26

Okruchy historii

23 maja­15 czerwca 2017 nr 9­10 (277­278) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Parafialna świątynia ormiańska

w Stanislawowie

Pierwsza świątynia ormiańska w Stanislawowie zostala zbudowana w latach 1663­1664.

Byl to nieduży kościól drewniany. Inicjatorem budownictwa byl zalożyciel miasta Andrzej

Potocki. Wlaśnie on w dokumencie fundacyjnym pisal: ,,Ormianom, religii greckiej na cer-

kiew, Żydom na szkolę (bożnicę) miejsca wymierzone będą, z których każdy wedlug wiary

swojej, aby odprawiali nabożeństwo dopuszczam...". Wymierzone dla Ormian miejsce znaj-

dowalo się w samym centrum Stanislawowa, na zbiegu ulic Ormiańskiej i Antoniewicza.

Bogaci Ormianie, np. Owanes, syn Grzegorza, również pomagali w budowie świątyni.

flankują nieglęboką absydę, w której

kościola rozlega się obszerny dzie-

JURIJ SMIRNOW

znajduje się wielki oltarz. Wszystkie

dziniec z budynkiem parafialnym".

tekst i zdjęcia

kolumny i pilastry ustawione są na

Ormiańska świątynia jest o rozmia-

wysokich cokolach. Kolumny, pila-

rach: okolo 35 metrów dlugości i 20

Obraz slynący cudami

Od 1665 r. wśród stanislawow-

stry i filary podtrzymują rozbudowa-

metrów szerokości, orientowana na

skich Ormian rozpocząl się proces

ne belkowanie o wydatnym gzym-

osi wschód ­ zachód. Oltarz glówny

wprowadzenia unii z Rzymem. Pierw-

sie, obiegające w sposób ciągly cale

jest zwrócony na wschód, fasada wy-

szy ksiądz unicki, Józef, który przy-

wnętrze. Sklepienie nawy glównej

chodzi na Rynek. Po przebudowach

byl ze Lwowa, spotkal się z oporem

sklada się z dwóch przęsel.

XIX ­ wiecznych kościól nie posiada

gminy ormiańskiej, która trzymala

Kościól jest oświetlony przez dzie-

już dużej kopuly nad skrzyżowaniem

się starego wschodniego obrządku

sięć okien, znajdujących się w górnej

nawy i transeptu.

i wyznawala Katolikosa w Eczmia-

części ścian bocznych nawy glównej

dzynie. Ów ksiądz otrzymal w darze

nad dachami kaplic. Każda kaplica

Poszczególne części

od Potockiego budynek obok cerkwi

dodatkowo ma jeszcze jedno okno,

świątyni

na parafię i sukno na nowe szaty.

zakończone pólkoliście. Wejście

Z powodu pomieszczeń przybu-

Parafii ormiańskiej wlaściciel miasta

glówne znajduje się na osi budowli

dowanych do prezbiterium świątynia

podarowal folwark i część pola we

i jest flankowane dwoma kolumna-

utracila na zewnątrz wygląd krzyżo-

wsi Kniahynicze niedaleko Stanisla-

mi, na których opiera się belkowa-

wy i przypomina prostokąt. Transept

wowa i mlyn we wsi Uhrynów, który

nie, ozdobione wolutami. Fasada

tylko nieznacznie występuje w sto-

przynosil 18 zl dochodu rocznie. Nie

w części centralnej między dwoma

sunku do szerokości nawy, otoczonej

nawiązawszy dobrych stosunków ze

wieżami jest wklęsla, z oknem w

kwadratowymi kaplicami, po dwie z

,,starszymi nacji ormiańskiej", ksiądz

drugiej kondygnacji, zakończona

każdej strony. Kaplice są polączone

Józef byl zmuszony opuścić miasto.

trójkątnym frontonem i zwieńczona

między sobą i stronami transeptu

Na jego miejsce abp. Mikolaj Toroso-

pozlacanym obrazem Matki Boskiej

wąskimi przejściami i otwarte są w

wicz mianowal dnia 20. 07. 1666 r.

z Dzieciątkiem Jezus. Na zewnątrz

stronę nawy. Sklepienie nawy jest

ojca Grzegorza Balsamowicza, który

korpus świątyni jest podzielony przez

wsparte o dwa filary z każdej strony,

umial przekonać ,,starszych nacji" do

rozbudowane belkowanie na dwie

ozdobione podwójnymi pilastrami.

Kościól ormiański w Stanislawowie

przejścia na obrządek ormiańskoka-

kondygnacje oraz ozdobiony równo-

Przy pierwszym lewym filarze

środki na budowę zebrali również

­ biblioteka ormiańskich, lacińskich i

tolicki.

miernie rozmieszczonymi pilastrami,

znajduje się ambona. Wejście z

kupcy i rzemieślnicy. W 1748 r. Józef

polskich książek, między którymi są

Opis ozdobienia i oltarzy starego

ustanowionymi na wysokich coko-

transeptu do części oltarzowej flan-

Potocki zapisal na dobudowę świą-

także książki w języku tatarskim. W

drewnianego kościola ormiańskiego

lach.

kowano trzema kolumnami z każdej

tyni 1000 zl. reńskich corocznie. Wte-

tyle za glównym oltarzem znajduje się

się nie zachowal. Wiadomo tylko, że

Pod chórem muzycznym znajdu-

strony, o które opiera się belkowanie.

dy byla to dość duża suma. W 1762

skarbiec murowany, nad którym jest

już od początku XVIII w. w kościele

je się nieduży przedsionek (kruchta),

Bogactwo ozdobienia jest również

r. budownictwo kościola w zasadzie

komnata, gdzie dawniej przecho-

byl obraz Matki Boskiej Laskawej,

który zajmuje calą szerokość nawy.

akcentowane przez podwójne pila-

bylo ukończone, a 22.08.1763 r. świą-

wywano fundusze mszalne. Dookola

kopia obrazu Matki Boskiej Często-

Chór opiera się o masywne fila-

stry. Cztery wolnostojące kolumny

tynia zostala uroczyście konsekrowa-

chowskiej. Sadok Barącz twierdzil,

ry, między którymi znajdują się trzy

na przez arcybiskupa lwowskiego Ja-

że namalowal go nieznany malarz na

otwory wejściowe. Centralne przej-

kuba Stefana Augustynowicza ,,pod

zamówienie pisarza gminy ormiań-

ście jest znacznie szersze i wyższe

wezwaniem Niepokalanego Poczęcia

skiej Dominika (Doniga). Obraz po-

od dwóch bocznych, zakończone

Najświętszej Marii Panny", o czym

czątkowo znajdowal się w domu tego

pólkolistą arkadą. Parapet chóru

świadczy tablica pamiątkowa, która

pisarza, a gdy stal się cud uzdrowie-

ozdobiono kompozycją freskową, a

zachowala się do dnia dzisiejszego.

nia oczu przy modlitwach przed tym

filary wejścia ­ pilastrami. Nad chó-

Zbudowany kościól, jak pisze Sa-

obrazem, oddal go do kościola. W

rem sklepienie konchowe, w nawie

dok Barącz, byl ,,murowany w guście

kronice kościelnej i w latach później-

­ kolebkowe z lunetami, zaś w pre-

wloskim, w ksztalcie wieńca z dwoma

szych notowano liczne cuda i uzdro-

zbiterium ­ żeglaste.

owalnymi wieżami od frontu i z dużą

wienia. W kronice ormiańskiej parafii

kopulą we środku, ozdobiony obra-

jest zapis, że dnia 22.08.1742 r. na

Freski oraz inne zdobienia

zem Bogurodzicy z Dzieciątkiem Je-

obrazie pojawily się lzy. Owa wiado-

osiemnastowieczne

zus. Dlugość kościola wynosila 18

mość w mgnieniu oka rozeszla się

Cenne barokowe freski pędzla

sążni, a szerokość 12" (jeden sążeń

po calym mieście. Inne liczne cuda

Jana Soleckiego zachowaly się jedy-

dorównuje 1,728 metrów). Dalsze

podczas modlitwy przy tym obrazie

nie na sklepieniu prezbiterium i nawy,

ozdobienie świątyni postępowalo

byly szeroko znane daleko poza

a również w części górnej nawy nad

dość powoli. Jeszcze w 1800 r. nie

granicami Stanislawowa. Zebral je

gzymsem. Na sklepieniu prezbiterium

byla ona otynkowana na zewnątrz.

i opisal ksiądz Jakub Manugiewicz,

znajduje się scena Zwiastowania

We wnętrzach okolo 1800 r. malarz

dr teologii i infulat, który też od 1743

Najświętszej Marii Panny. W przęśle

Jan Solecki wykonal freski w stylu

r. rozpocząl budowę nowej ormiań-

krzyżowym ­ Wniebowzięcie NMP.

barokowym. W latach 1811­1826 ko-

skiej świątyni murowanej.

Sklepienie nawy ozdobiono wielofigu-

ściól byl zamknięty z powodu licznych

ralną kompozycją, którą podzielono

uszkodzeń wnętrza i z braku środków

na kilka scen. Centralna scena ­ to

Nowa świątynia murowana

na renowację. Znany podróżnik or-

Fundatorem nowego kościola

Koronacja NMP, ozdobiona baroko-

miański Minas Pyżyszgianc w 1820

byl Józef Potocki, hetman wielki ko-

wą, namalowaną zlotem, ramą. Akcja

r. pisal: ,,Kościól ormiański jest bar-

ronny. On również dnia 28.05.1743 r.

odbywa się w świątyni, na tle boga-

dzo ladny i wspaniale na odpowied-

uroczyście polożyl kamień węgielny

tej architektury oltarza z potrójnymi

nim miejscu zbudowany, kolumnami

pod budowę świątyni. Część wspól-

marmurowymi kolumnami. Po obu

ozdobiony, jasny i nie odróżniający

czesnych autorów (konserwator dr

stronach przedstawiono figury Apo-

się od wspanialych kościolów Wloch.

Z. Hornung) uważa, że autorem pro-

stolów i Ewangelistów. Nad chórem

Po jednej stronie glównego oltarza

jektu byl wojskowy inżynier kapitan

muzycznym tradycyjnie przedstawio-

mieści się zakrystia, po drugiej stronie

A. Schulzer (lub Szilcer). Znaczne

no Dawida, który gra na harfie. Na

Wnętrze kościola. Widok na glówny oltarz