32

Okruchy historii

23 maja­15 czerwca 2017 nr 9­10 (277­278) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Ormianie polscy na Bukowinie karpackiej

Prowadząc badania nad polskim dziedzictwem kulturowym na Bukowinie Karpackiej warto zwrócić szczególną uwagę na obecność

tu Ormian. Realizowany od końca 2015 roku projekt dotyczy glównie języka. Niemniej jednak warto zaznaczyć, że wykonawcy

grantu docierają do wszystkich miejsc związanych z obecnością kultury polskiej w przeszlości. Projekt pod tytulem ,,Mowa polska na

Bukowinie Karpackiej. Dokumentacja znikającego dziedzictwa kulturowego" finansowany jest w ramach programu Ministra Nauki

i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą ,,Narodowy Program Rozwoju Humanistyki" w latach 2015­2018, nr 1bH 15 0354 83. Glównym

jego celem jest udokumentowanie archaicznej mowy polskiej Polaków żyjących na Bukowinie Karpackiej (Ukraina, Rumunia). Z per-

spektywy archiwistyki jest to projekt nietypowy, ponieważ zespól tworzy zbiór reprezentujący pewien fragment kultury niematerialnej,

jakim jest mowa, a także skupia się na opracowaniu istniejących fizycznie zabytków, na zgromadzeniu dokumentacji fotograficznej,

co wzbogaca nagrane w terenie teksty gwarowe dotyczące tradycji ludności polskiej na Bukowinie. Prowadząc badania w Czerniow-

cach, Wyżnicy, Banilowie nad Czeremoszem, Milijowie i innych miejscowościach napotykamy na ślady Ormian polskich.

kultury i języka polskiego. Druga

HELENA KRASOWSKA

grupa zachowala wschodnie (prawo-

tekst i zdjęcia

slawne) wyznanie i inne wschodnie

elementy kultury i języka.

Kilka slów o Ormianach

bukowińskich

Glównym ośrodkiem Ormian na

Pamięć o Ormianach

Bukowinie byla Suczawa, która w

w Banilowie

1401 roku stala się siedzibą ormiań-

nad Czeremoszem

skiego biskupa Moldawii, podaje

Kiedy  zostalam  zaproszona

Antoni Amirowicz w artykule ,,Or-

przez Wojciecha Jankowskiego do

mianie na Bukowinie" wydanym w

napisania o Ormianach bukowińskich

1999 roku. Na terytorium dzisiejszej

w ,,Kurierze Galicyjskim", ucieszylam

Bukowiny powstaly dwie najliczniej-

się faktem, że korespondowalam

sze kolonie ormiańskie: w Suczawie

przez jakiś czas z Anną Danilewicz,

i Czerniowcach. Pisząc o Ormianach

Ormianką urodzoną w 1921 roku w

warto również wspomnieć o ich po-

Banilowie nad Czeremoszem, w ów-

bycie na pograniczu Bukowiny, w

czesnej Rumunii. Otton Mieczyslaw

Śniatyniu i Kutach.

Zukowski w pracy ,,Bukowina pod

Osadnictwo ormiańskie w Sucza-

względem topograficznym, staty-

wie liczylo 700 domów, kilka kościo-

stycznym i historycznym ze szcze-

lów, szkolę ormiańską i katedrę bi-

gólnym  uwzględnieniem  żywiolu

skupa. Dane z 1820 roku są liczbowo

polskiego", Czerniowce 1914, s. 126,

spadkowe, podają, że znajduje się tu

podaje, że w Banilowie ruskim miesz-

200 domów zamieszkalych przez

kalo 5010 mieszkańców, w tym 246

Cmentarz w Banilowie nad Czeremoszem

Ormian, są dwa kościoly, dwa mona-

Polaków, byla Czytelnia Polska oraz

stery i szkola. Ormianie suczawscy

szkola ludowa z językiem wyklado-

mienia, że bracia ci później nabyli

Oroszeny, w których mieli zalożyć

polskim, stryjskim, stanislawowskim,

zachowali związek z kościolem gre-

wym polskim". Śladami Anny Danile-

jeszcze Braszkę, Rostoki, Stanesz-

osadnictwo skladające się ze 100

czortowskim i kolomyjskim.

goriańskim.

wicz wraz z jej chrześnicą z Czernio-

tie nad Seretem, Synowce i Wisznic

rodzin. W sierpniu 1781 roku przez

Simonowicz (Szymono-

Osadnictwo ormiańskie w Czer-

wiec Kornelią Luptowicz pojechaly-

(obecnie Wyżnicę) na Bukowinie.

cesarza Józefa zostali wyniesieni do

wicz) Jakób, kupiec czerniowiec-

niowcach mialo nieco inny charakter.

śmy tam latem 2016 roku. W jednym

Literatura przedmiotu poświadcza

stanu rycerskiego z przydomkiem

ki, w 1809 roku utworzyl nowy pulk

Ormianie pojawili się tam pod koniec

z listów Anna Danilewicz napisala,

nam kolejne nazwiska ormiańskie,

de Oroszeny.

bukowiński, do stanu rycerskiego

XVIII wieku. W 1820 roku bylo tam

,,Ormianie na Bukowinie ukraińskiej

które wymienia Barącz w swojej pra-

Donigiewicz Antoni, syn

zostal wyniesiony w 1817 roku przez

30 rodzin. W 1870 roku rozpoczęto

przyjęli język i kulturę polską. Wraz

cy zacytowanej wyżej:

Kajetana, urodzil się w Kutach w

Franciszka Józefa. Nabyl dobra Re-

budowę kościola ormiańskiego, który

z Polakami tworzyli jedną wspólną,

Antonowicz Antoni, szlach-

1808 roku. W 1829 roku zostal kle-

wakowce na Bukowinie.

zostal poświęcony w 1875. Przed I

katolicką grupę wyznaniową. Polacy

cic bukowiński z przydomkiem Kap

rykiem, pobieral nauki w Wiedniu,

wojną światową liczba parafian wy-

­ to katolicy obrządku lacińskiego,

de Bou Jakubowicz, mial on sześciu

gdzie zdobyl stopień doktora teologii,

nosila ponad 1000 osób. W 1897

a Ormianie ­ katolicy obrządku or-

synów ­ Michala, Ignacego, Jakuba,

następnie od 1838 roku zostal profe-

roku wybudowano również bursę

miańskiego", ten fragment znajduje

Grzegorza, Lazarza i Kajetana. Na-

sorem religii na wydziale filozofii w

się również w jej książce Ormianie z

ormiańską. Otóż ksiądz Barącz Sa-

byli oni dobra w Berhomecie, Oszo-

Czerniowcach. W 1941 roku zmarl w

prawego brzegu Czeremoszu, Kra-

skutek gruźlicy.

ków 1994. Pradziadkowie Anny to

Krzysztofowicz  Jakób,

Usyp Donabidowicz (zm. 1930) i Ro-

przybyl z Wielkiej Armenii do Sere-

zalia z domu Torosiewicz (zm. 1923)

tu, trudnil się handlem. Mial pięciu

rozmawiali w domu tylko po ormiań-

synów: Greczuna, Zaruga, Warta-

sku. Są pochowani na cmentarzu w

na, Chaczeresa i Teodora. Rodzina

Banilowie, grób ich jeszcze nie zostal

bardzo rozgalęziona, poświadczenie

zidentyfikowany, sprawdzilam mapę

szlachectwa otrzymali w Jassach we

cmentarza w Banilowie wykonaną

wrześniu 1791 roku. Oprócz nabytych

przez ,,Projekt ratowania cmentarzy

dóbr w tarnopolskim, kolomyjskim

Ormian Polskich".

oraz czortowskim obwodach, nabyli

Rodzicami Anny Danilewicz byli

na Bukowinie Karapczin i Zalucze.

Grób Teodora Bohosiewi-

Andrzej Mazurkiewicz i Rozalia z

Malewicze Jan i Antoni,

cza, lekarza-pulkownika na

domu Wartanowicz, byla jedynacz-

otrzymali zatwierdzenie szlachectwa

cmentarzu w Milejewie

ką. W Banilowie nad Czeremoszem

w 1816 w Jassach, nabyli dobra w

w 1938 roku mieszkalo okolo 6 tys.

Te zaledwie kilka przykladów

Malatyńcach na Bukowinie.

mieszkańców. Rodzin ormiańskich

pokazują jak rozlegle byly miejsca

Mikuli Stefan, Jakób, Ary-

bylo 12 (47 osób), rodzin ormiańsko-

osiedlenia Ormian na bukowinie kar-

ton, Mikolaj i Teodor, trudnili

Grób Ormian polskich na cmentarzu w Milejewie

polskich bylo 18 (63 osoby), rodzin

packiej, gdzie wpisali się doskonale

się handlem i nabyli dobra m.in. na

polskich bylo 32 (114 osób). Nie są

w mozaikę kulturową i językową tego

Bukowinie: Waslowce, Mamornica,

dok w ,,Żywoty slawnych Ormian w

chlibach oraz część Kuczurmik na

to pelne dane, dane te pochodzą od

kraju.

Lukowica, Żurin.

Polsce" wydanym w 1856 roku we

Bukowinie. Szlachectwo ich uznane

Anny Danilewicz, która po 51 latach

Ormianie bukowińscy dzielili się

Lwowie, wymienia, iż Norses,

zostalo we Lwowie w 1816 roku, a do

Petrowicze Kajetan, Abra-

odtwarzala ukochaną miejscowość na

na dwie grupy: ,,pólnocno-bukowiń-

ham i Piotr, nabyli na Bukowinie

tabuli czerniowieckiej zostalo wcią-

Stefan i Mikolaj synowie

Bukowinie. Ojciec Anny Danilewicz

ską", której przedstawiciele identyfiko-

dobra Hankowce, Zadubrowce i Lub-

Grzegorza Ajwasa osiedlili się

gnięte w 1818 roku.

pracowal w majątku ziemskim Emila

wali się z Polakami, i ,,poludniowo-bu-

kowce.

w Czerniowcach w drugiej polowie

Aslan Jakób, szlachcic bu-

Bohosiewicza, byl kowalem, potem

kowińską", zaliczaną do narodowości

XVIII wieku, zalożyli tam handel,

kowiński otrzymawszy potwierdze-

Romaszkany Jakób, Mi-

kierowcą-mechanikiem, następnie

rumuńskiej. Obydwie grupy różnily

chal i Grzegorz, nabyli dobra

oraz wymurowali dużą kamienicę.

nie szlachectwa w Jassach w 1810

administratorem. Nie chcialabym

się pod względem języka, religii i kul-

Dolhopole, Ispas, Kimpolung ruski,

W 1789 roku kupili dobra Mitków za

roku.

powielać materialów ze wspomnień

tury. Ormianie pochodzący z Galicji

Putila na Bukowinie, oprócz osad na-

pozwoleniem cesarskim. W dalszej

Bohdanowicze  Deodat

wydanych Anny Danilewicz, które

i Podola pozostawali pod wplywem

bytych w obwodach lwowskim, tarno-

części ksiądz Sadok Barącz wy-

i Jan, kupili na Bukowinie dobra