40

Okruchy historii

23 maja­15 czerwca 2017 nr 9­10 (277­278) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

gdzie się podziali Ormianie?

Gdy jakaś grupa etniczna znajdzie się w obcym dla niej środowisku spoleczno-kulturalnym, ma przed sobą dwie możliwości: albo ta

mniejszość calkowicie się zasymiluje, albo będzie usilowala zmienić środowisko wedlug wlasnych wzorców, jak np. garstka wikingów zdo-

byla królestwo Neapolu, a sycylijskie klany mafijne zdominowaly kryminalny świat Stanów Zjednoczonych lub też kaukascy ziomkowie,

których w wojsku sowieckim nie śmieli tknąć nawet najbardziej bezczelni hazerzy. Stanislawowscy Ormianie zaś doświadczyli obu tych

możliwości: najpierw szybki wzlot, sukces, wladza, pieniądze, a potem prawie natychmiastowe zniknięcie ze sceny historycznej.

Ormian zaplacilo tyle podatków, co

IWAN BONDAREW

1,5 tys. Żydów.

Wlaściciele Stanislawowa mieli

Pierwsi przyszli z Moldawii

Ormianie mieli kiedyś wlasne

zysk również z przedsiębiorczych

państwo nazywane Królestwem Ani.

mieszczan. Ciekawe są wielkości po-

Lecz w 1035 roku zostalo ono podbite

datków, które placili ówcześni miesz-

przez Bizancjum. Wówczas Ormianie

kańcy: wlaściciele kamienic przy

zalożyli królestwo Cylicji, które z kolei

rynku placili 1 zloty podatku rocznie,

w 1375 roku zagarnęli Turcy seldżuc-

pozostali ­ dwa razy mniej. Oprócz

cy. Od tego czasu Ormianie nie mieli

tego każdy cech kupowal wosk na

Portret Krzysztofa Roszko-

już swego państwa i żyli w diaspo-

potrzeby swojej świątyni.

Bogdanowicza, XVIII w.

rze. Największe kolonie Ormian na

terenach dawnej Rzeczypospolitej

,,odznaczal się zdrowym rozsąd-

Ślady na mapie

znajdowaly się we Lwowie i Kamień-

Czytając prace polskiego hi-

kiem i umiarkowaniem w dzialaniu,

cu Podolskim. Nieliczne wspólnoty

storyka ze Stanislawowa Czeslawa

pomagal biednym". Z portretu spo-

ormiańskie byly dobrze przyjmowane

Chowańca, ma się przed oczyma

gląda na nas starszy mężczyzna z

prawie dotykalny obraz miasta: ­

w Europie. Przyjaźni, przedsiębior-

olbrzymim nosem, w tradycyjnym

Kościól ormiański w Stanislawowie, pocztówka

Ciekawe bylo życie mieszkańców

czy, pracowici ­ byli mile widziani w

polskim kontuszu. Wówczas w Sta-

ulicy Ormiańskiej w Stanislawowie

marków w mieście, resztę wieziono

miastach chrześcijańskich, natomiast

morządy: polsko-rusiński i ormiań-

nislawowie bylo kilka rodzin, które

sprzed póltora wieku. Koncentrowa-

do Gdańska, na Śląsk, a nawet do

muzulmanie traktowali ich wrogo.

ski. Każdy mial 12 radców i jednego

skladaly się na oligarchiczny szczyt

lo się wokól drewnianego kościólka,

dalekiej Bawarii. W ten proceder

Nic więc dziwnego, że gdy Ję-

wójta, którzy decydowali o sprawach

spoleczności ormiańskiej: Amirowi-

szkoly i parafii, ukolysanych ciszą

wlączeni byli prawie wszyscy czlon-

drzej Potocki zalożyl Stanislawów,

cywilnych. Sprawy kryminalne roz-

cze, Wartanowicze, Bogdanowicze,

cmentarza ormiańskiego, glośnym

kowie spoleczności ormiańskiej. Naj-

od razu zaprosil Ormian. Przybyli

patrywane byly wspólnie przez oba

Teodorowicze, Torosiewicze i inni.

halasem ulicznego ruchu, wrzawą za-

tu przeważnie z Moldawii, ale byli

magistraty.

Dlugo szukalem wśród tych nazwisk

jazdów i warsztatów rzemieślniczych,

wśród nich również wychodźcy z

Radców magistratu obierala rada

Abramowiczów, ale jakoś nie znala-

wypelnionych zapachem kozich skór.

Węgier. Magnat przeznaczyl dla

karsunachparów (starszych), która

zlem.

nich teren na wschód od rynku, w

Ormianie pozostawili ślady rów-

wylaniala następnie wójta. Nie za-

Ormianom, rzecz jasna, za-

granicach dzisiejszych ulic Mel-

nież na mapie topograficznej Stani-

wsze wybory odbywaly się pokojowo.

zdroszczono i ,,skubano" ich z pie-

nyczuka i Ormiańskiej, a 23 maja

slawowa. Oprócz ulicy Ormiańskiej,

Na przyklad w 1770 roku z powodu

niędzy. Podczas wojny pólnocnej w

1663 roku udzielil przywileju na

istniala jeszcze Furta Ormiańska na

wrogości między klanami Wartano-

1707 roku Moskale, Saksończycy

budowę kościola ormiańskiego. Na

tylach kościola, zaś ul. Lysiecka (ob.

wiczów i Bogdanowiczów wybory

i Polacy hetmana Sieniawskiego

utrzymanie proboszcza przekazal

Mazepy) początkowo nosila nazwę

zostaly zerwane, zaś obie strony ob-

nalożyli na miasto olbrzymią kon-

caly folwark w Kniagininie i uhry-

Ormiańska Brukowana. To wzdluż

winialy się nawzajem w falszerstwie.

trybucję. To wlaśnie spoleczność

nowski ,,mlyn z jednym kolem". Wte-

niej ustawialy się rywalizujące ze

Jest więc rzeczą oczywistą, że

ormiańska udźwignęla prawie caly

dy wlaśnie wybuchl pierwszy glośny

sobą wspanialością okazale wille bo-

Potocki nie bez powodu nadawal

ciężar daniny ­ każdy kupiec zapla-

skandal, który o malo nie zakończyl

gatych kupców ormiańskich.

niegdysiejszym mieszkańcom doliny

cil 150 zlotych i tym samym uchronil

ormiańskiej kolonizacji Stanislawo-

W 1742 roku wydarzyl się praw-

Araratu takie przywileje. Ormianie

miasto przed calkowitym rabunkiem.

wa. Ze Lwowa przybyl ksiądz Józef

dziwy cud. W kościele ormiańskim

mieli pieniądze ­ i to duże. Do nich

W 1739 roku wojska rosyjskie upro-

Wschodni, ale wspólnota nie dopu-

,,zaplakal" obraz Matki Boskiej.

należaly dwa cechy rzemieślnicze:

wadzily olbrzymie stada zwierząt,

Pieczątka ormiańskiego ma-

ścila go do wykonywania obowiąz-

Wslawil się potem różnymi cuda-

szewski i kuśniersko-safianowy. Ten

należące do lysieckich i stanislawow-

gistratu

ków duszpasterskich. Chodzilo o to,

skich kupców. Szkody szacowano na

że jeszcze w 1630 roku arcybiskup

miliony zlotych. Ale o prawdziwy ,,ból

ormiański ze Lwowa przyjąl unię z

glowy" przyprawiali Ormian w Stani-

Rzymem. Przybyli do Stanislawowa

slawowie Żydzi. Zalali rynek tanimi

Ormianie byli wyznawcami ormiań-

towarami o niskiej jakości (czymś w

skiego Kościola apostolskiego i nie

rodzaju chińskich ,,adidasow"), ma-

życzyli sobie księdza-unity. Wśród

sowo wykupywali sklepiki i szynki,

Ormian zaczęto rozważać decyzję

zaczęli monopolizować handel skórą.

o opuszczeniu Stanislawowa, co

I chociaż Potocki stanąl w obronie

zmusilo arcybiskupa lwowskiego

chrześcijan, a nawet zmusil Żydów do

odwolać księdza Wschodniego.

budowy świątyni swych konkuren-

Potocki byl jednak wytrawnym dy-

tów, wojnę gospodarczą Ormianie

plomatą i potrafil przekonać ormiań-

przegrali. Początek lat 70. XVIII wie-

skich osadników do unii, więc już po

ku okazal się dla Ormian w Stanisla-

roku życie religijne miasta ustabili-

wowie czasem krytycznym. Wojna

zowalo się.

domowa, inwazja rosyjska, epide-

mia dżumy ostatecznie nadwyrężyly

dobrobyt Ormian. Większość z nich,

Wplywowa spoleczność

W 1672 roku Turcy zdobyli Ka-

bez wahania, przyjęla zaproszenie

mieniec Podolski i zajęli cale Podole.

austriackiego cesarza i przeniosla

Spowodowalo to masową ucieczkę

się do spokojnych Węgier.

Ormian, których znaczna część

Ci, którzy pozostali w Stanisla-

ruszyla do Stanislawa. Bylo ich tak

wowie, znaleźli się niebawem na

wielu, że zabraklo dla nich miej-

marginesie. W 1786 roku Austriacy

Ul. Ormiańska, pocztówka

sca wewnątrz murów obronnych

zlikwidowali magistrat ormiański i od

ostatni slawil się swoimi pasami i obu-

bogatsi finansowali zakup zwierząt;

mi i laskami, i po 200 latach zostal

miasta, więc część z nich osia-

tej chwili dawni gospodarze miasta

wiem. Powiadają, że Ormianie wykra-

najsilniejsi chronili zwierzęta (byli to

nawet ukoronowany. Jego slawa

dla na przedmieściach, pozostali

stali się zwyklymi poddanymi cesa-

dli u Turków tajemnicę wyprawiania

swego rodzaju karpaccy kowboje),

rozniosla się daleko poza granice

zaś w Lyścu i Tyśmienicy. Wobec

rza. Z powodu braku wiernych i fun-

skóry, a ich produkcja przewyższala

najubożsi doglądali i wypasali stada,

Pokucia i pielgrzymek bylo co nie-

tak znacznego powiększenia się

duszy kościól ormiański dlugie 15 lat

jakością wyroby tureckie.

najwprawniejsi wyprawiali skóry na

miara.

wspólnoty ormiańskiej wlaściciel

pozostawal zamknięty. Gdy zostal

Jednak glównym źródlem docho-

safian, zaś najbardziej doświadcze-

Zapytajmy, jak wyglądali ów-

Stanislawowa zostal zmuszony do

odrestaurowany, liczba parafian wy-

dów Ormian byl handel końmi, wo-

ni wyrabiali z niej pasy, buty, siodla.

cześni Ormianie? Naturalnie, róż-

wydania nowego przywileju, który

nosila zaledwie 50 osób.

lami i owcami. Jeździli do Moldawii,

Handlowano również wieprzowiną,

nili się nieco od tych nieogolonych

mial regulować zasady samorządu

Resztki Ormian zatrważająco

Rumunii i Bulgarii, gdzie dzierżawili

zbożem i jesiotrami. Istnialy też or-

mężczyzn w kaszkietach, którzy

ormiańskiego. Ormianie zostali w

szybko polonizowaly się. I chociaż w

olbrzymie pastwiska, na których wy-

miańskie szynki, zajazdy, cale sieci

sprzedają mandarynki na targu

nim zrównani w prawach z Polaka-

parku mieszkal baron Romaszkan, a

pasali konie, woly, owce karakulowe.

sklepików i magazynów. Wszystko

w Iwano-Frankowsku. Zachowal

mi, zwolniono ich na ziemiach Potoc-

w książce telefonicznej z 1920 roku

Gdy zwierzęta nabraly odpowiedniej

to przynosilo dochody, więc najmniej-

się portret radcy Krzysztofa Rosz-

kiego od oplat celnych i zezwolono

można bylo jeszcze natrafić na na-

wagi, pędzono je do Stanislawowa.

sza wspólnota slusznie uchodzila za

ko-Bogdanowicza (1686-1767), o

na wybory wlasnego magistratu. W

zwiska ormiańskie, w piersiach tych

Część sprzedawano podczas jar-

najbogatszy naród. W 1735 roku 300

którym historyk Barącz pisze, że

mieście istnialy więc odtąd dwa sa-

ludzi bilo już jednak polskie serce.