28

Z pamiętnika podróżnika

13­29 czerwca 2017 nr 11 (279) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Znane polskie rody na wschodzie Rzeczypospolitej:

Sanguszkowie  (cz. II)

Sanguszkowie (pierwotnie Sanguszkowicze) ­ magnacki ród książęcy (kniaziowski) herbu Pogoń

Litewska, będący galęzią litewskiej dynastii Giedyminowiczów, a wywodzący się od księcia Fiodora,

syna wielkiego księcia litewskiego Olgierda i wnuka wielkiego księcia litewskiego Giedymina. Nazwi-

sko rodu pochodzi od imienia syna wspomnianego Fiodora ­ księcia Sanguszki. Byli przedstawicie-

lami ruskiej szlachty prawoslawnej i na wiarę katolicką przeszli dopiero z początkiem XVII wieku.

szedl na ganek, nawolując ciżbę do

DMYTRO ANTONIUK

spokoju, ale zostal zakluty bagne-

tekst i zdjęcia

tami. Nie zważano ani na dobro-

Rezydencję w Slawucie wysta-

dziejstwa Sanguszków, ani na wiek

wil pod koniec XVIII wieku Hieronim

księcia ­ mial 85 lat! Fotografia za-

Janusz Sanguszko, dzialacz wojsko-

mordowanego księcia znajduje się

wy i polityczny. Kilkakrotnie w swym

w muzeum krajoznawczym w Sla-

życiu zmienial partie i stronnictwa

wucie. Dyrektor muzeum Stanislaw

polityczne. Byl zaciętym przeciwni-

Francewicz chętnie oprowadzi was

kiem Konstytucji 3 Maja. Obstając

po mieście i pokaże to, co ocalalo z

przy swoich poglądach politycznych

dawnych lat.

wywolal na pojedynek Rzewuskie-

Palac po rozgrabieniu zostal

go za obrazę honoru, jednak dzięki

spalony. Ocalaly powozownia i kuch-

wplywowi króla udalo się pojedynku

nia o interesującym ksztalcie da-

uniknąć. Ojca pomścil jednak syn

chów, i rzecz ważna ­ zabudowanie

Eustachy, raniąc lekko ,,krzywdzicie-

stajenne, w których mieszkal Roman

Ujeżdżalnia koni w Antoninach

la". To dzięki Hieronimowi Januszowi

,,Sybirak" Sanguszko. Obecnie jest

powstala w Slawucie stadnina, gdzie

Kilkakrotnie organizowal zakup koni

Na zeslaniu na Syberii Roman zglosil

to byly szpital wojskowy. Wygląd

Roman Sanguszko zgromadzil

hodowano znane w calej Europie

na Wschodzie i nawet mial swego

się do udzialu w wojnie kaukaskiej. Tu

zewnętrzny zabytku pozostal prawie

w majątku w Slawucie znaczne

konie krwi arabskiej. Pierwsze konie

przedstawiciela w syryjskim Aleppo.

podczas walk zostal ranny. Przywró-

bez zmian: zachowal się trójkątny

zbiory broni, jednak jego glównym

zostaly przejęte po bitwach z Turka-

Najbardziej znanym pośród rodu

cono mu za to tytul szlachecki i prawa

fronton i pilastry, ale wnętrza zostaly

hobby, jak ojca i dziadka, byly ko-

mi i Tatarami, a później Sanguszko

Sanguszków byl jednak powstaniec

obywatelskie, a nawet nagrodzono

calkowicie przebudowane. Wokól, na

nie arabskie. Nie mieszkal nawet w

wysylal swoich koniuszych po zakup

Roman, znany pod przezwiskiem

4-miesięcznym urlopem.

terenie opuszczonej jednostki woj-

glównym palacu Hieronima Sangusz-

koni na Wschód.

,,Sybirak". Byl synem Eustachego i

Gdy przyjechal do Slawuty, wy-

skowej, pasą się konie. Możliwie, że

ki, lecz przeniósl się do stajni, które

O wiele bardziej bogate życie

w 1844 roku przejąl po nim Slawutę.

straszyla się go rodzona córka, któ-

jest to dalekie potomstwo slynnych

wprawdzie architekturą przypominaly

spędzil wspomniany już Eustachy

Jeszcze w mlodości na żądanie Alek-

ra nie poznala ojca. Po powrocie z

arabskich rumaków Sanguszków.

palac. Chcial być bliżej swych kobyl

Sanguszko, odziedziczywszy Sla-

sandra I zostal czlonkiem jego straży

urlopu zostal przeniesiony do slużby

wutę po śmierci ojca. Byl aktywnym

przybocznej. Ale już w 1831 wziąl

policyjnej do Moskwy, gdzie w wyni-

uczestnikiem w walce Polaków z

udzial w powstaniu listopadowym. Po

ku nieszczęśliwego wypadku ogluchl

Rosjanami, a nawet mial porwać

dostaniu się do niewoli na pytanie o

do końca życia. Dopiero w 1845 roku

zezwolono mu wrócić do domu.

Szczęśliwie slawucki i inne ma-

jątki nie zostaly skonfiskowane, bo

Eustachy przed śmiercią zapisal

wszystko córce Romana ­ Marii. Po

śmierci dziadka ojciec stal się ofi-

cjalnym opiekunem wlasnej córki i

faktycznym wlaścicielem majątków

rodzinnych. Dalo mu to możliwość

rozwinąć w Slawucie znaczną dzia-

lalność gospodarczą i spoleczną:

wybudowal hutę żelaza, fabrykę

sukna i żeliwa. Z majątku w Zasla-

Targ, zbudowany w Slawucie przez Sanguszków

wiu przewiózl rodowe archiwum,

króla Stanislawa Augusta. W bitwie

motywy swoich dzialań, dumnie odpo-

bibliotekę i wiele cennych rzeczy.

pod Szczekocinami uratowal życie

wiedzial: ,,Z przekonania". To powie-

Biblioteka do 1917 roku liczyla kil-

Tadeuszowi Kościuszce, odbijając

dzenie stalo się później dewizą jego

kanaście tysięcy tomów, wśród

go z rąk husarii rosyjskiej. Podczas

rodu. Ponieważ byl wojskowym, więc

których byly rękopisy i inkunabuly,

obrony Warszawy zostal ranny. Po

podlegal za ten czyn karze śmierci,

sięgające 1284 roku! Byly tu listy

kilku latach pokoju zostal osobistym

jednak dzięki prośbom i lapówkom

Petra Doroszenka, króla Jana III

Kościól św. Doroty

adiutantem Napoleona i przeszedl

braci i rodziny otrzymal wyrok zesla-

Sobieskiego, XVI-wieczne Biblie

z nim calą kampanię rosyjską 1812

nia. Gdy dowiedzial się o tym Mikolaj

i źrebaków. Tu do swych komnat

­ Ostrogska, Radziwillowska i Le-

Radzę wybrać się też do kościola

roku. Pozostawil po niej interesujące

I, nakazal mu iść na zeslanie piechotą

przeniósl bibliotekę. Wyhodowane

opolity. Większość tych dziel pod-

św. Doroty, gdzie zostal pochowany

wspomnienia, a w nich, między inny-

w kajdanach. Hardy magnat od Orla,

tu konie Sanguszko stale wysylal na

czas I wojny światowej wywieziono

,,Sybirak", i przy rynku zobaczyć rów-

mi, opis spalenia Moskwy i odwrót

przez Moskwę, Kazań, Perm szedl

różne wystawy i gonitwy, a we Wied-

w gląb Rosji, ale po podpisaniu Po-

nież barokowy XVIII-wieczny budynek

Francuzów. Wróciwszy z resztkami

razem z prostymi zeslańcami, a slu-

niu otrzymal nawet Grand Prix.

koju Ryskiego, zwrócono Polsce.

targu. Sowieci oblożyli go wprawdzie

armii Napoleona do Warszawy Eu-

ga wiózl za nim pieniądze i odzież.

Po ,,Sybiraku" Slawuta przeszla

Pozostale zbiory zniszczyl pożar w

plytkami ceramicznymi, wladze zaś

stachy nie pojechal dalej z impera-

Mówila o tym wówczas cala Europa.

do rąk jego siostrzeńca Romana

listopadzie 1917 roku.

obecne sprzedaly, więc obejrzeć go

torem, a faktycznie zdezerterowal.

juniora, który mieszkal tu do 1917

można jedynie od zewnątrz.

Może to wlaśnie uratowalo jego ma-

roku. Na życzenie żony rozbudowal

jątki przed konfiskatą przez Rosjan.

znacznie stary palac, dobudowal

Sanguszkowie

W 1825 roku glośny stal się skandal,

dwa piętra, umeblowal je i przeniósl

w Antoninach Potockich

po tym, jak Eustachy nakazal wy-

tu wszystkie rodowe zbiory i cenne

W drugiej polowie XVIII wieku

wieźć na wozie gnoju oficera Strzel-

rzeczy. Wówczas zostal odnaleziony

księżna Barbara Sanguszkowa prze-

nickiego, który przyjechal do Slawuty

i przywieziony tu z Zaslawia wielki ob-

kazala w dzierżawę wioskę Holodki

z przeprosinami za swe niewlaściwe

raz ,,Sejm w czasach Zygmunta III".

swemu szwagrowi Ignacemu Mal-

zachowanie podczas jakiegoś balu w

Po odrestaurowaniu stal się glówną

czewskiemu ­ dziadkowi przyszlego

Warszawie. Wielki książę Konstanty

ozdobą slawuckiego palacu.

poety Antoniego Malczewskiego.

rozkazal uwięzić na kilka dni San-

W listopadzie 1917 roku dzicy

Wybudowal on tu klasycystyczny

guszkę w więzieniu w Żytomierzu za

i pijani chlopi, którym dotychczas

palac i zasadzil olbrzymi park, który

znieważenie munduru. Po odbyciu

w majątkach Sanguszków żylo się

wywarl takie wrażenie na Barbarze,

kary Eustachy Sanguszko na kilka lat

wlaściwie dostatnio, gdyż zarabia-

że zaproponowala zmienić nazwę

opuścil Imperium Rosyjskie.

li duże pieniądze w fabrykach w

wioski z Holodki na Antoniny ­ na

Eustachy kontynuowal i rozwijal

i hucie, zorganizowali napad, by

cześć swej siostry. Nazwa ta przy-

Stajnie palacowe, w których czasem mieszkal Roman ,,Sy-

dzielo ojca ­ hodowlę koni arabskich.

rozgrabić palac. Książę Roman wy-

jęla się dopiero pod koniec XIX

birak" Sanguszko