37

www.kuriergalicyjski.com * kurier galicyjski * 23 maja­15 czerwca 2017 nr 9­10 (277­278)

z dużym realizmem. Górną część

Czuleś, że za tym rydwanem kroczy

ra banku ,,Mons Pius" w latach 1876­

Józefa Teodorowicza w lewej części

szym lektorem języka ormiańskiego,

kapliczki zdobil krzyż i cztery neogo-

Ojczyzna cala i że Ojczyzna cala staje

1890, kuzyna abpa I. Isakowicza.

cmentarza obok katakumb, niedaleko

a także literatury i historii ormiańskiej

tyckie pinakle. Misternie wykonano

w żalobie nad grobem najlepszego ze

Skromny pomnik księdza kanonika

pomnika lotników amerykańskich

na Uniwersytecie Lwowskim. Wladal

detale szat, infuly i pastoralu. Prawą

swych synów..."

Kajetana Maramorosza (lub Maramo-

(kwatera II, g. 59). Serce jego zlożono

20 językami obcymi. Zajmowal się

rękę arcybiskup unosi w geście

Na miejscu wiecznego spoczynku

rossa) (1790­1875) prepozyta kapituly

do urny, którą wmurowano w ścianę

filozofią orientalną, w tym również or-

blogoslawieństwa, twarz pogodna,

,,Zlotoustego" archidiecezja ormiań-

i proboszcza we Lwowie, infulata od

Katedry Ormiańskiej. W 1971 roku w

miańską, powolano go w sklad komisji

spokojna, pelna dostojeństwa. W

ska wystawila nagrobek zamówiony

1862, szambelana papieskiego, spo-

dobie dewastacji Cmentarza Orląt,

orientalistycznej PAU. B. Dawidowicza

latach 70. XX wieku pomnik zostal

u znanego lwowskiego rzeźbiarza

wiednika benedyktynek ormiańskich

jak podaje ks. prof. Józef Wolczański,

pochowano na polu nr 3.

poważnie uszkodzony: rozbito krzyż,

prof. Juliana Beltowskiego. Zgodnie

znajduje się obok grobowca abpa

zwloki arcybiskupa Teodorowicza

Na polu nr 9 pochowany zostal

odbito glowę i ręce, wyrwano tablicę

z wolą zmarlego, pomnik nie ma jego

S. C. Stefanowicza. Inny duchowny

potajemnie ekshumowano i ,,zlożono

ksiądz Mikolaj Jakubowicz (1790­

z napisem. Odnowienie pomnika w

podobizny, lecz ma ksztalt przydrożnej

z tej rodziny, Julian Maramorosz byl

w grobowcu rodziny Klosowskich

1855), kanonik gremialny, dziekan

2007 roku wzbudzilo sporo kontrower-

kapliczki. Wykuty z kamienia pomnik

pochowany na polu nr 11. Pochodzil on

na Cmentarzu Lyczakowskim". Przy

Pokucia, pralat i prepozyt kapitulny, od

sji dotyczących poziomu wykonanych

zwieńczono krzyżem, zaś w górnej

z rodziny ormiańskiej, ukończyl prawo

odbudowie Cmentarza Orląt w 2005

1820 r. kanclerz kurii. Pochowany na

prac konserwatorskich.

części blendy arkadowej umieszczono

i teologie na Uniwersytecie Lwowskim

roku na jego grobie ustawiono sym-

tymże polu ks. Krzysztof Kierkorowicz

W bocznej alejce, niedaleko wyżej

plaskorzeźbione w bialym marmurze

w 1872, wyświęcony w 1892 roku,

boliczny krzyż z napisem. W czerwcu

(1805­1857) również zajmowal stalle

opisanego pomnika pochowany zostal

insygnia biskupie, a poniżej napis:

pelnil funkcję wikarego katedralnego,

2011 roku staraniem Fundacji Ormiań-

kanoników gremialnych, byl czlonkiem

jeszcze jeden arcybiskup ormiański

,,Isaak Mikolaj Isakowicz Metropolita

administratora w Tyśmienicy. Kanonik

skiej, szczątki abpa Teodorowicza

wydzialu miejskiego we Lwowie, pra-

Grzegorz Józef baron Romanaszkan

lwowski ormiański urodzony w r. 1824,

Kapituly ormiańskiej i katecheta szkól

przeniesiono na pierwotne miejsce

cowal w banku ,,Mons Pius". Kolejny

(1809­1881, arcybiskup od roku

mianowany arcybiskupem r. 1882,

miejskich we Lwowie. Od roku 1900

spoczynku.

duchowny ormiański pochowany na

1875). Nagrobek z piaskowca wykonal

zmarly dnia 29 kwietnia r.1901".

pracowal w banku ,, Mons Pius". Zmarl

Znaczna część grobów rodzin

Cmentarzu Lyczakowskim ­ ks.

francuski rzeźbiarz Antoni Julian Ma-

w roku 1905.

ormiańskich znajduje się niedaleko

Antoni Lewandowski (1827­1888),

ricot, który we Lwowie pracowal pod

kanonik gremialny od roku 1880,

Wybitny pasterz Kościola

nazwiskiem A. J. Gorgolewski. Pomnik

katecheta w szkole benedyktynek

i patriota ­ arcybiskup

wykonano w ksztalcie wielkiego krzy-

ormiańskich. Ksiądz-kanonik Kajetan

Józef Teodorowicz

ża kamiennego umieszczonego na

Mikolajewicz (1766­1834) byl ,,wika-

(1864­1938)

wysokim postumencie ozdobionym

Ostatnim arcybiskupem ormiań-

riuszem kapitulnym i administratorem

plaskorzeźbami insygniów bisku-

skim pochowanym na terenie nekro-

archidiecezji lwowskiej po śmierci

pich. W centrum postumentu tablica

polii Lyczakowskiej (na wojskowym

abpa Kajetana Warteresiewicza w

marmurowa, na której wyryto napis:

Cmentarzu Obrońców Lwowa) byl

1831 roku. W czasie wyborów nowego

,,Grzegorz Józef Romaszkan arcybi-

ks. Józef Teofil Teodorowicz (1864-

ordynariusza byl glównym konku-

skup metropolita lwowski obrządku

1938). Abp Teodorowicz byl gorli-

rentem ks. Samuela Stefanowicza,

ormiańskiego 12 maja 1809­11

wym rządcą archidiecezji, świetnym

z którym przegral zaledwie jednym

grudnia 1881".

kaznodzieją, wybitnym pisarzem

glosem" (T. Zaleski).

religijnym. On przeprowadzil grun-

towną renowację i rozbudowę kate-

Zlotousty arcybiskup

Kaplica grobowa sióstr

dry ormiańskiej. Z urzędu w latach

Izaak Mikolaj Isakowicz

benedyktynek ormiańskich

1902­1918 zasiadal w wiedeńskiej

(1824­1901)

we Lwowie

Następca G. J. Romaszkana,

Izbie Panów, a w latach 1902­1914

We Lwowie byl klasztor żeń-

arcybiskup Izaak Mikolaj Isakowicz

w Sejmie Galicyjskim.

skiego zgromadzenia benedyktynek

(1824­1901), zwany ,,zlotoustym",

Z wyboru, w latach 1919­1922

ormiańskich, jedyny w strukturze

zmarl 29 kwietnia 1901 roku na zawal

byl czlonkiem polskiego Sejmu Kon-

ormiańskokatolickiego kościola w Eu-

serca i zostal pochowany na Cmenta-

stytucyjnego, a w latach 1922­1923

ropie. Okolo roku 1890 benedyktynki

rzu Lyczakowskim przy alei glównej

Senatu. Wielki patriota i spolecznik,

postanowily zbudować na Cmentarzu

obok grobu abpa S. C. Stefanowicza.

obywatel honorowy Lwowa. Zmarl

Lyczakowskim kaplicę grobową. Jest

W testamencie zmarly arcybiskup wy-

4 grudnia 1938 roku we Lwowie

to skromna budowla z cegly o wymia-

razil swoją ostatnią wolę: ,,pogrzeb mój

w 74 roku swego życia, w 52 roku

rach 3x4 metry, wzniesiona na polu

ma być najskromniejszy. Wieńców na

kaplaństwa i 36 roku biskupstwa. Już

nr 5. Nad ostrolukowym wejściem

trumnie skladać nie pozwalam... Jam

10 minut po jego śmierci wiadomość

znajduje się medalion Pana Jezusa.

nędzny proch i ziemia, do ziemi po-

tę podalo radio. Jednocześnie Rząd

Pierwszą zakonnicą pochowaną w

wracam". Jednak pogrzeb Isakowicza

Rzeczypospolitej oglosil żalobę pu-

krypcie nowej kaplicy byla siostra

w dniu 1 maja 1901 roku przerodzil się

bliczną do chwili pogrzebu wielkiego

Scholastyka Janowicz zmarla w

w wielką, okazalą manifestację spole-

księcia Kościola. Śmierć abpa Józefa

styczniu 1892 roku. W następnym

czeństwa galicyjskiego. Prasa lwowska

Teodorowicza glęboko wzruszyla

roku pochowano tu ksienię Kajetanę

Mogila abpa Michala Szymonowicza

umieścila dokladne relacje przebiegu

wiernych Kościola ormiańskiego i caly

Sarkisiewicz. W kaplicy do 1939

tych uroczystości żalobnych, również

Lwów. W uroczystościach żalobnych

roku pochowano 24 siostry. Byly to

siebie, w sąsiedztwie grobów arcybi-

Na początku lat 30. XX wieku

nadeslane telegramy z kondolencjami,

udzial wzięli: prymas Polski kardynal

Bogdanowicz Elżbieta, Boss Bene-

skupów i kaplicy sióstr benedyktynek.

zmarlo dwóch księży bardzo zaslu-

m.in. od Ojca Świętego, cesarza i pre-

August Hlond, metropolita lwowski

dykta Alfreda, Czeppanówna Janina,

W starej części cmentarza zacho-

żonych dla lwowskiej archidiecezji

miera rządu wiedeńskiego. Namiestnik

obrządku rzymskokatolickiego Bole-

Donigiewicz Kajetana, Dworaczek

walo się kilka grobów ormiańskich z

ormiańskiej: 13 kwietnia 1931 roku,

Galicji hrabia Leon Piniński (który

slaw Twardowski, greckokatolickiego

Maria Matylda, Dziakiewicz Wanda,

początku XIX wieku. Na niektórych

w wieku 64 lat ­ ksiądz kanonik

mial rodowód ormiański) przybyl na

Andrzej Szeptycki, 17 biskupów

Gluchowska Józefa, Gryczka Mau-

ustawiono zabytkowe pomniki o wy-

Wiktor Piotrowicz, zaś 18 stycznia

pogrzeb osobiście. Ksiądz Tadeusz

obrządku rzymskokatolickiego i 3

ra, Hankiewicz Eufrozja Anzelma,

sokiej wartości artystycznej.

1933 roku ksiądz kanonik Bogdan

Isakowicz pisze: ,,W dniu pogrzebu

biskupów obrządku greckokatolickie-

Hankiewicz Maria, Janowicz Joanna

Dawidowicz. Obydwu pochowano

w calym mieście ogloszona zostala

go, przedstawiciele rządu polskiego,

Alojza, Janowicz Scholastyka, Ko-

na Cmentarzu Lyczakowskim. Ks.

Groby duchowieństwa

powszechna żaloba. Zamknięto Teatr

wojewoda lwowski A. Bilyk, general W.

nowalczuk Agnieszka, Lukasiewicz

W. Piotrowicz urodzil się w 1867 r.

ormiańskokatolickiego

miejski, biblioteki Ossolineum, odwola-

Langner, prezydent królewskiego sto-

Stanislawa Janina, Markiewicz We-

Wśród grobów Ormian lwowskich

w Horodence, studia teologiczne

no koncerty... Kondukt żalobny byl tak

lecznego miasta Lwowa St. Ostrowski,

ronika Tekla, Milkowska Jadwiga,

wyróżniają się pochówki księży

odbyl na Uniwersytecie Lwowskim,

liczny, że, gdy ostatnie delegacje wy-

przedstawiciele lwowskich uczelni

Ośniakiewicz Ignacja Franciszka,

ormiańskokatolickich. Na polu nr 4

wyświęcony zostal w 1892 roku. Od

chodzily z katedry ormiańskiej, to jego

wyższych, stowarzyszeń, towarzystw,

Sarkisiewicz Kajetana, Skrzyńska Jó-

za grobem abpa S. C. Stefanowicza

1903 r. kanonik gremialny i kanclerz

czolo znajdowalo się na wysokości

organizacji spolecznych i politycznych.

zefa Stefania, Straszyńska Katarzy-

pochowano księdza kanonika prepo-

kurii. W 1914 zrezygnowal ze swych

placu Bernardyńskiego. Wzdluż trasy

,,Pogrzeb J. Teodorowicza odbyl się

na, Toczyska Izabela, Tomaszewska

zyta kapituly ormiańskiej Dominika

funkcji, aby calkowicie oddać się stu-

ustawilo się kilkanaście tysięcy osób,

w dniu 10 grudnia. Mszę pontyfikalną

Bogumila, Wojtyńska Józefa Fran-

Barącza (1809­1879). Obok znajduje

diom naukowym. Wybitny armenista i

a wszystkie ulice udekorowano set-

w Katedrze Ormiańskiej odprawil

ciszka, Woloszczuk Gertruda Maria.

się okazaly grobowiec rodziny Axen-

bibliofil. Zbieral rozsiane po różnych

kami żalobnych lampionów". Lwowski

kardynal A. Hlond, Prymas Polski. Po

Kaplica benedyktynek ormiańskich

towiczów. Pochowano w nim księdza

bibliotekach krajowych i zagranicz-

,,Dziennik Polski" umieścil obszerną re-

mszy świętej mowę żalobną wyglosil

zostala zdewastowana w czasach

kanonika Jakuba Axentowicza-

nych materialy odnoszące się do

lację swego reportera, który tak opisal

wieloletni przyjaciel zmarlego ks. abp

radzieckich. Dach się zawalil, drzwi

Persjan (1799­1878), szambelana

historii Ormian polskich, pracując nad

pogrzeb zmarlego dostojnika kościola

A. Sapieha, metropolita krakowski. O

wylamano. Odremontowano kaplicę

papieskiego, wikariusza generalnego

rękopisem dziejów Ormian w Polsce,

ormiańskiego: ,,Jedna z wielkich, jedna

godzinie 11.00 trumna, wagi przeszlo

w 2008 roku staraniem dyrekcji

abpa Grzegorza Romaszkana, zna-

tlumaczyl ormiańskie teksty religijne

z największych, a najdroższych mogil

200 kg, na ramionach mlodzieży

Cmentarza Lyczakowskiego.

komitego armenistę i poliglota. W

i uczyl kleryków języka ormiańskiego.

wzniosla się znowu na cmentarnej

akademickiej pojawila się na ulicy,

Tradycyjnie znaczna część gro-

grobowcu pochowano też jego krew-

Pochowano go na polu nr 9.

ziemi jak drogowskaz, na który spoglą-

żegnana glosem dzwonów katedral-

bów rodzin ormiańskich znajduje

nych, mianowicie Romanę Wladysla-

Ks. B. Dawidowicz zmarl w 75.

dać będą oczy pokoleń w pochodzie

nych. Pochód żalobny rozwinąl się

się niedaleko siebie, w sąsiedztwie

wową Lobaczewską (1887­1912)

roku swego życia, a 51. kaplaństwa. Byl

ku lepszej przyszlości Ojczyzny! Nie

na przestrzeni okolo 2 km i ruszyl w

grobów arcybiskupów i kaplicy sióstr

z Persjan-Axentowiczów, Wandzię

on najstarszym kaplanem archidiecezji,

Lwów, nie Galicja, nie jedna dzielnica,

stronę Cmentarza Lyczakowskiego.

benedyktynek. W starej części cmen-

Axtentowicz (1905­1924), Grzegorza

przez wiele lat najbliższym wspólpra-

ale jak rozlega ziemia nasza polska,

Komitet obywatelski zwrócil się do

tarza zachowalo się kilka grobów

Persjan Axentowicza (1814­1924)

cownikiem abpa Józefa Teodorowicza,

caly naród w dniu dzisiejszym sercem

wladz centralnych z prośbą o upo-

ormiańskich z początku XIX wieku.

wlaściciela dóbr ziemskich, Rozalię

kanonikiem gremialnym od 1892 r. W

i duchem plynąl za rydwanem, na

ważnienie do zlożenia szczątków

Na niektórych ustawiono zabytkowe

z Krzysztofowiczów Axentowiczową

latach 1905­1912 i 1920­1925 ­ dy-

którym wieziono trumnę ze zwlokami

zmarlego na Cmentarzu Orląt, na co

pomniki o wysokiej wartości arty-

(1830­1906) i Józefa Persjan Axen-

rektorem banku ,,Mons Pius", w latach

arcybiskupa Isakowicza. Tysiączne

Ministerstwo Spraw Wewnętrznych

stycznej. Od drugiej polowy XIX wieku

towicza (1855­1914) wlaściciela

1902­1907 zasiadal we lwowskiej

rzesze, co uczestniczyly w żalobnym

udzielilo przychylnej odpowiedzi. Nad

bogate rodziny ormiańskie budowaly

dóbr ziemskich.

radzie miejskiej, wiele lat troskliwie

pochodzie jak fala potężna, to jeno

otwartą mogilą odprawiono modly

grobowce też w innych prestiżowych

Na tymże polu znajduje się grób

opiekowal się Zakladem im. J. Toro-

cząstka tych milionów, których myśli

żalobne. Orację wyglosil ks. kanonik

częściach cmentarza, często przy

księdza Juliana Axentowicza (1831­

siewicza. Od 1904 r. z rekomendacji

w tej chwili plynęly ku świeżej mogile.

A. Bogdanowicz". Pochowano abpa

alejach glównych.

1890), kanonika gremialnego, dyrekto-

prof. J. Boloz-Antoniewicza byl pierw-