35

www.kuriergalicyjski.com * kurier galicyjski * 23 maja­15 czerwca 2017 nr 9­10 (277­278)

nawolywal do uznania przez Ankarę

następnych parę lat, tzw. komisja

(z czego znaczna część zostala

30 państw świata uznaje rzeź Ormian

niejszych procesów na podstawie

faktu ludobójstwa, zostal skazany na

prawdy i pojednania. Stala się ona

przecież wcześniej osądzona przez

jako ludobójstwo, wlączając w to ze-

wskazanego przepisu tureckiego

mocy art. 301 kodeksu karnego Tur-

interesującym miejscem dialogu

omawiane wojskowe sądy), a prawo

stawienie USA, Rosję, Francję, Niem-

kodeksu karnego (dziś to art. 301,

cji, a następnie zamordowany przez

dla badaczy tematyki rzezi Ormian

karne dotyczy wylącznie odpowie-

cy czy Polskę. We wskazanym gronie

będący symbolicznym instrumen-

tureckiego nacjonalistę tuż przed

pochodzących z obu stron granicy

dzialności jednostki, nie zaś calego

próżno jednak szukać Turcji.

tem politycznych represji w rękach

wejściem do siedziby gazety ,,Agos",

(jak i innych państw świata), choć

państwa. Jedyny staly światowy

Począwszy od decyzji Atatürka,

Recepa Tayyipa Erdoğana) zostal

której byl zalożycielem i wydawcą.

nie udalo jej się wplynąć na ksztalt

sąd karny, Międzynarodowy Try-

Ankara  konsekwentnie  odmawia

wszczęty przeciwko Orhanowi Pa-

bunal Karny w Hadze, ze względu

nadania przymiotu ludobójstwa wy-

na ograniczenia wynikające z ju-

darzeniom z lat 1915­1917 (czy jak

rysdykcji czasowej (może osądzać

wskazują niektórzy, nawet do 1923

zbrodnie począwszy od 1 lipca

roku). Polityka negacji zbrodni osa-

2002 roku), z oczywistych powodów

dzona jest na kilku stalych filarach.

również jest wylączony z możliwo-

Przede wszystkim, Turcja kwestionuje

ści sądowej oceny wydarzeń z lat

liczbę ofiar rzezi Ormian oraz istnienie

1915­1917. Uznanie odpowiedzial-

systematycznego planu eksterminacji

ności przez Ankarę może rzecz ja-

ludności ormiańskiej (wskazując raczej

sna uruchomić ewentualne pytania

na ,,spontaniczne" procesy odbywają-

o konieczność przyznania reparacji

ce się na zdegenerowanych przez

dla potomków bezpośrednich ofiar

trwającą wówczas I wojnę światową

ludobójstwa, jednak mając na uwa-

obszarach Imperium Osmańskiego).

dze znaczne czasowe oddalenie

Należy jednak wskazać, że wraz z

rzezi Ormian (to już ponad 100 lat)

systematycznym powiększaniem się

oraz praktyczną niemożność w do-

liczby państw uznających ludobój-

tarciu do niezbędnych dokumentów

stwo oraz rosnącą świadomością

Pomnik w Erywaniu upamiętniający Genocyd Ormian

czy dowodów, i ta kwestia pozosta-

dotyczącą funkcjonowania sądów

laby raczej w sferze debaty, a nie

polityki Ankary w tej mierze. Dziś

wojskowych w Konstantynopolu, An-

mukowi, zdobywcy literackiej Na-

W chwili obecnej funkcjonuje

rzeczywistych dzialań.

powstają także pierwsze ormiańsko-

kara od pewnego czasu zaprzęgla

grody Nobla, za wywiad udzielony

fundacja imienia Hranta Dinka, któ-

Ormianie już ponad wiek czekają

tureckie prace naukowe poświęcone

armię prawników, którzy na lamach

szwajcarskiemu pismu weekendo-

ra propaguje misję dziennikarza,

na jakąkolwiek formę ­ choć symbo-

np. wskazanym wojskowym sądom,

czasopism naukowych, jak i pracy

wemu ,,Das Magazin". Pisarz pod-

domagającego się nie tylko prawdy,

licznej ­ sprawiedliwości, jednak nie

które osądzily sprawców zbrodni

codziennej, kwestionują znaczenie

kreślal w nim odpowiedzialność Tur-

ale i próbującego stworzyć podwali-

zanosi się, że w czasie ,,konsolidują-

tuz po I wojnie światowej, co należy

procesów osądzenia sprawców rzezi

cji za zgladzenie ponad 1 mln ofiar

ny dla rozwoju pozytywnych stosun-

cego" swoją wladzę tureckiego pre-

ocenić tylko pozytywnie.

Ormian z lat 1918­1919.

narodowości ormiańskiej w czasie

ków między Turcją a Armenią. Bez

zydenta, Recepa Tayyipa Erdoğana,

Na koniec, warto bardzo wy-

Jednocześnie, w swoim we-

I wojny światowej. Przez względy

wątpienia, pomimo istnienia oficjal-

stan ten ulegnie szybkiej zmianie.

raźnie zaznaczyć, że następstwa

wnętrznym prawie karnym Turcja

natury  prawno-proceduralnej  do

nej polityki państwa tureckiego, w

uznania ludobójstwa przez Turcję

penalizuje tzw. ,,pomawianie na-

ostatecznego skazania Pamuka jed-

ciągu ostatnich kilkunastu lat udalo

Tomasz Lachowski jest dokto-

mogą mieć charakter wylącznie

rodu o popelnienie zbrodni", które

nak nie doszlo. Inny, zbliżony epizod

się stworzyć kilka ciekawych wspól-

rem nauk prawnych i dziennikarzem.

symboliczny. Wiąże się to po pierw-

obejmuje również glośne mówienie

wiąże się z osobą tureckiego dzien-

nych  przedsięwzięć  ormiańsko-

Redaktor naczelny portalu ,,Obser-

sze z faktem, że faktyczni sprawcy

i domaganie się prawdy na temat lu-

tureckich ­ jednym z przykladów

nikarza ormiańskiego pochodzenia,

wator Międzynarodowy".

ludobójstwa już dawno nie żyją

dobójstwa Ormian. Jeden z najslyn-

Hranta Dinka. Dink, który publicznie

byla, operująca od 2001 roku przez

kuty nad Czeremoszem.

wać kilkanaście nagrobków Ormian

szawa, często nie znający się przed

polskich w Kutach i Banilowie.

wyjazdem, odkrywają swoje wspól-

Mala stolica Ormian ­ obozy wolontariackie

Każdy z naszych wyjazdów ma

ne ormiańskie dziedzictwo. Prawie

temat przewodni. Np. w 2010 roku

wszyscy identyfikują się po gandża-

Kuty, Kuty nad Czeremoszem ­ nazwa, powtarzana od dzieciństwa

przypomnieliśmy mlodzieży o tra-

burze, tej zielonej zupie z uszkami.

gicznych losach Ormian i Polaków

Żeby każdy wiedzial, jak zrobić slyn-

podczas spotkań rodzinnych, w pewnym momencie obrosla legen-

pomordowanych w 1944 roku. Na

ny dolwat zorganizowaliśmy lekcje

dą. Dzieciństwo minęlo, dziadkowie, babcie, starsze ciocie

kuckim cmentarzu zamontowaliśmy

lepienia uszek i prezentację przygo-

tablicę upamiętniającą zamordowa-

towywania horutu.

i wujowie odeszli. Nadeszla chwila, kiedy w 2002 roku nagle, pra-

nych. Wśród wymienionych na tablicy

Mlodzi uczestnicy naszych obo-

wie przypadkowo znalazlam się w tych mitycznych Kutach. Trudno

nazwisk mlodzież znajdowala nazwi-

zów proszeni są o przygotowanie

ska rodzinne. W tym samym roku

prezentacji o swoich ormiańskich ro-

mi dzisiaj powiedzieć, czy bylo to spelnienie marzeń, czy rozczaro-

braliśmy udzial w odslonięciu pomni-

dzinach. Podczas wieczornych spo-

wanie. Ważne, że Kuty zagościly w moim sercu, i z każdym rokiem

ka w Czarnym Lesie kolo Stanislawo-

tkań mamy okazję dowiedzieć się,

wa. Wśród upamiętnionych osób byli

że większość rodzin byla ze sobą

lepiej rozumiem wszystkich nestorów rodziny, którzy z taką tęsknotą

również Ormianie. W 2013 roku doko-

spokrewniona lub spowinowacona.

naliśmy niesamowitego odkrycia: na

Jesteśmy dalszymi lub bliższymi ku-

o nich opowiadali.

cmentarzu w Śniatynie znaleźliśmy

zynami, dla których Kuty i ormiańskie

plytę nagrobkową z transkrypcjami w

Kresy mają już swoje niezapomniane

nocześnie ocalić od zapomnienia to,

języku ormiańskim.

znaczenie. Do tej pory w naszych

co pozostalo jeszcze na Kresach po

Kolejne lata, kolejne wyjazdy ­ to

wyjazdach wzięlo udzial ponad 100

wielowiekowej obecności Ormian.

kolejne inwentaryzacje, prace po-

mlodych Ormian polskich.

Nasza Fundacja od 2008 roku

rządkowe, wyklady historyczne, ale

Liczę na to, że za kilka lat ci mlo-

organizuje wyjazdy ­ obozy wolon-

przede wszystkim spotkania mlodych

dzi ludzie poprowadzą kolejne obozy

tariackie dla mlodzieży pochodzącej

ludzi. Niejednokrotnie mieszkający w

wolontariackie, ukazujące następ-

z rodzin Ormian polskich. Jeździmy

najodleglejszych zakątkach Polski

nym pokoleniom Ormian polskich ich

do Kut. Przez dwa tygodnie mlo-

­ Jaroslaw, Gdynia, Wroclaw, War-

wspaniale dziedzictwo.

dzież ma okazję poznać miejsca,

związane nierzadko z jej rodzi-

nami. Staramy się, by w naszych

wyjazdach uczestniczyli historycy,

którzy opowiadają historię Polski

na przykladach z pierwszej ręki. Bo

o ileż latwiej zrozumieć mlodemu

czlowiekowi niuanse np. bitwy pod

Prace na cmentarzu w Kutach

Chocimiem, gdy stoi na jej polach.

patrzylam na moje kilkunastoletnie

Nauka historii to jedno, ale inwen-

MARTA AXENTOWICZ-

dzieci, dla których Kresy, Lwów, Kuty

taryzacje zabytków ormiańskich,

BOHOSIEWICZ

byly nazwami jeszcze trudniejszymi

a szczególnie cmentarzy, to drugi

do ogarnięcia, niż dla mnie. Dzieci

aspekt naszych wyjazdów. Do tej

Z pierwszego spotkania z Kutami

wiedzialy, że są Ormianami polskimi,

pory zinwentaryzowaliśmy cmen-

pozostal mi w pamięci obrazek nie-

że podczas ważnych uroczystości

tarz w Kutach ­ wszystkie nagrobki

zwykly: cieple popoludniowe slońce,

rodzinnych jedzą gandżabur. I tak z

ormiańskie, cmentarz w Śniatynie,

oświetlające nagrobki Ormian ­ Toro-

tych kresowych wędrówek i refleksji

Horodence, Banilowie, Wyżnicy,

siewiczów, Manugiewiczów, Jakubo-

zrodzil się pomysl projektu Kuty nad

Lyścu. Dzięki wspólpracy z kon-

wiczów. Zastanawialam się, czy żyją

Czeremoszem. Mala stolica Ormian.

serwatorami zabytków i wsparciu

jeszcze potomkowie tych ludzi, spo-

Projekt, który mial zintegrować mlo-

Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa

kojnie odpoczywających na starym

de pokolenie Ormian polskich, a jed-

Narodowego udalo się nam urato-

kuckim cmentarzu. Jednocześnie

Cmentarz w Kutach