img
20
kurier kulturalny
29 września­16 października 2017 nr 18 (286) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com
Alabastrowa szkatulka z Żurawna
szymi prądami umyslowymi, jakie
Alabaster to mineral, będący
Z MARIUSZEM OLBROM-
panowaly w dobie renesansu na te-
drobnoziarnistą odmianą gipsu zna-
SKIM pisarzem, muzealni-
renie Italii. Po powrocie w 1450 roku
ny już w starożytności i uznawany za
kiem, dyrektorem Muzeum
do kraju i objęciu arcybiskupstwa
wyśmienity surowiec rzeźbiarski. Już
im. Anny i Jaroslawa Iwasz-
lwowskiego, zapraszal do Dunajowa,
w starożytnej Grecji wykonywano z
kiewiczów w Stawisku roz-
do swojej letniej siedziby, wybitnych
niego przedmioty dekoracyjne i użyt-
mawiala ANNA GORDIJEW-
humanistów. Sam arcybiskup byl też
kowe, traktowano jak kamień okla-
SKA.
poetą, twórcą epigramatów, a także
dzinowy. W dawnej Rzeczypospolitej
historycznego dziela De avocatione
na znaczną skalę wydobywano ten
Na początku września
Vladislai regis. W Dunajowie gościl,
kamień w XVI i XVII wieku. Wyko-
w Żurawnie nad Dniestrem
między innymi, slawny wloski huma-
rzystywano go na nagrobki, pomniki
zostala podpisana deklara-
nista Filip Kallimach, a wlaściwie Fi-
oraz ozdobne elementy świątyń i
cja o zamiarze utworzenia
lip Bounacorsi, późniejszy sekretarz
innych budowli we Lwowie i innych
Muzeum Mikolaja Reja, w
kancelarii królewskiej na Wawelu,
miastach Rusi Czerwonej. Już w XVI
miejscu urodzin ,,ojca lite-
nauczyciel i doradca polityczny króla
wieku w Żurawnie dzialaly warsztaty
ratury polskiej". Deklarację
Jana Olbrachta. Spod pióra Kallima-
obróbki alabastru, gdzie zatrudniano
podpisal mer Żurawna Wa-
cha wyszly wówczas nowatorskie
mistrzów wywodzących się z Nie-
syl Witer i Pan jako pisarz
elegie milosne do nieznanej dziś
miec i z Wloch. W XVIII w. wydobycie
polski, muzealnik, inicjator
mieszczki lwowskiej Fanni. Swemu
prawie zamarlo. Dopiero po I wojnie
tego projektu. Później, jako
lwowskiemu opiekunowi Kallimach
światowej wlaściciel miejscowego
świadkowie, wszyscy obec-
zrewanżowal się wspanialym dzie-
majątku Kazimierz Czartoryski z żoną
ni w sali widowiskowej w
lem, pisanym wzorowaną na Cycero-
Heleną ze Skrzyńskich wznowili eks-
ratuszu w Żurawnie: przed-
Mariusz Olbromski
nie laciną, a mianowicie biografią Ży-
ploatację kamieniolomów i urucho-
stawiciele stowarzyszeń i
przez pól wieku na modlitwie jego ko-
Jana Pawla II, a później papieża
cie i obyczaje Grzegorza z Sanoka,
mili w Żurawnie produkcję wyrobów
wladz, naukowcy, muzealni-
lejni następcy. W 1991 roku zatrzymal
Benedykta XVI, autor takich prac
arcybiskupa lwowskiego, w którym
z alabastru. Sprowadzili specjalistę z
cy, pisarze. Mialam zaszczyt
jak Miejsce dla każdego. Opowieść
się tam papież Jan Pawel II w czasie
autor przedstawia arcybiskupa jako
wloskich Apeninów, Bertiniego, który
opatrzyć również wlasnym
o świętości Jana Pawla II, (wspólnie
swej historycznej pielgrzymki do Luba-
wybitnego i dojrzalego humanistę,
szkolil miejscowych kamieniarzy. O
podpisem ten dokument w
z Brygidą Grysiak) oraz Sekretarz
czowa. Dom moich dziadków już nie-
wzorzec osobowy humanisty i mece-
poziom artystyczny wyrobów dbal
imieniu Kuriera Galicyjskie-
dwóch Papieży, wznowil prastarą i
stety nie istnieje. Bardzo kochalem ten
nasa. Muszę powiedzieć, że i dzisiaj
architekt Józef Szostakiewicz. Za-
go. To bardzo piękna chwila
piękną tradycję spotkań intelektuali-
skromny dom z ogrodem. Wewnątrz
to dzielo dobrze się czyta, jest rze-
trudniono też wybitną rzeźbiarkę Ja-
w dziejach literatury i kul-
stów i pisarzy w Dunajowie. Jeszcze
bylo wiele pięknych mebli, zdjęć, pa-
czywiście świetnie napisane.
dwigę Horodyską, rodem ze Lwowa.
tury polskiej, a także rela-
raz pragnę to mocno podkreślić, że
miątek, szczególnie w jadalni, jeszcze
Wyroby żurawieńskiej alabastrowni
cjach  polsko-ukraińskich.
Jakie bylo oddzialywanie
literatura tamtego okresu i tamtego
z czasów przedwojennych z Żólkwi.
prezentowano na wielu międzynaro-
O czym ona świadczy?
tego pierwszego dworu re-
obszaru stanowi wielkie dziedzic-
W sypialni dziadziów, gdzie bylo też
Zgadzam się z panią redaktor,
dowych targach. W 1929 roku fabry-
nesansowego w Rzeczypo-
two przeszlości. Tworzona w języku
moje lóżko, pamiętam toaletkę wraz
że to bardzo ważny fakt w dziejach
ka wyrobów z alabastru zatrudniala
spolitej?
lacińskim i polskim bardzo często
z krysztalowym lustrem w bogatych
naszej literatury i kultury. Podpisa-
Sądzę, że renesansowy dwór
kilkudziesięciu pracowników. Dyspo-
poprzez opis miejsc, postaci, oby-
ramach babci Anieli, do której jej imię
nie wspólnej deklaracji o zamiarze
w Dunajowie oddzialywal w tam-
nowano maszyną parową i specja-
czajów i zdarzeń odnosi się także
przystawalo zupelnie, bo byla aniolem
utworzenia Muzeum Mikolaja Reja,
tym czasie szczególnie na pobliskie
listycznymi obrabiarkami. Fabryka
w miejscu urodzin pisarza, świadczy
produkowala zarówno material bu-
o tym, że można i trzeba budować
dowlany, elementy dekoracyjne na
wlaśnie dzisiaj prawdziwą wiedzę
fasady kamienic, między innymi do
nie tylko o historii, ale też o dziejach
pobliskiego Stryja, Drohobycza. Ro-
kultury polskiej, a także jej wzajem-
biono rzeźby, elementy dekoracyjne,
nych powiązaniach i relacjach z kul-
a także przedmioty użytkowe, mię-
turą ukraińską. Trzeba nam dzisiaj
dzy innymi piękne lampy i szkatulki.
szczególnie pamiętać, że oba narody
We Lwowie przed wojną byl specja-
żyly ze sobą przez wiele wieków na
listyczny sklep z alabastrowymi wy-
co dzień razem, na ogromnym ob-
robami z Żurawna. Przypuszczalnie
szarze, pod dachem jednego domu,
więc stamtąd wspomniana szkatulka
który wtedy zwal się Rzeczypospo-
trafila do domu moich dziadziów.
litą. Poszczególne utwory literatury
Warto też dodać, że z kamieniolomu
polskiej odnoszące się do obszaru
w Żurawnie, pochodzą np. plyty, któ-
dzisiejszej Ukrainy, poczynając od
rymi udekorowano klatkę schodową
czasów Mikolaja Reja aż do wspól-
i westybul starego gmachu Bibliote-
czesnych, ze względu na tematykę,
ki Jagiellońskiej w Krakowie. Wiele
opis krajobrazów, wydarzeń, osób,
oryginalnych elementów wystroju
zwyczajów, pieśni, tańców,rów-
wykonanych z tegoż surowca moż-
nież dziś szczególnie cennym dzie-
na obejrzeć w krakowskim kościele
Tablica pamiątkowa Mikolaja Reja w Żurawnie
dzictwem Ukrainy, bo odnoszą się do
karmelitów bosych przy ul. Rako-
dobroci. Na toaletce stala szkatulka
dziejów tych ziem i wszystkich ludzi
do Rusinów, dziś Ukraińców, i w tym
miasta, między innymi na: Żurawno,
wickiej, w tym: oltarze, ambonę,
miodowo-żólta, piękna, z alabastru.
je zamieszkujących. W tym sensie
sensie jest także ukraińskim, szcze-
Sambor, Dobromil, Lwów oraz Prze-
misy na wodę święconą, okladziny
Bylo w niej szereg różnych drobia-
naszym wspólnym skarbem i dzie-
gólnym skarbem i wspólnym naszym
myśl. Zapewne nieprzypadkowo na
filarów nawy glównej. Alabastrowy
zgów, które mnie ­ malca fascynowa-
dzictwem, a więc powinny być chro-
dziedzictwem.
tym wlaśnie obszarze mamy do czy-
jest też pomnik Mikolaja Kopernika,
ly: stare zdjęcia, sznury korali, broszki,
nione i otoczone wspólną opieką.
nienia z narodzinami i wspanialym
zdobiący westybul Polskiej Akade-
Po podpisaniu tej umo-
bilety wizytowe, pierścionki. Często
rozwojem literatury polskiej pisanej
mii Umiejętności przy ul. Slawkow-
Dlaczego wlaśnie w Żu-
wy, zwiedzaliśmy wszyscy
się nimi bawilem. Babcia o tych przed-
w języku narodowym i bogatej kultury
skiej w Krakowie. Wiele kościolów
rawnie, nad Dniestrem, roz-
zabytki prastarego Żurawna.
miotach opowiadala mi różne historie,
tworzonej w duchu renesansu. Zasta-
na terenie Polski posiada rzeźby i
poczęly się dzieje literatury
Byliśmy też w parku przy
które zapadaly mi w pamięć. Byly to
nawiające, że wlaśnie tam pojawily
elementy dekoracyjne wykonane z
polskiej?
dawnym palacu Czartory-
opowieści o Żólkwi, o Lwowie, o lu-
Tak się pięknie zlożylo, że w
się wielkie indywidualności twórcze
alabastru w Żurawnie. We Lwowie
skich, a dziś sanatorium.
dziach, które wtedy wydawaly mi się
dziejach rozwoju renesansu w Euro-
­ wybitni pisarze, wielka plejada. A
z alabastru z Żurawna jest oltarz
Tam w wywiadzie ze mną dla
bajkami. Może więc ta szkatulka byla
pie wlaśnie Ziemia Halicka i Lwow-
więc przede wszystkim Mikolaj Rej z
glówny w kościele św. Marii Mag-
Kuriera Galicyjskiego wspo-
dla mnie przedziwnym, magicznym
ska odegraly szczególną rolę i zaja-
Żurawna, ale też Grzegorz z Sambo-
daleny, przed którym modlą się od
mnial Pan o rodzinnej pa-
wtajemniczeniem w świat Kresów. Po
śnialy wyjątkowym blaskiem. To tu,
ra, Szymon Szymonowicz ze Lwowa,
lat wierni o zwrot świątyni. Ale dla
miątce rodem z Żurawna...
latach, udalo mi się, już jako muzeal-
w miejscowości Dunajów w pobliżu
Tak, to dość niezwykla historia.
Stanislaw Orzechowski z Przemyśla.
mnie najcenniejszym i najpiękniej-
nikowi ustalić, że szkatulka ta zostala
Lwowa, powstal pierwszy dwór rene-
Otóż w dzieciństwie wychowywalem
Przez pewien okres życia związany
szym alabastrowym przedmiotem
zrobiona w Żurawnie z alabastru wy-
sansowy na terenie calej, ogromnej
się w przygranicznym Lubaczowie,
byl ze Lwowem też ks. Piotr Skarga.
z Żurawna jest owa szkatulka z
dobywanego z uroczyska Bakocyn na
przecież I Rzeczypospolitej zalożony
w drewnianym domu dziadków, polo-
W 1562 roku objąl probostwo w Roha-
dzieciństwa, którą przechowuję pie-
przeciwleglym brzegu doliny Dniestru.
przez lwowskiego abpa lacińskiego
żonym przy ulicy Mickiewicza, jakieś
tynie, niewielkim mieście polożonym
czolowicie do dziś. Kiedy więc przy-
Może więc jakieś impulsy z dzieciń-
Grzegorza z Sanoka, który żyl w
dwieście metrów od budynku, w któ-
nad Zgnilą Lipą, doplywem Dniestru,
jechalem do Żurawna, patrzylem
stwa, pamięć o tej szkatulce przywio-
latach 1407­1477. Zanim zostal ar-
rym zatrzymal się po wojnie wygnany
a później wrócil do Lwowa.
na wszystkich tam ludzi, na miasto,
dla mnie po latach do Żurawna.
cybiskupem lacińskim wielokrotnie
ze Lwowa arcybiskup Eugeniusz Ba-
Trzeba też wspomnieć, że w
jakby na dalszą część serdecznej,
podróżowal po Europie, trafil też do
ziak, metropolita, późniejszy konse-
ostatnich latach laciński arcybiskup
przyjaznej i rodzinnej historii.
Co to jest alabaster i kie-
Rzymu na dwór papieża Eugeniusza
krator na biskupa ks. Karola Wojtyly.
lwowski Mieczyslaw Mokrzycki, wie-
dy wydobywano go w Żu-
Dziękuje bardzo za roz-
IV i tam zaznajomil się z najnow-
A później trwali tam w tym budynku
loletni sekretarz świętego papieża
rawnie?
mowę.