28
Okruchy historii
19 grudnia 201715 stycznia 2018 nr 2324 (291292) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com
Ratujmy Lecznicę narodu!
Z każdym dniem na drzewach w dawnym parku lecznicy doktora Apolinarego Tarnawskiego bylo coraz mniej liści, które opadając
otulaly spękane mury i zbutwiale drewno. Zamierająca natura obnażyla poranione bryly sanatoryjnej architektury i sprawila, że ich
niemy krzyk byl nieco lepiej slyszany. Niestety, nikt nie chcial go uslyszeć. Tymczasem dostojne, stare drzewa calkowicie zrzucily
liście, a puszysty śnieg zakryl wstydliwe zaniedbania. Tak będzie aż do wiosny, lecz do tego czasu kolejny budynek dawnej lecznicy
może przejść do historii. Wchodząc na terytorium Sanatorium Kosiv (tak obecnie nazywa się kompleks dawnych budynków leczni-
cy) wkladamy wyimaginowane okulary z przeźroczami z przeszlości i oczami wyobraźni przywracamy to miejsce do czasów świet-
ności, bowiem ujrzenie rzeczywistego stanu architektury i zalożenia parkowo-ogrodowego jest przykrym doświadczeniem. Z roku na
rok obserwujemy coraz większe zniszczenia, które nie są jedynie wynikiem uplywającego czasu. Znikają kolejne unikalne elementy
architektury, szczególnie zagrożona jest delikatna drewniana snycerka, stanowiąca jej największy walor.
niegdyś najokazalszym budynkiem w
NATALIA TARKOWSKA
lecznicy. Jego eklektyczny styl, lączą-
tekst i zdjęcia
cy niegdyś lekkość szklanego dachu
i subtelność drewnianej werandy z
forteczną wieżyczką, jeszcze dziś
Unikalna wartość
przywodzi dzieciom na myśl zamek.
historyczno-kulturowa
W tym roku decyzją dyrektora roz-
i jej spoleczne znaczenie
Dlugo by pisać o historii tego
poczęto rozbiórkę Lazienek. Pretek-
miejsca, należy zatem w kilku slo-
stem do tego bylo zagrożenie, jakie
wach naszkicować jego niewątpli-
zrujnowany budynek stwarzal dla
wą wartość historyczno-kulturową.
dzieci. Byl on jednak zabezpieczony
Oficjalne otwarcie lecznicy doktora
ogrodzeniem, a okna werandy od
Apolinarego Tarnawskiego mialo
strony ścieżki byly zabite plytami. W
miejsce w 1893 roku. Kosowska
sprawie wstrzymania rozbiórki inter-
lecznica, to nie tylko miejsce wy-
weniowaly wladze miasta Kosowa,
poczynku przedwojennej elity, to
jednak mimo to zdążono rozebrać
także miejsce, w którym powstawaly
drewnianą werandę, której elementy
kolejne cegielki naszej kultury. Ideą
obiecano zabezpieczyć do konserwa-
przyświecającą dzialalności doktora
cji w przyszlości. Jak się okazalo, rze-
bylo duchowe i fizyczne uzdrowienie
kome zabezpieczenie to zlożenie
spoleczeństwa polskiego podzielo-
ich w nieladzie na ziemi. Częściowa
Lazienki przed 1914 rokiem
nego i zgnębionego zaborami. To
rozbiórka Lazienek wcale nie zmniej-
wlaśnie w kosowskiej lecznicy Pola-
ganckim sposobie bycia tworzącym
balast. W czasie krótkiej rozmowy
sowskiej lecznicy dla naszej kultury
szyla zagrożenia, którym byla argu-
cy spod trzech zaborów mieli moż-
legendę tego miejsca oraz o wiecz-
przyznal otwarcie, że wpisanie lecz-
choć doniosle, jest wciąż zbyt malo
mentowana, a spowodowala jedynie
ność spotykania się i rozmawiania
nie glodnych i strudzonych wysilkiem
nicy na listę pamiątek architektury
znane i doceniane.
dewastację jednego z ciekawszych
o przyszlej niepodleglości. To tam
pacjentach w dziwacznych strojach.
jest dla niego niekorzystne, ponie-
Warto podkreślić również zna-
elementów architektonicznych. O
powstal w 1911 roku jeden z pierw-
Historia lecznicy i jej wlaściciel są
waż przez to nie może nic zrobić.
czenie lecznicy dla lokalnej spolecz-
dziwo, dzieciom nie zagrażają drew-
szych polskich zastępów harcer-
nieodlącznym elementem tożsamo-
Strach pomyśleć jakie wizje rodzą
ności. Historia tej placówki to rów-
niane i ceglane rudery rozsiane po
skich pod komendą ks. Kazimierza
ści mieszkańców Kosowa. Z tego
się w glowie dyrektora, skoro wbrew
nież historia wielu polskich i ukraiń-
parku sanatorium, które postawiono
Lutoslawskiego i Olgi Malkowskiej,
powodu los tej placówki nie jest im
formalnej ochronie zabytkowych willi,
skich rodzin z Kosowa i okolic.
w latach 90-tych, a ich budowa nigdy
która wlaśnie w Kosowie wymyślila
obojętny, chcieliby doczekać czasów,
co jakiś czas obserwujemy kolejne
W rozmowach z mieszkańcami
nie zostala ukończona. Dyrektor po-
znane nam doskonale harcerskie
gdy zakladowy park i wille będą znów
zniszczenia unikalnych elementów
miasta wciąż można uslyszeć hi-
wolując się na Ministerstwo Ochrony
pozdrowienie ,,Czuwaj!", które ozna-
cieszyć oko i napawać dumą.
architektonicznych. Wydaje się, że
storie opowiadane im przez babcie
Zdrowia Ukrainy nadal naciska na
czalo bądź czujnym, gotowym,
nie zawsze bylo tak źle. Początkowo
i dziadków, którzy zatrudnieni byli w
calkowite rozebranie budynku.
wladaj sobą jak glosila dewiza
dzialalność dyrektora byla oceniana
lecznicy. Nie blakną wspomnienia
Poprosilam o opinię w sprawie
Stopniowa agonia
doktora Tarnawskiego wypisana
Trudno oprzeć się wrażeniu, że
pozytywnie. Staral się, wmurowując
o dostojnym doktorze, który dzięki
Lazienek Katarzynę Tur-Marciszuk,
nad bramą wejściową do zakladu.
dlugoletni dyrektor sanatorium Jurij
tablicę pamiątkową na Willi Glównej,
swojej postawie życiowej i ciężkiej
która w latach 90. wraz drem Wlo-
Każde miejsce zakladowego
Plawiuk, traktuje dziedzictwo archi-
stawiając w parku popiersie doktora
pracy stawal się dla nich wzorem
dzimierzem Witkowskim i studentami
ogrodu i jego budynków naznaczo-
tektoniczne lecznicy jako zbędny
Tarnawskiego oraz urządzając rocz-
do naśladowania. O jego ekstrawa-
Politechniki Lódzkiej, przeprowadzila
ne jest obecnością naszych wielkich
nicowe imprezy. Dzialania te byly
inwentaryzację budynków dawnej
twórców i polityków. To wlaśnie w za-
jednak powierzchowne. W cieniu ge-
lecznicy: ,,Stan Lazienek jest rzeczy-
ciszu kosowskiego parku powstawaly
stów upamiętniających dokonywano
wiście alarmujący. Na pierwszy rzut
dziela Gabrieli Zapolskiej, Kazimiery
cichej dewastacji.
oka grozi zawaleniem. Zabezpie-
Illakowiczówny, Marii Dąbrowskiej,
Zrozumialym jest, że wobec braku
czenie budynku powinno polegać na
Ferdynanda Ossendowskiego. Ju-
funduszy na bieżące funkcjonowanie
podstemplowaniu ścian, zamurowa-
liusz Osterwa w przerwach między
sanatorium ciężko jest zadbać o od-
niu okien, usunięciu zbędnej roślin-
cotygodniowymi spektaklami odby-
powiednie utrzymanie zabytków jak
ności, uprzątnięciu wewnątrz śmieci
wającymi się w Hali gimnastycznej,
tlumaczy to dyrektor. Jednak miesz-
i zabezpieczeniu murów tymczaso-
wylegiwal się na leżaku pod rozloży-
kańcy Kosowa, którzy na co dzień
wym zadaszeniem. Elementy drew-
stą lipą, a Roman Dmowski upodobal
obserwują poczynania dyrektora,
niane powinny zostać umieszczone
sobie ogromny dąb, w którego cieniu
nie pozostawiają na nim suchej nitki.
na kozlach lub innych podporach
odpoczywal i pisal swoje dziela, a któ-
Chcąc nie chcąc dopatrują się w tym
ponad poziomem ziemi w taki spo-
ry byl nazwany później przez doktora
braku troski o dziedzictwo, jakim przy-
sób, żeby mialy swobodny dostęp
jego imieniem. To tutaj malowali swo-
szlo zarządzać dyrektorowi. Taka jest
powietrza i aby byly zabezpieczo-
je obrazy Stanislaw Janowski, Julian
opinia mieszkańców miasta, którym
ne przed deszczem i śniegiem. To
Falat, Fryderyk Pautsch, Stefan Nor-
los lecznicy nie jest obojętny. W 2013
są tylko czasowe zabezpieczenia,
blin. Zaś na podium popisy erudycji
roku byliśmy świadkami zdewastowa-
dzięki którym elementy te powinny
dawali wielcy profesorowie, jak prof.
nia drewnianej werandy Willi Glów-
przetrwać okres przygotowawczy
Ignacy Chrzanowski, prof. Wincenty
nej, która stanowila niewątpliwy walor
do konserwacji. W tym okresie spe-
Lutoslawski, który napisal tu ,,Rozwój
tego budynku. Zamurowano również
cjalista powinien wykonać przegląd
potęgi woli", czy prof. Wladyslaw Ko-
okna tarasowe, a sam taras zabudo-
materialu rozbiórkowego. Oddzielić
nopczyński, który wpadl w lecznicy na
wano i obito drewnianym sidingiem,
elementy zarażone biologicznie od
pomysl stworzenia ,,Polskiego Slowni-
calkowicie zmieniając wygląd fron-
takich, które mogą zostać poddane
ka Biograficznego". To także w jednej
towej ściany budynku. Wcześniej
konserwacji i wykorzystane w odbu-
z zakladowych willi we wrześniu 1939
podobny los spotkal Willę Bialą oraz
dowie Lazienek. Pozostawienie ele-
roku odbyla się narada Naczelnego
Willę Celinę, które w calości zostaly
mentów drewnianej snycerki bez wy-
Wodza Edwarda Rydza-Śmiglego z
obite drewnianym sidingiem.
żej wymienionych dzialań spowoduje
gen. Wladyslawem Sikorskim. To tyl-
Palącym problemem stal się
jej zniszczenie". Warto nadmienić, że
ko nieliczne przyklady. Znaczenie ko-
jednak budynek Lazienek, będący
Lazienki od strony pólnocnej, 2012 r.
efekty prac polskich architektów i hi-
