40
Okruchy historii
19 grudnia 201715 stycznia 2018 nr 2324 (291292) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com
Stanislawowski tranzyt (cz. II)
Kontynuujemy druk wspomnień wędrowców, którzy gościli
w Stanislawowie w XIX wieku. Dziś dowiemy się, jakie wraże-
nie sprawilo miasto na Ormianinie, Niemcu i Ukraińcu.
nika kościola, w której przeczytaliśmy
IWAN BONDAREW
wiele nazwisk braci. Obecnie ilość ich
tekst
się zmniejsza, a wielu zapomnialo ję-
ilustracje ze zbiorów autora
zyka ormiańskiego. Kronika kościola
wskazuje, że pierwszym probosz-
Rewizor-balamut
W 1820 roku diecezja lwowska
czem byl o. Balsamowicz, drugim
obrządku ormiańskiego skierowala
Zachnowicz, a potem Cahczadur,
niejakiego Minasa Peżeszgjanca z za-
Drezer Krikor, Chotan Adżan i inni.
daniem ,,osobiście odwiedzić miejsca
W podziemiach świątyni pochowany
zamieszkania Ormian i przypatrzyć
zostal świątobliwy o. Jakub Wartere-
się pracom i budowlom". Wyruszyl ze
siewicz mieszkaniec Stanislawowa,
Jakub Golowacki odwiedzil
Lwowa w czerwcu i już wkrótce byl
który z znacznym stopniu przyczynil
Stanislawów w 1839 roku
w Stanislawowie. Zainteresowalo go
się do budowy tego kościola, a zmarl
mu kilka slów poza granicami tej
w mieście przede wszystkim życie
w 1751 roku".
krainy.
spoleczności ormiańskiej. Poświęca
Krajoznawca Józef Zieliński,
Polożone jest między dwoma
temu szczególną uwagę. Po okolo
który wydrukowal te wspomnienia
malymi rzeczkami, które noszą na-
dziesięciu latach w Wenecji ukazuje
w 1930 roku, ostro krytykuje autora,
zwę Bystrzycy, w dolinie Dniestru,
się jego książka ,,Podróż po Polsce
określając jego wiadomości jako ,,ba-
i, bez wątpienia, pośród wszystkich
i opisy Ormian" (Iter in Poloniam et
lamutne". Rzeczywiście, podróżnik
miast, leżących w dolinie Dniestru
descriptio Ani), która już pod koniec
popelnil kilka znacznych blędów. Na
(od Sambora i Stryja aż po Chocim,
XIX wieku stala się bialym krukiem w
przyklad: miasto Stanislawów zosta-
Bendery i Akerman), najbardziej
bibliofilstwie.
lo zalożone nie w 1670 roku, a nieco
godne jest podziwu.
Oddajmy slowo Peżeszgjanco-
wcześniej; świątynię ormiańską wy-
Wcześniej okolice te należaly do
wi:
budowano dopiero w 1762 roku, a
rodu hrabiów Potockich, jednego z
,,Wędrując przez różne miejsco-
na wschodnim (czyli tyśmiennickim)
najzamożniejszych i najbardziej roz-
wości, przybyliśmy wreszcie do Sta-
przedmieściu, stala rzeźba Zbawicie-
powszechnionych rodów w Polsce.
nislawowa, pięknej stolicy Pokucia.
la, którego Peżeszgjanc pomylil ze
Dziś jeszcze opowiadają o hrabinie
Wybudowane na olbrzymim terenie
świętym Józefem.
Potockiej która, wzorem polskich
miasto to oddalone jest o 15 mil od
magnatów, utrzymywala w mieście
Lwowa. Mieszkają tu Ormianie z
Niemiec byl zachwycony
niewielka armię, i pokazują ruiny for-
Ani.
Gdyby Johann Georg Kohl żyl
tecy, wybudowanej ku obronie kraju
Gdy polski pan Jędrzej Potocki
w czasach ZSRR, na pewno zostal-
i dla wlasnych potrzeb. Dziś to ,,wol-
zalożyl to miasto w 1670 roku, za-
by prowadzącym programu ,,Filmo-
ne cesarskie" miasto, które prowadzi
prosil Aniatów (Ormian) z Moldawii
wy klub podróżników". Urodzil się
ożywiony handel z Galicją i Podolem,
i Węgier, by rozwinęli handel w mie-
w 1808 roku w portowym mieście
ma slawne gimnazjum, jest glównym
ście. Na wlasny koszt wybudowal
Bremie. Chlopiec od dzieciństwa
miastem wojewódzkim oraz rezy-
dla nich drewniany kościól, zabu-
marzyl o podróżach, a gdy wyrósl,
dencją bogatych i znanych rodów
dowal miasto pięknymi budynkami i
zrealizowal swe marzenia i zarabial,
Jest to logiczne, że ormiański podróżny Peżeszgjanc do-
szlacheckich, wśród których są hra-
uczynil go znanym dzięki rozwojowi
publikując notatki z podróży. Zwiedzil
kladnie opisal kościól ormiański
biowie Dzieduszyccy i Jablonowscy,
handlu i kupiectwa. Nazwal go imie-
Rosję, Anglię, Irlandię, Holandię, Da-
jako najbardziej znani.
niem swego syna, który zginąl w bi-
go Poczęcia NMP, kościól ma dwie
no fundusze misyjne. Wokól kościola
nię, Szwecję, Austrię i nawet Stany
Ogólnie miasto zabudowane
twie z Turkami. Początkowo miasto
wspaniale wieże po obu stronach
roztacza się obszerny dziedziniec z
Zjednoczone. W 1838 roku, w dro-
jest w sposób uporządkowany, po-
otaczaly mury, zdobily marmurowe
wejścia. Po jednej stronie wielkie-
budynkiem parafialnym. Proboszcz
dze z Czerniowic do Lwowa, Johann
siada wielkie budynki, palace szla-
pomniki i wspaniale bramy, które w
go oltarza mieści się zakrystia, po
kościola jest wikarym lwowskiego
Georg zawital do naszego miasta.
checkie, świątynie itd. Zadziwily
obawie przed Francuzami zostaly
drugiej biblioteka z ormiańskich,
arcybiskupa, a i inni kaplani, z któ-
,,Miasto Stanislawów, pod wzglę-
nas sklepy z galanterią, sklepy z
rozebrane w naszych czasach, mia-
lacińskich i polskich książek, po-
rymi kilka dni obcowalem, należą do
dem znaczenia i wiadomości, jest
przyprawami, bogato wypelnione
sto polączono z przedmieściami.
między którymi widzieliśmy rów-
zacnych.
drugim miastem w Galicji i liczy 15
towarami wiedeńskimi. W aptekach
Jest tu wiele pięknych murowanych
panuje porządek, a w licznych cu-
kamienic, 5 murowanych świątyń,
kierniach, piekarniach i kawiarniach
wzniesionych przez Józefa Potoc-
widać dostatek. Dlatego uważam,
kiego, drugiego syna wielkiego het-
że podróżnik z Zachodu musi się tak
mana. Dlatego w naprzeciwleglych
samo zdziwić, widząc na skraju cy-
krańcach miasta ustawiono dwa po-
wilizowanego świata tak porządne
mniki z napisami Józefa: na zachod-
miasto, jak i my zdziwiliśmy się, po-
nim krańcu widzieliśmy figurę MB
wracając ze stepów, spoglądając na
Niepokalanego Poczęcia, podczas,
to miasto, uporządkowane, ozdobio-
gdy na wschodnim św. Józefa.
ne sposobem niemieckim. Wędrując
Piękny jest też rynek, ozdobiony
nocą po mieście, niespodziewanie
murowanymi sklepami i skladami,
dla siebie zastaliśmy dobrze oświe-
znany ratusz z wieżą, również pala-
tlone ulice, straż nocną, a również
ce panów i obszerne murowane bu-
slyszeliśmy (nawet późną nocą)
dynki bogaczy, przeważnie dwupię-
przyjemne glosy hejnalu z wieży. W
trowe. Ormianie, których jest okolo
jednej z winiarni biesiadowali spóź-
70 rodzin, zamieszkują oddzielne
nieni goście. Wchodząc do środka,
przedmieście, które nazywane jest
zastaliśmy tam Żydów w dlugich
dzielnicą ormiańską. Mają wielkie
czarnych jedwabnych chalatach,- z
sady. Jest dużo kupców, również
pięknymi dlugimi brodami. Byli już
urzędników, oprócz szlachty, która
podchmieleni i śpiewali pijackie pio-
mieszka na wsi.
senki na tę samą osobliwą melodię,
Kościól ormiański jest bardzo
Johanna Georga Kohla uderzyl wielki tlum na stanislawowskim rynku
na którą w tym kraju w synagogach
piękny i wybudowany w odpowied-
nież książki pisane mową tatarską.
tys. mieszkańców. Ponieważ mia-
Kościól ten wybudowano dzięki
śpiewają spalmy Dawida. Poza Pol-
nim miejscu, ozdobiony kolumnami,
Za glównym oltarzem znajduje się
sto jest dobrze znane wśród wielu
licznym uroczystościom, również
ską, tą drugą ojczyzną Żydów, rzad-
jasny i nie różni się od wspania-
murowany skarbiec, nad którym jest
milionów mieszkańców w granicach
dzięki bractwu Niepokalanego Po-
ko można spotkać takie żydowskie
lych kościolów Italii. Wzniesiony w
pokój, gdzie przedtem przechowywa-
królestwa (Galicji), warto poświęcić
częcia NMP, jak wskazuje na to kro-
bachanalie.
1740 roku na cześć Niepokalane-
