22

Okruchy historii

31 października­16 listopada 2017 nr 20 (288) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Jak Polacy Charków budowali (cz. XVI)

Polscy badacze Jakucji i Syberii

związani z Charkowem

Mimo że pochodzili z różnych stron, warstw spolecznych, posiadali róż-

niącą się drogę życiową, mimo to, mieli wiele wspólnego: wszyscy byli

Polakami, nie z wlasnej woli odbywali katorgę na Syberii, a także w pew-

nym okresie życia Charków stal się ich życiową przystanią.

Charkowa ponownie zostal aresz-

będzie naświetlać wyniki badań o Sy-

MARIAN SKOWYRA

towany i odeslany na przymusowe

berii. Chociaż nie udalo się powolać

Polscy badacze Syberii, w tym

prace na rzece Kara. Otrzymal wy-

takiego czasopisma o Syberii, Wita-

szczególnie Jakucji, po dotarciu na

rok 10 lat katorżniczej pracy. Każdy

szewski wiele publikowal.

,,nieludzką ziemię" starali się wszelki-

z takich więźniów przed zsylką mial

Za aktywną naukową dzialalność

mi sposobami zapelnić wolny czas w

wyrywane nozdrza, na czole wypa-

otrzymal zezwolenie na powrót do

czasie trwającej 8­9 miesięcy suro-

lano literkę ,,B", a na policzkach ,,O"

europejskiej części Rosji. Zdecydo-

wej zimy w kraju Socha, który od XVII

i ,,P". Z tymi oznaczeniami czlowiek

wal się jednak na zamieszkanie w

wieku zostal wlączony w sklad Księ-

byl zmuszony radzić sobie w życiu,

Chersoniu, a następnie w Odessie.

stwa Moskiewskiego i byl regular-

gdyż jako byly katorżnik nie zawsze

Udzielal się w wielu stowarzyszeniach

nie zasiedlany kosztem zeslańców.

spotykal się z życzliwością.

ludowych. Pod koniec życia wyjechal

Spotkania z Jakutami, rdzennym

Po odbyciu kary w 1886 zostal

do Petersburga, a w ostatnim roku

narodem w pierwszych latach mialy

przez żolnierzy przetransportowany

życia zamieszkal w Moskwie, gdzie

wiele cech życzliwości, gdyż zmar-

do Jakucji. Tutaj rozpocząl badania

zmarl 21 czerwca 1918 roku.

zniętych zeslańców Jakuci chętnie

nad językiem Jakutów, a rezultatem

Najbardziej znaną postacią zwią-

Mikolaj Witaszewski

przyjmowali do swych domów, kar-

tego stal się pierwszy podręcznik gra-

zaną z Charkowem, slynący jako

Karę przybyl 4 marca 1882 roku, a w

mili i przyodziewali. Dla uniknięcia

matyki języka jakuckiego. Pisownia

autor ,,Slownika Jakuckiego Języka"

Edward Piekarski

następnym roku zostal przeniesiony

depresji zeslańcy rzucali się w wir

języka Jakutów byla zapisywana w

i ,,Wypisów z narodowej literatury Ja-

sposób pominąć faktu, że niektórym

na osiedlenie się do Jakucji.

pracy. Uczyli miejscowe dzieci w or-

języku lacińskim, jednak po rewolucji

kutów" byl Edward Piekarski ­ zesla-

udawalo się pozostać w Charkowie,

Na terenie kraju Socha zajmowal

ganizowanych przez siebie szkolach.

październikowej zostala zamieniona

ny do Syberii w 1888 roku.

jednak ,,tych szczególnie niebezpiecz-

się prawem i wierzeniami Jakutów.

Sami też uczyli się języka jakuckiego

na cyrylicę. Jak się okazuje obecnie

Urodzil się 25 października 1858

nych" odprawiano drogami leśnymi

Ta praca zostala podjęta na podsta-

oraz podjęli badania nad historią tego

za pośrednictwem języka rosyjskiego

roku w okręgu Mińskim na Bialorusi.

lub rzecznymi nawet do Jakucka. Na

narodu i obszaru. Obecnie dzięki wy-

do polszczyzny trafily niektóre slowa

Straciwszy w dzieciństwie matkę, byl

podstawie zachowanych świadectw

silkom m.in. Polaków, Jakutowie to

z jakuckiego, na przyklad ,,balagan",

wychowywany przez dalszych krew-

można zauważyć, że podróż jeńców

naród, który posiada bogatą spuści-

co oznacza maly namiot, czy też

nych. Po ukończeniu gimnazjum na

z Moskwy do Irkucka trwala średnio

znę literacką i naukową.

,,kocz", od którego pochodzi polskie

Bialorusi i Czernihowie, w 1877 roku

pól roku, a następnie przez 10 mie-

W wielu miastach, rozsianych

slowo ,,koczować".

rozpocząl studia na charkowskim

sięcy maszerowano po śniegach i

po bezkresnych terenach Syberii,

Jastrzębski w 1896 roku otrzy-

weterynaryjnym instytucie. Za ak-

mrozie do Jakucka. Niektóre grupy

Polacy doczekali się upamiętnień w

mal zezwolenie na przesiedlenie się

tywną dzialalność narodowościową

do miejsca przeznaczenia docieraly

postaci tablic czy też pomników jak

do Irkucka, gdzie otrzymal zatrud-

zostal wydalony ze studiów w 1878

dopiero po 4 latach wędrówki.

choćby odslonięty 9 września 2001

nienie w bankowości. W tym czasie

roku i zaocznie osądzony na pięć

roku okazaly monument: ,,Pamięci

także wiele publikowal na temat ję-

lat przymusowej pracy na terenie

Polaków ofiar zeslań XVII-XIX wieku

zyka jakuckiego i bral udzial w dys-

Archangielska. Jednak w tym czasie

i masowej represji XX wieku, a także

putach politycznych. Od 1900 roku

udalo mu się schronić, czym uniknąl

wybitnych badaczy Jakuckiej zie-

zostal nad nim ustanowiony nadzór

aresztu. Ostatecznie aresztowany

mi". W swojej zaś ojczyźnie zapo-

polityczny, a w 1902 roku otrzymal

w 1881 roku i zeslany do Jakucji.

mniani, choć należy przyznać, że w

zezwolenie na zamieszkanie w Ode-

Mial wtedy 23 lata. Jakucja wów-

ostatnich latach na kartach polskich

ssie, gdzie także podjąl pracę w ban-

czas byla nazywana ,,więzieniem bez

opracowań i monografii historycz-

ku. Tutaj zmarl 3 sierpnia 1941 roku.

krat" i każdy z zeslańców mial prawo

nych coraz bardziej odkrywane są

Kolejnym katorżnikiem z Jakucji,

swobodnego osiedlania się po odby-

szlaki i miejsca kaźni polskiej inte-

związanym z Charkowem, byl Miko-

ciu kary. Jednak w stosunku do Pie-

Wlodzimierz Budziński

ligencji na terenach Syberii.

laj Witaszewski pochodzący z Ode-

karskiego zastosowano szczególne

Jakucja, czyli ogromny kraj,

ssy. Wedlug wspólczesnych byl ,,zru-

środki ostrożności. W Jakucji zostal

wie prośby rosyjskiego uczonego

niejako wyspa śniegu dla wielu na-

syfikowanym Polakiem. Rozumial

uwięziony w malej izdebce, pilnowa-

Dmitrija Klemenca. Gdy Witaszewski

szych rodaków, stala się domem.

po polsku, ale nie mówil". Za udzial

ny przez policję i aby nie zwariować

otrzymal list zapraszający go do ba-

Tutaj mieszkali, zakladali rodziny,

w wydawnictwie ,,Ziemia i Wola" w

szukal dla siebie rozmaitych form

dań naukowych, tak napisal: ,,Pismo

a ich potomkowie pozostali tam do

Odessie z 1878 roku aresztowany

dzialalności.

Pana bylo dla mnie promykiem sloń-

Sergiej Jastrzębski

naszych dni.

i skazany na 6 lat katorżniczej pra-

Jego przyjaciel tak pisal: ,,W Ja-

ca, w przenikającej mnie zewsząd

Pod koniec XIX wieku w Jakucji

Autor jest świadom ograniczo-

cy, zamienionej w ostateczności na

kucji najstraszniejsze bylo to, że ci,

mgle". Do wspólpracy zapropono-

mieszkalo 255 Polaków, uczestników

ności opracowania, że jest to jedynie

4 lata. W latach 1878-1882 odby-

którzy wyróżniali się dobrocią i wrażli-

wal także dolączyć dwóch Polaków

Powstania z 1863 roku. W tym także

namiastka możliwości opracowań o

wal uwięzienie w Charkowie, gdzie

wością byli skazani na bezczynność.

z Jakucji: Edwarda Piekarskiego i

do 1894 roku mieszkalo tu 44 Pola-

tysiącach więźniów, którzy byli zsy-

trwalo przygotowanie do transportu

Nie bylo żadnej dzialalności ideowej,

Waclawa Sieroszewskiego. Zamie-

ków, którzy zostali zwolnieni z katorż-

lani w gląb Syberii od XVII wieku,

więźniów w gląb Syberii. Nad rzekę

która pozwalalaby na rozladowanie

rzal także zalożyć czasopismo, które

niczych prac i otrzymali pozwolenie

a ich mogily wypelniają syberyjskie

energii". Piekarski z nudów posta-

na osiedlenie się na terenie obwodu

bezkresy.

nowil nauczyć się języka jakuckiego,

jakuckiego. Pierwszym z takich zwol-

Po powstaniu 1863 roku polskich

,,a później obserwowal i notowal (...)

nionych z prac katorżniczych byl Ser-

zeslańców na Syberię kierowano trze-

atramentem z wywaru kory wierz-

giusz Jastrzębski, autor podręcznika

ma szlakami: moskiewskim, symbir-

bowej na skrawkach gazet i opako-

do gramatyki języka jakuckiego.

skim i charkowskim. Przez Charków

wań ­ wyrazy, zwroty, powiedzenia,

Jastrzębski urodzil 20 września

najczęściej przechodzili katorżnicy z

przyslowia. Rozpoczęlo się pisanie

1857 roku się w polskiej charkowskiej

terenów Podola i Wolynia. Szli pie-

dziela życia Piekarskiego ­ Slowni-

rodzinie bankowca. Po ukończeniu

szo, rzadziej na wozach czy saniach,

ka Jakuckiego Języka". W tym też

charkowskiego gimnazjum zdal na

z Lucka lub Krzemieńca aż do Żyto-

czasie zostala zorganizowana eks-

studia medyczne miejscowego uni-

mierza. Dalej przez Kijów, Poltawę do

pedycja naukowa do Jakucji, która

wersytetu, gdzie jakoby za propagan-

Charkowa. W Charkowie znajdowalo

zebrala bardzo dużą ilość materialów

dę zostal w 1876 roku aresztowany.

się Centralne Więzienie Przesylkowe,

dotyczących demografii, antropolo-

Po zwolnieniu z więzienia wyjechal

gdzie po pewnym okresie odsiadki

gii, języka, folkloru i wierzeń Jaku-

za granicę, jednak po powrocie do

więźniów odsylano do Kazania. Nie

tów, jak również dane o ich kulturze