38
Okruchy historii
19 grudnia 201715 stycznia 2018 nr 2324 (291292) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com
Jak Polacy Charków budowali (cz. XIX)
Moda na polskość w literaturze ukraińskiej
na terenie Slobodzkiego kraju
Od najdawniejszych czasów ludzie podróżowali i wciąż podróżują w różnych celach handlowych, zarobko-
wych, religijnych, naukowych lub tylko turystycznych powodowani ciekawością poznania nowych krajów
i kultur. I od najdawniejszych czasów ludzie przelewają na papier zdziwienie wywolane różnorodnymi tradycjami
i zwyczajami poszczególnych krajów. Z tego też rodzily się upodobania i gusty, zwlaszcza w kontekście mody,
która panowala na przelomie epok. Zatem można mówić o modzie nie tylko w aspekcie strojów i kreacji, ale
także w literaturze, szczególnie na terenie omawianego przez nas Slobodzkiego Kraju, z uwzględnieniem mia-
sta Charkowa w XVIIIXIX wieku. Chodzi nam o modę na polskość, przejawiającą się w literaturze ukraińskich
pisarzy tego miasta, a także, co za tym idzie, zmianie zachowań i upodobań miejscowej ludności.
Z braku zachowanych materia-
uczonymi, a także zajmowal się tlu-
MARIAN SKOWYRA
lów archiwalnych trudno dziś ustalić,
maczeniami polskich dziel.
Już na przelomie XVIII i XIX wieku
czy podejmowali tam naukę Polacy,
Zapal ten wzrósl zwlaszcza po
wplyw piśmiennictwa polskiego moż-
jednak wplyw charkowskiego kole-
1825 roku, gdy do Charkowa przybyl
na zauważyć w twórczości charkow-
gium byl ogromny. Może świadczyć
wieszcz narodowy Adam Bernard
skiego prawoslawnego archimandry-
o tym fakt, że duchowieństwo, które
Mickiewicz (17981855). Od tego
ty klasztoru Przemienienia Pańskiego
ukończylo kolegium, do liturgii pra-
czasu ci dwaj poeci szczerze się za-
w Charkowie Onufria, który jest
woslawnej wprowadzalo lacinę, z
przyjaźnili, a fakt spotkania Gulaka-
uważany za protoplastę slobodzkiej
którą w polowie XIX wieku podjęto
Artemowskiego i Mickiewicza zostal
literatury doby ,,mazepińskiego" baro-
walkę w Cerkwi Prawoslawnej na
upamiętniony 23 grudnia 1999 roku,
ku. Ten też duchowny zainspirowany
terenie calego Imperium Rosyj-
przez otwarcie pamiątkowej tablicy
polską literaturą dokonal szeregu tlu-
skiego. Ze świątyń zabierano stare
na frontonie dawnego uniwersytetu
maczeń na język ruski, o czym może
lacińskie księgi, które następnie
w Charkowie.
świadczyć duża ilość polonizmów w
palono, czy, jak w przypadku Biel-
Do Charkowa Adam Mickiewicz
jego wierszach. Do takich tlumaczeń
gorodu i Charkowa, wrzucano do
przybyl po drodze z Odessy do Kijo-
Lewko Borowykowski
zaliczano m.in. dziela: ,,O naturze
rzeki. Ubolewal nad tym szczególnie
wa. Tutaj na uniwersytecie pracowal
Adam Mickiewicz
czlowieka" i ,,O czasie w życiu czlo-
jego przyjaciel z uniwersytetu wileń-
do klasy następnej. Jak wspominal
wieka".
skiego prof. Ignacy Danilowicz, z któ-
nie od samego początku, gdyż już
jeden z absolwentów charkowskie-
Wplywy polskie i lacińskie wcho-
rym najprawdopodobniej pragnąl się
w 1818 roku na Wydziale Literackim
go kolegium: ,,W pierwszych trzech
dzily także do liturgii prawoslawnej. W
spotkać. Także od 1835 roku w Char-
zostala erygowana katedra języka
klasach królowal język laciński, do
charkowskich świątyniach poslugiwa-
kowie na wydziale prawa prowadzil
i literatury polskiej, a wyklady tego
tego stopnia, że zdanie egzaminów z
no się modlitewnikami tlumaczonymi
wyklady wspomniany już brat wiesz-
języka hrabia Seweryn Potocki po-
klasy do klasy określano jedynie po
w Kijowie, Lwowie i innych miastach,
cza Julian Aleksander Mickiewicz.
wierzyl przybylemu Piotrowi Gula-
sukcesach z tego przedmiotu". Kto
będących pod znacznym wplywem
Ten krótki pobyt Adama Mickie-
kowi-Artemowskiemu (17901865),
znal lacinę, byl uważany za prestiżo-
cywilizacji zachodniej. Praktycznie
wicza w Charkowie przyczynil się
który obok języka polskiego prowadzil
wego i wzorowego ucznia i siedzial w
do 1917 roku poslugiwano się tak-
do wzrostu popularności poety na
zajęcia z historii Rosji, geografii, sta-
pierwszej lawce. Z czasem studenci
że tlumaczonymi z języka polskiego
dlugie lata, praktycznie do czasów
tystyki, a w 1849 roku zostal wybra-
rozmawiali ze sobą nawzajem jedy-
kalendarzami gospodarczymi, które
Rewolucji Październikowej. Utwory
ny rektorem uniwersytetu. Ponadto
nie po lacinie. Z tego okresu zacho-
dostosowywano do obowiązującego
jego byly omawiane na wykladach.
Gulak-Artemowski udzielal się przy
wala się dość humorystyczna skarga
na terenie Imperium kalendarza ju-
Niektóre z nich byly tlumaczone
miejscowych żeńskich szkolach.
ucznia pierwszych klas, który slabo
liańskiego.
przez wykladowców i studentów na
Szczególnie zabiegal o solidność w
znając język laciński, skarżyl się
Michal Staryćkyj
arcybiskup prawoslawny Filaret w
następujących slowach: ,,Niestety
wiele materialów dawnych czasów
zostalo zniszczonych w ogniu lub
przez nieostrożność zaginęly. (...)
W Bielgorodzie zebrane biskupem
Joasafem stare księgi liturgiczne,
nadrukowane w polsko-litewskich
drukarniach (...) i po rozkazie jego
zostaly zwiezione do rzeki Doniec.
Wola biskupa wykonana. Przyznaję,
że z bólem sluchalem o tym, że jeśli
takiego dopuścil się biskup, to cóż
Charkowskie kolegium XVIII-XIX w.
dopiero myśleć o księżach".
język rosyjski i ukraiński. Jeden ze
Propagatorem ukraińskiego ba-
wykladach z języka polskiego o któ-
Ilustracja M. A. Berkos, Charków w XVIII w.
studentów Gulaka-Artemowskiego
roku XVIIXVIII-wiecznej literatury
rych mówil: ,,Powstanie katedry ję-
wspominal po latach: ,,Mickiewicz
nieudolną laciną w następujący spo-
byl ukraiński poeta Jan Ornowski
zyka polskiego jest zupelnie nowym
Kolejnym czynnikiem zmian w
zmusil mnie do nauczania się języka
sób: ,,Ego staw na kamieniuczku; ille
(lata ok. 16511705), który pisal po
postanowieniem, a ja jako pierwszy
prawoslawiu stalo się zalożenie w
polskiego i ja gorąco wziąlem się do
pchnów; ego pokotiwsia, caput roz-
polsku z elementami laciny. Byl au-
zapoznam sluchaczy z najszlachet-
1726 roku kolegium charkowskiego.
tej roboty: przez pól roku, nie tylko
bywsia, a sanguis w dyroczku dziur
torem kilku publikacji, w tym pierw-
niejszym szczepem slowiańskiego
Ta jednostka edukacyjna, która zo-
czytalem ,,Dziady", ,,Wallenroda", ale
dziur".
szej drukowanej historii Charkowa
slowa". I rzeczywiście jego wyklady
stala przeniesiona tu z Bielgorodu,
tlumaczylem sonety wierszami i na-
Oprócz tego, jak wspominali wy-
pt. ,,Bogaty wirydarz..." z 1705 roku,
z tego przedmiotu cieszyly się szcze-
byla filią Kijowo-Mohylańskiej Aka-
wet próbowalem przekazać ogromną
chowankowie, każdy z nich stawal
wspominanego już panegiryku na
gólnym zainteresowaniem, gdyż stu-
demii wraz z modnymi tendencjami
część ,,Dziadów" w języku rosyjskim".
się poetą, gdyż zarówno profesoro-
cześć rodziny Zacharżewskich.
denci garnęli się do poznania języka
zaczerpniętymi w Rzeczypospolitej.
Sam także Gulak-Artemowski wie-
wie, jak i studenci próbowali swych
Chociaż publikacja ukazala się w
polskiego, aby w oryginale móc czy-
Byla to typowa jak na tamte czasy
le pisal i tlumaczyl dziela polskich
sil w poezji, na wzór polsko-laciń-
Kijowie, jednak znacząco wplynęla
tać dziela wybitnych pisarzy epoki
slowiano-grecko-lacińska szkola, w
romantyków. W tym zakresie jak
skich panegiryków. W bibliotece gro-
na dalsze zainteresowanie literaturą
romantyzmu. Sam Gulak-Artemowski
której najważniejszymi przedmiotami
powiadal Ludwik Janowski, ,,byl nie-
madzono książki w wielu językach, w
i historią tego kraju.
kupowal dla biblioteki książki w języku
byla lacina i poetyka. W starszych
pospolitym znawcą najdrobniejszych
tym także w języku polskim, które w
Po otwarciu charkowskiego uni-
polskim, szukal możliwości pozyska-
klasach wszystkie przedmioty wy-
szczególów charakteru i obyczajo-
następnych latach zasilily zbiory uni-
wersytetu zainteresowanie językiem
nia znanych autorów i naukowców.
kladano po lacinie i znajomość tego
wości ludu i mową jego wladal jak
wersyteckiej biblioteki.
i literaturą polską wzrosly. Praktycz-
Wiele korespondowal z polskimi
przedmiotu byla gwarancją przejścia
