img
34
Okruchy historii
23 maja­15 czerwca 2017 nr 9­10 (277­278) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com
Ludobójstwo Ormian.
Wiek negacji zbrodni
Już od 102 lat rodziny ofiar ludobójstwa Ormian bezskutecznie czekają na jakąkolwiek formę sprawie-
dliwości czy choćby uznanie ich cierpienia przez Turcję. Malo kto zdaje sobie jednak sprawę z faktu,
że państwo tureckie już u schylku I wojny światowej osądzilo sprawców tej okrutnej zbrodni. Co za-
tem spowodowalo, że Ankara konsekwentnie nie ustaje w swojej polityce negacji ludobójstwa?
kami narodu" (jak Kemala Beya). W
TOMASZ LACHOWSKI
burzliwych latach 1921-1923 rodzilo
Szacuje się, że w ciągu kilku lat
się nowoczesne państwo tureckie,
trwania ludobójczego planu calko-
nazwę Konstantynopol zastąpiono
witego usunięcia Ormian z terenów
Stambulem i w tej nacjonalistycznej
glównie wschodniej Anatolii zostalo
polityce kemalistów nie bylo miej-
zamordowanych ponad 1,5 mln ofiar.
sca na żadną historyczną winę oraz
Najintensywniejsza polityka czystek i
obciążenie narodu tureckiego. W
deportacji przypadala na lata 1915-
1921 roku, kiedy na berlińskiej ulicy
1917, choć jak podają niektórzy ba-
padl strzal kończący żywot wielkiego
dacze, nawet do 1923 roku ­ czyli
wezyra, Mehmeta Talaata Paszy, w
momentu powstania Republiki Turcji
Turcji zapadla glucha cisza, której
­ trwaly dzialania skierowane prze-
symbolem stala się trwająca do dziś
ciwko Ormianom, które można objąć
polityka negacji ludobójstwa Ormian
terminem ludobójstwa.
przez wladze w Ankarze.
Zbrodnia misternie utkana
Negacja zbrodni
Zbrodnia byla z pewnością bar-
Po zakończeniu II wojny świato-
dzo szczególowo zaplanowana, o
wej okrojona ze swych historycznych
czym świadczy przyjęte w 1915 roku
ziem, niewielka Armenia na dobre
przez wladze Imperium Osmańskie-
zacumowala jako jedna ze związko-
go prawo pozwalające na deportację
wych republik Związku Radzieckiego.
ludności ormiańskiej oraz konfiskatę
Początkowo Kreml, nie chcąc prowa-
i wywlaszczenie ich majątków. Po
dzić otwarcie polityki antytureckiej,
Ormianka placząca nad cialami martwych dzieci
przegranej Imperium w I wojnie bal-
nie godzil się na podnoszenie kwe-
kańskiej, w 1913 roku do wladzy w
ców ludobójstwa Ormian. Zapowie-
stii upamiętniania ofiar ludobójstwa
ści ormiańskiej z obszaru Imperium,
przynajmniej trzy postępowania za-
Konstantynopolu doszedl tzw. trium-
dziano to w treści Traktatu z Sčvres
z lat 1915-1917, nie mówiąc już o
zrealizowanego w cieniu zawieruchy
kończyly się egzekucją skazanych,
wirat wywodzący się wprost z ruchu
z 1920 roku, wskazując na koniecz-
jakiejkolwiek formie walki o sprawie-
Wielkiej Wojny.
w tym m.in. gubernatora prowincji
mlodotureckiego. To wlaśnie liderzy
ność powolania specjalnego między-
dliwość. Ta sytuacja zmienila się nie-
Yozgatu, Kemala Beya.
partii Ittihad, Mehmet Talaat Pasza
narodowego trybunalu zdolnego oce-
znacznie po 1952 roku, kiedy Turcja
Warto wreszcie wskazać, że dzie-
Sprawiedliwość zapomniana
(wielki wezyr, premier), Enver Pa-
nić straszliwą zbrodnię rozgrywającą
zasilila szeregi Paktu Pólnocnoatlan-
Niewątpliwym sukcesem trwa-
dzictwo prac wojskowych trybunalów
sza i Ahmed Djemal Pasza, wcielali
się w sercu Imperium Osmańskiego.
tyckiego, choć Moskwa wciąż nie
jącej już od ponad 100 lat polityki
to prawne zdeterminowanie odpo-
w życie glówne przeslanie Mlodych
Rozgrywki polityczne pośród państw
popierala jednoznacznie roszczeń
Ankary odmawiającej uznania rzezi
wiedzialności przywódców państwa
Turków ,,Turcja dla Turków", którego
Ententy nie doprowadzily do wej-
ormiańskich.
Ormian jako ludobójstwa (czyli zbrod-
tureckiego za ludobójstwo. I choć
ofiarą w naturalny sposób stala się
ścia w życie ukladu z Sčvres, choć
Dla żyjących w republice radziec-
ni, która w prawnym rozumieniu nigdy
termin ten jeszcze nie funkcjonowal
ludność ormiańska. Byli oni bowiem
jednocześnie udalo się przeprowa-
kiej Ormian, mogących tylko obser-
się nie przedawnia i którą można są-
w prawnym bądź popularnym obiegu
tradycyjnie postrzegani jako sojusz-
dzić szereg procesów krajowych
wować swą historyczną górę Ararat,
dzić bez względu na obywatelstwo
na początku lat 20. ubieglego stule-
nicy rosyjskiego cara i piąta kolumna
w odchodzącym powoli do lamusa
pozostającą wszak na terytorium
osoby sprawcy lub miejsce popelnie-
cia, to jednak wlaśnie tak należy dziś
dzialająca na korzyść Moskwy. Mając
historii Imperium Osmańskim. Stalo
tureckim, temat ludobójstwa swo-
nia czynu) oraz kwestionującej poda-
spojrzeć na masowe mordy ludności
na względzie pierwsze porażki armii
się tak dzięki powolanym w grudniu
ich rodaków we wschodniej Anatolii
waną przez stronę ormiańską liczbę
ormiańskiej, kryjące się za suchymi
tureckiej z Rosjanami w trakcie już
1918 roku w Konstantynopolu oraz
(lub też Armenii Zachodniej, patrząc
ofiar, jest praktyczne nieistnienie w
pojęciami ,,deportacja" czy ,,przesie-
trwającej I wojny światowej w latach
następnie w kilku prowincjach turec-
z perspektywy glównie diaspory or-
międzynarodowej świadomości faktu
dlenie". Bez wątpienia, glówna prze-
1914-1915, nie trudno bylo zatem
kich specjalnym sądom wojskowym,
miańskiej) stawal się coraz bardziej
osądzenia tejże zbrodni przez pań-
slanka zbrodni ludobójstwa, tj. celo-
wzniecić antyormiańskie nastroje w
zorientowanym na osądzenie osób
odlegly, na co z pewnością wplywala
stwo tureckie w latach 1918­1919.
we wyniszczenie calości lub części
Imperium Osmańskim.
odpowiedzialnych za rzeź Ormian.
konsekwentna polityka Moskwy. Pa-
W następstwie I wojny światowej
danej grupy narodowej lub etnicznej,
Symboliczną datą rozpoczęcia
W ich ramach przeprowadzono 63
mięć o pomordowanych krajanach
rozgorzala żywa dyskusja dotycząca
zostala spelniona, co też zostalo do-
ludobójstwa Ormian jest 24 kwietnia
postępowania, skierowane przeciw-
jednak przetrwala, a momentem
prawnej oceny czynów zbrodniczych
wiedzione przed sądami w Konstan-
1915 roku, kiedy przedstawiciele elity
ko liderom partii Ittihad, ministrom
przelomowym stala się 50 rocznica
popelnianych w czasie Wielkiej Woj-
tynopolu i innych miastach tureckich
ormiańskiej w Konstantynopolu zostali
wojennych gabinetów, a także innym
ludobójstwa, która w 1965 roku na
ny. Traktat Wersalski przewidywal
po zakończeniu I wojny światowej.
aresztowani, przewiezieni do Anatolii
centralnym i lokalnym przywódcom
ulice Erywania wyciągnęla ponad
postawienie przed obliczem spra-
Turbulencje polityczne, które
i zamordowani. I choć następne lata
tureckim, będących bezpośrednio
100 tysięcy demonstrantów, doma-
wiedliwości międzynarodowej bylego
przetoczyly się przez terytorium
mialy okazać się najstraszniejsze dla
zaangażowanych w politykę depor-
gających się uznania zbrodni przede
cesarza niemieckiego, Wilhelma II
tureckie w owym czasie ­ wojna z
narodu ormiańskiego przebywające-
tacji i eksterminacji ludności ormiań-
wszystkim przez wladze na Kremlu.
Hohenzollerna. Wystarczylo jednak,
Grecją czy okupacja Konstantyno-
go na terenach tureckich, to jednak
skiej. Odbyly się również procesy
Równolegle, nośnikiem pamięci o
że Holandia, na terytorium której Wil-
pola przez Brytyjczyków, trwająca
nie sposób nie wskazać, że ludność ta
triumwiratu, jednak wobec ucieczki
strasznych wydarzeniach z doby
helm II zbiegl po zakończeniu wojny,
do 1923 roku ­ wyniosly do wladzy
od dluższego czasu postrzegana byla
Mehmeta Talaata Paszy, Envera Pa-
Wielkiej Wojny stala się rozsiana po
nie zgodzila się na wydanie upadlego
grupę tzw. kemalistów, skupionych
jako co najwyżej obywatele drugiej
szy i Ahmeda Djemala Paszy z tery-
calym świecie, niezwykle wplywowa
kajzera, by zapowiadany w Wersalu
wokól postaci Mustafy Kemala Ata-
kategorii wielkiego Imperium Osmań-
torium tureckiego w listopadzie 1918
diaspora ormiańska ­ symbolicz-
proces cesarza nawet się nie rozpo-
türka. Nastawiony nacjonalistycznie
skiego. Podpisany w 1878 roku przez
roku, wszystkich trzech przywódców
nym przykladem jej dzialalności jest
cząl. W powojennych Niemczech od-
Atatürk szybko rozwiązal funkcjonu-
sultana Abdülhamida II Traktat Berliński
ruchu mlodotureckiego skazano za-
funkcjonowanie narodowej drużyny
byly się tzw. procesy lipskie, jednak
jące jeszcze sądy wojskowe w Kon-
gwarantowal szereg praw i wolności dla
ocznie. Wielkiego wezyra, Mehmeta
pilkarskiej Armenii Zachodniej, biorą-
ich przebieg oraz ostateczny rezultat
stantynopolu (w 1921 roku), przyjmu-
mniejszości ormiańskiej, jednak jego
Paszę, sprawiedliwość dopadla jed-
cej udzial w mistrzowskich turniejach
(skazano jedynie kilkanaście osób
jąc dwa lata później politykę amnestii
glówne postanowienia pozostawaly w
nak ledwie kilka lat później wprost na
dla państw i narodów nieuznanych
z 890 oskarżonych) zakrawa raczej
obejmującą wszystkich ściganych
mocy jedynie na papierze. Pogromy
berlińskiej ulicy. Zostal on zgladzony
(ostatnio kadra zachodnich Ormian
o kpinę z poczucia sprawiedliwości
za rzeź Ormian. Wszystkie wyroki
Ormian z 1895, 1896 oraz 1909 roku
przez ormiańskiego zabójcę, którego
odpadla w ćwierćfinale mistrzostw
dla ofiar dzialań zbrojnych w trakcie
skazujące unieważniono, osoby win-
stanowily zatem krwawe preludium do
następnie sąd niemiecki uniewinnil.
globu dla nieuznanych, rozgrywa-
I wojny światowej.
ne pozwalniano z więzień, a tych,
zakrojonego na szeroką skalę planu
Ostatnie badania historyków oraz
jących się w czerwcu 2016 roku w
Mocarstwa ówczesnego świata
wobec których zdążono wykonać
doslownego pozbycia się mniejszo-
prawników ponadto dowodzą, że
Abchazji). W chwili obecnej prawie
dążyly również do osądzenia spraw-
karę śmierci, określono ,,męczenni-