadrzecznej.
w 1840 r. kapelanii rzymskokatolic-
sze byly wtedy bardzo popularne
kiej, a w 1861 r. poświęcono nowy
wśród wiernych rzymskokatolickich
nilo się to radykalnie na Pokuciu w
kościól tego wyznania i obrządku pw.
na calym obszarze Polski. W 1781
Lwowie i Kamieńcu Podolskim. Ten
TADEUSZ M. TRAJDOS
XVIII i XIX w., gdzie zewsząd Ormian
Podwyższenia Krzyża św. W 1887 r.
r. za probostwa Samuela Moszoro
przywilej zostal potwierdzony przez
otaczali Polacy. Kucki dialekt Ormian,
erygowano parafię rzymskokatolicką.
papież Pius VI udzielil odpustów zu-
Potocki przewidzial kolonizację
króla Augusta III 16 stycznia 1757 r. O
tzw. hajnak, naszpikowany wyraże-
Obecnie istniejący kościól wzniesio-
pelnych i wieczystych na Boże Cialo,
tego miejsca przez kilka wspólnot
zachowanie praw ormiańskich dbala
niami polskimi, tureckimi, perskimi
no w latach 1896­1898. Obie para-
Przemienienie Pańskie, Zwiastowa-
narodowych i wyznaniowych. Bral
wdowa po Józefie Ludwika Potocka.
i moldawskimi, przetrwal do końca
fie, ,,polska" i ,,ormiańska" bratersko
nie, Wniebowzięcie oraz dwóch św.
pod uwagę oczywiście korzyści go-
Do austriackiej aneksji w 1772 r. byly
XIX w. Parafialna szkola uczyla po
wspólpracowaly aż do zaglady lat
Antonich ­ Pustelnika i Padewskie-
spodarcze. Uzyskal niezbędny przy-
one honorowane. Potoccy pozostali
ormiańsku (tybradun) do polowy XIX
1944/1945.
go. Najważniejsze święto odpustowe
wilej konfirmacyjny króla Augusta II,
posesjonatami królewszczyzny po-
w., ale już wtedy większość Ormian
Kilka slów poświecę pierwotnym
wypadalo na św. Antoniego z Padwy.
podpisany 18 lipca 1715 r. Do Kut
kuckiej do 1782 r. i dopiero wtedy
poslugiwala się na co dzień wylącznie
zajęciom Ormian w Kutach. Prze-
13 czerwca do Kut zjeżdżali Ormia-
zaprosil jednocześnie Polaków, Ru-
objęla je administracja austriacka.
językiem polskim. W liturgii utrzyma-
ważala naturalnie profesja kupiecka
nie z calego Pokucia i moldawskiej
sinów, Ormian i Żydów. Interesujący
Najważniejszą instytucją życia
no staro ormiański grabar, używany
­ tranzytowy handel końmi i wola-
Bukowiny. Parafia kucka byla bardzo
nas tutaj Ormianie przyjechali glów-
duchowego Ormian byla naturalnie
tylko przez księży. Polszczyzna za-
mi, choć handlowano też drobiem i
silna liczebnie ­ w 1827 r. proboszcz
nie z Moldawii. Organizatorem za-
wlasna parafia. Drewniany kościól
bydlem mlecznym. Ormianie z Kut
siedlenia czyli zasadźcą byl Krzysz-
parali się jednak też rzemioslem ­
tof Szadbej, który dlatego zyskal
wyrabiali safian z koźlej skóry, kożu-
przydomek ,,Osadca". Później dotar-
chy i mydlo. Ponadto specjalizowali
la tu również mniejsza grupa Ormian
się w ,,luksusowej" branży mięsnej
polskich z Kamieńca Podolskiego.
­ wyrabiali salami, pólgęski, wędli-
Mimo, że Ormianie od początku od-
ny podróżne (przydatne na szlaku
grywali czolową rolę w organizacji
kupieckim) i kozinę. Znamienne, że
rozwoju miasta Kuty, nie byli jednak
w okresie międzywojennym w Ku-
spolecznością dominującą. Pod-
tach caly handel detaliczny oraz fach
czas lustracji 1765 r. doliczono się
rzeźniczy i handel skór, szynkarstwo
w mieście 166 domostw Polaków i
i winiarnie opanowali jedynie Żydzi.
Rusinów,124 Żydów, ponadto
Polakom pospolu z Ormianami zosta-
136 żydowskich komorników, czyli
ly niektóre rzemiosla np.: szewstwo,
biedoty, a jedynie 70 Ormian. Za-
kuśnierstwo, bednarstwo. Bogatemu
siedlenie to wzrastalo jednak dalej.
i różnorodnemu życiu spolecznemu
W 1808 r. bylo tam 805 Ormian, a w
w ówczesnych Kutach trzeba by po-
1820 r. spisano 170 domów rodzin
święcić osobny artykul. Warto wszak-
ormiańskich. U progu odrodzonej
że podkreślić, że ostatnie pokolenia
Polski, w 1920 r., w Kutach mieszka-
miejscowych Ormian demonstrowaly
lo ponad pól tysiąca Ormian. W XIX
poczucie wspólności duchowej, kul-
w., najpóźniej ze wszystkich skupisk
turalnej, językowej z polskimi sąsia-
ormiańskich w Polsce, i w tej spo-
dami, zresztą wzmocnione licznymi
leczności następowala dobrowolna
Kościól ormiański w Kutach
związkami rodzinnymi.
i naturalna polonizacja. Już w XVIII
gościla w szkole, a następnie w życiu
Zakończę więc jedynie krótkim
w. tutejsi Ormianie biegle mówili po
ormiańsko-katolicki pw. Niepokala-
Krzysztof Abrahamowicz ustalil, że
religijnym laików (modlitwy, śpiewy,
wspomnieniem czasu zaglady ­ wio-
polsku, nauczyli się też ruskiego,
nego Poczęcia NMP, powstal już w
ma 1169 wiernych.
kazania). Mimo to wlaśnie w Kutach
sną 1944 r. z rąk ludobójców UPA
a w zaborze austriackim, po 1782
1717 r. O jego uposażenie postarala
Wyposażenie tej świątyni bylo
powstalo kilka ormiańskich zabyt-
zginęly w bestialskiej rzezi rodziny
r. przyswoili sobie urzędowy język
się w 1756 r. wspomniana kolatorka
dzielem hojności wspólnoty parafial-
ków piśmiennictwa m.in. katechizm,
ormiańskie pospolu z polskimi. Oca-
niemiecki.
Ludwika Potocka, zapisując 200 zl
nej. W 1779 r. drewniany kościól splo-
kalendarz, a także w tym języku
leni musieli wyjechać za nowy kor-
Dluższą odrębność językową i sil-
polskich rocznego czynszu z arendy
nąl. Za probostwa Jana Stefanowicza
prowadzono buchalterię kupiecką i
don, zatrzymując się przeważnie na
niejsze poczucie odmienności etnicz-
szynku i wydzielając jako beneficjum
zbudowano nowy, murowany, jedno-
spisywano kontrakty.
Śląsku. Pozostal imponujący cmen-
nej kuccy Ormianie zawdzięczali bez
lan folwarczny z gruntów dworskich.
nawowy, w stylu barokowym, dotąd
Wróćmy do organizacji miejskiej.
tarz z grobowcami ormiańskimi oraz
wątpienia imigracji z Moldawii, gdzie
Kościól wspomagaly liczne darowi-
zachowany. Budowę zakończono w
Przywilej królewski z 1715 r. pozwalal
kościól ormiański, przejęty jednak
przed ostatnią ćwiercią XVIII w. kon-
zny prywatne np. w 1810 r. 500 zl
1786 r., a w 1791 r. arcybiskup Wale-
Ormianom na stosowanie wlasnego
przez Cerkiew prawoslawną patriar-
takty z Polakami byly sporadyczne i
polskich ofiarowala Katarzyna Mar-
rian Tumanowicz go konsekrowal. W
prawa na wzór gmin ormiańskich we
chatu kijowskiego.
to na plaszczyźnie handlowej. Zmie-
kiewiczowa.
oltarzu glównym widnial obraz Niepo-
Podróż po Wiśle" w Samborze
W Krakowie spotkaliśmy smoka,
Mieliśmy zaszczyt gościć kon-
w Warszawie ­ syrenkę, a w Toru-
sula Rafala Kocota z Konsulatu Ge-
niu ­ Kopernika i piekarza z pier-
neralnego RP we Lwowie.
nikami. W Gdańsku spotkaliśmy
Rok 2017 jest ogloszony ro-
Wisla ­ najdluższa rzeka Polski,
Neptuna i marynarza.
kiem rzeki Wisly w 550. rocznicę
a także najdluższa rzeka uchodząca
Zaprezentowaly się dwa teatrzy-
pierwszego wolnego flisu po królo-
do Morza Baltyckiego, o dlugości
ki szkolne, a piosenki w wykonaniu
wej polskich rzek. Z tej okazji klub
1047 km. W 1466 roku po zawar-
chóru ,,Sursum Corda" i zespolu
muzyczny ,,Polonez", chór ,,Sursum
ciu II pokoju toruńskiego (pokoju z
muzycznego towarzyszyly nam w tej
Corda", grono pedagogiczne oraz
zakonem krzyżackim), w 1467 roku
bajecznej podróży. Na zakończenie,
uczniowie polskiej niedzielnej szkoly
odbyl się pierwszy wolny flis po Wi-
w przeddzień świąt narodowych
im. Jana Pawla II w Samborze przy-
śle. Dzisiaj wszyscy razem ,,plynę-
Dnia Flagi, Dnia Polonii oraz Dnia
gotowali w Domu Polskim występ
liśmy flisem" od Baraniej Góry
Konstytucji 3 Maja, wszyscy odśpie-
artystyczny pt. ,,Bajeczna podróż z
do morza Baltyckiego, przez różne
waliśmy ,,Marsz Polonia".
gór do morza", który mial miejsce 30
miasta, spotykając po drodze posta-
kwietnia br.
cie z legend polskich.
KRYSTYNA HUSARZ