44

Z pamiętnika podróżnika

23 maja­15 czerwca 2017 nr 9­10 (277­278) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Ormiańskie świątynie na Ukrainie

Źródla kronikarskie twierdzą, że pierwsi Ormianie na terenach dzisiejszej Ukrainy poja-

wili się prawie równocześnie ze Slowianami w VII wieku. Glówny jednak potok ich

migracji nasilil się po upadku państwa ormiańskiego w XI wieku. Wyróżniali się umie-

jętnością uprawiania handlu i byli wspanialymi mistrzami, zwlaszcza w rzeźbie kamien-

nej. Za swój nowy dom obrali sobie pólwysep krymski i bylo ich tam tak wielu, że nie-

które źródla zachodnioeuropejskie XII-XV w. nazywają Krym ,,Armenia Magna", czyli

Wielką Armenią. Glównymi ośrodkami ich życia i handlu byly dwa miasta ­ Kaffa

(dzisiejsza Feodosja) i Stary Krym (pierwsza stolica chanów krymskich).

jowniczy komuniści zniszczyli świą-

DMYTRO ANTONIUK

tynię, pozostawiając jedynie arkady

tekst i zdjęcia

zewnętrznej galerii, która obecnie

zostala ozdobiona dekoracyjnymi

Kaffa

kutymi kratami. Natomiast ocalala

Zachowalo się tu wiele zabyt-

wieża katedry św. Nigola obecnie

ków ormiańskiej architektury. Zgro-

posiada na parterze kaplicę św. Ste-

madzone są zasadniczo na terenie

panosa z freskami sprzed najazdów

sąsiadującym ze starą fortecą ge-

tureckich.

nueńską, niektóre jednak leżą w

Największą relikwią katedry byl

pewnym oddaleniu. Np. najstarsza

cudowny obraz Matki Bożej Ormiań-

świątynia ormiańska ­ Surb-Sarkis.

skiej. Niektórzy historycy przypusz-

Niektórzy historycy datują ją rokiem

1330. Do XVI wieku byla ośrodkiem

dzialalności ormiańskich mistrzów,

którzy przepisywali dawne manu-

skrypty i nauczali sztuki grawerstwa

i miniatury. Świątynia kilkakrotnie

plonęla i byla zatapiana przez po-

wodzie, wewnątrz zachowala się je-

dynie bogato rzeźbiona chrzcielnica.

Wokól Surb-Sarkis umieszczone są

slynne chaczkary ­ kamienne krzy-

że ormiańskie. Niektóre z nich są o

Monaster Surb-Chacz

wiele starsze od samej świątyni. Tu

Z obiektów świeckich w daw-

sków w klasztornej kaplicy. W 1924

kach średnich byla znacznie więk-

zostal ochrzczony najbardziej znany

nej Kaffie warto obejrzeć wspanialą

roku bolszewicy zamordowali ostat-

sza, ale za panowania osmańskie-

Ormianin Krymu ­ Iwan Ajwazowski,

fontannę ormiańską z 1586 roku pod

niego mnicha i umieścili w klasztorze

go popadla w ruinę. Jak pisze Olga

który po pożarze w 1888 roku odnowil

górą Mitrydat, niestety od dawna nie-

obóz pionierów. W miejscu kaźni

Plamienicka, w 1700 roku Ormianin

świątynię na wlasny koszt. W niej też

czynną.

rośnie obecnie drzewo pamięci. Po

Bogdan Latynowicz z wlasnych fun-

spocząl po śmierci. Dziś Surb-Sarkis

uzyskaniu przez Ukrainę niepodle-

duszy odbudowal absydę świątyni,

zostala zwrócona Ormiańskiemu Ko-

glości Surb-Chacz zostal zwrócony

zamieniając ją na kaplicę klasztoru

ściolowi Apostolskiemu.

Surb-Chacz

Gdy napięcia pomiędzy Ormiana-

Ormiańskiemu Kościolowi Apostol-

ormiańskiego obrządku unickiego ss.

W odróżnieniu od Surb-Sarkis,

Madonna Stanislawowska

mi i Genueńczykami, którzy usilowali

skiemu i powoli zacząl się odradzać.

kościól świętych Archaniolów Micha-

ich nawrócić na katolicyzm, dosięgly

Ostatnio toczyly się pertraktacje o

la i Gabriela z pocz. XV wieku nie jest

wniesienie zabytku na listę UNE-

SCO, ale przeszkodzila temu anek-

sja Krymu przez Rosję.

Podole

Jednym z największych ośrod-

ków, w których koncentrowalo się

życie spoleczności ormiańskiej od

XIII wieku, byl Kamieniec Podolski.

Uchodźcy z Kaukazu mieli tu wlasny

magistrat i sąd; mieścila się tu stolica

biskupia i cala dzielnica ormiańska z

kilkoma świątyniami. Jedna z pierw-

szych ­ Zwiastowania NMP, pocho-

dzi z początków XIII wieku i uważana

jest za najstarszy zabytek miasta

oraz za jedną z najstarszych świątyń

Wieża i pozostalości kościola św. Mikolaja w Kamieńcu

Cerkiew św. Michala i Gabriela w Kaffie

chrześcijańskich na Ukrainie. W wie-

zenitu, wielu Ormian przenioslo się

dostępny dla wiernych. A tymcza-

dewotek, który istnial przed okupacją

czają, że pochodzi z Bizancjum X

na Stary Krym. W XIV wieku obok

sem, dzięki miniaturowej wieżyczce-

turecką Kamieńca.

wieku. Matka Boża Ormiańska byla

miasta, w miejscu, na które wcześniej

dzwonnicy z okresu średniowiecza

Obok kościola Zwiastowania

uważana za patronkę miasta i wokól

przywieziono ze stolicy w Ani chacz-

wygląda o wiele wspanialej.

NMP możemy dziś oglądać jedną

jej ikony mnożono liczne wota. W

kar, powstal klasztor Surb-Chacz

Oprócz wspomnianych świątyń

z najwspanialszych wież miasta,

1920 roku obraz zostal wywieziony

starej fortecy, mamy w Feodosji

(Święty Krzyż). Budowniczym glów-

która kiedyś byla częścią komplek-

do Charkowa i, jak twierdzi polski hi-

jeszcze kościól pw. św. Jana Chrzci-

nej świątyni klasztornej Surb-Nszan

su obronnego katedry św. Nigola,

storyk Jan Chrząszczewski, do dziś

ciela z 1348 roku, który obecnie jest

byl mnich Owanes, który wzniósl ją w

znanego póżniej jako kościól św.Mi-

znajduje się w magazynach Muzeum

cerkwią prawoslawną; cerkiew św.

1358 roku. Klasztor szybko stal się

kolaja. Pierwszą świątynię datowaną

Narodowego w Kijowie w dziale

Jerzego z 1395 roku, która należala

centrum oświaty. Dzialalo tu semina-

XV wiekiem zniszczyli Turcy. W roku

sztuki zachodniej i wschodniej (pod

do klasztoru pod tym samym we-

rium i szkola, mieścila się biblioteka z

1767 odbudowal ją w stylu baroko-

numerem inwentaryzacyjnym 168).

zwaniem (dziś przekazana Ormiań-

wieloma unikatowymi inkunabulami,

Natomiast w zakrystii katedry rzym-

wym komendant twierdzy kamieniec-

skiemu Kościolowi Apostolskiemu).

zdobionymi wspanialymi ormiański-

skokatolickiej wisi jej XIX-wieczna

kiej Jan de Witte. Jego syn, Józef, po

Zamknięte są świątynie św. Stefana

mi miniaturami. Tradycyjnie klasztor

kopia.

malżeństwie z legendarną greczyn-

i św. Jana Ewangelisty, datowane

otaczaly kamienne fontanny i liczne

Zgodnie ze swą piękną tradycją

ką Zofią Glavone (późniejszą panią

przelomem XIV-XV wieków. Wejść

chaczkary. Niektóre, pomimo prze-

Ormianie zawsze budowali w miej-

Potocką), zamieszkiwal w dworku,

do ich wnętrz można jedynie z wy-

śladowań za komuny, zachowaly się

scach osiedlenia fontanny i kopali

naprzeciwko katedry św. Mikolaja.

Chaczkary w cerkwi Surb-

cieczką.

do dziś, podobnie jak fragmenty fre-

studnie. Mamy więc również obok

Niestety w latach 30. XX wieku wo-

Sarkis