img
41
www.kuriergalicyjski.com * kurier galicyjski * 19 grudnia 2017­15 stycznia 2018 nr 23­24 (291­292)
O zapomnianym kulcie
W następnym dniu odbywaly się
się w prawdziwym mieście, którego
nabożeństwa w świątyniach i jarmark
wcześniej nie widzieliśmy w rozrzu-
na rynku. We wszystkich miastach
conej bezladnie zabudowie miast
św. Jana Nepomucena
galicyjskich plac handlowy nazywa
rosyjskich. Tam budynki opierają
się rynkiem (w niemieckim orygina-
się jeden o drugi, tworząc szczelne
le ­ Ring). Bez wątpienia, slowo to
grupy. Dachy wyższych budynków
sterczą ponad niższymi, a nad nimi
jest germanizowanym polskim slo-
na Ziemi Mościskiej
wystają wieże cerkwi. Ulice tu prze-
wem ,,rynek", ale galicyjscy Niemcy
cinają się w różnych kierunkach, a
wyobrażają sobie, że slowo to jest
glówne ulice ­ w Rosji takich ulic nie
wlaściwie slowem niemieckim, a
ma ­ to aleje topolowe, gościńce i
znaczenie jego pochodzi od tego,
Na Zakościelu (dzielnica Mościsk ­ red.) udalo się ustalić, kto i kiedy ufundo-
szeroko rozrzucone przedmieścia,
że plac otoczony jest straganami
wal drewnianą figurę św. Jana Nepomucena i wystawil kapliczkę. Istnieje pięk-
sprawily na nas wspaniale wraże-
i skladami. Dlatego na wszystkich
na relacja o znachorze Kozińskim z Zakościela, który żyl przed II wojną świa-
nie, jak i ogólny widok miasta, roz-
narożnych kamienicach wszystkich
ciągający się z zachodnich wzgórz,
galicyjskich placów handlowych jest
tową. Posiadal on umiejętności i dar leczenia, za ten dar ufundowal kapliczkę
na których nasza bryczka zatrzy-
polski napis ,,Rynek", a pod nim ­
z drewnianą figurką św. Jana Nepomucena, obecnie nie istniejącą.
mala się o 8 rano, podążając w dal-
,,Ring" lub ,,Ringplatz". Wszystkie
szą drogę".
ulice, podobnie jak i plac, mają na-
ryzująca uczonego, klucz mówiący
opracowal
Jest to urywek z ,,Podróży po
pisy po polsku i po niemiecku, na-
o uwięzieniu oraz stula jako atrybut
ks. WLADYSLAW DERUNOW
Rosji i Polsce", wydanej w Lipsku
leżnie umieszczone na narożnych
spowiednika.
w 1841 roku. Opis miasta jest dość
kamienicach, a również brukowane
Jan Nepomucen żyl w latach
Najstarszą figurą św. Jana jest
obszerny, ale gdy wspomnimy, że
tluczniem dniestrowym. Na rynku
1348­1393 w Czechach. Urodzil się
rzeźba na moście Karola w Pradze.
autorowi honorarium placono za każ-
i po ulicach snulo się bardzo wielu
w miejscowości Pomuk niedaleko
Na początku XVIII wieku podobne
dy wiersz ­ wszystko staje się jasne.
ludzi, co dla nas (na podstawie nie-
Pragi. Byl kaplanem, który dzięki wro-
figury powstaly: przed kościolem
dzonym zdolnościom i zdobytej wie-
św. Krzyża we Wroclawiu, na mo-
dzy na uniwersytetach w Pradze i w
stach i w innych miejscach.
Padwie piastowal wysokie stanowiska
Figura św. Jana Nepomucena
w hierarchii kościelnej. Jan Nepomu-
wrosla w pejzaż Ziemi Mościskiej,
cen próbowal zażegnać spory pomię-
stala też na szlaku do Czyszek i
dzy porywczym królem Waclawem IV
Trzcieńca pod starą lipą i stala się
Luksemburskim a arcybiskupem pra-
jego nieodlącznym elementem tak
skim, za co król kazal go torturować, a
bardzo, że malo kto zastanawial się
następnie utopić w Weltawie. Legen-
nad jej przeszlością i nazwą ,,kolo lipy"
ks. Edward Saletnik
da mówi, że Jan Nepomucen zostal
lub ,,kolo św. Jana". Postać św. Jana
zgladzony przez króla, ponieważ nie
umieszczona na kolumnie, schowana
Wiosną do figury św. Jana Ne-
chcial zdradzić tajemnicy spowiedzi
w koronie sąsiadujących z nią drzew,
pomucena schodzili się wierni na
królowej. Z czasem kult Jana Nepo-
jakby spoglądala na miasteczko. Na
modlitwy, a święty jako opiekun mo-
mucena stawal się coraz żywszy. W
Zakościelu, podobnie jak inne figury
stów i orędownik w czasie powodzi,
1721 r. Jan Nepomucen zostal beaty-
chronil miasteczko i okolice przed
fikowany przez papieża Innocentego
wielką wodą. Zawsze też mieszkań-
XIII, a w 1729 r. kanonizowany przez
cy szlaku św. Jana, a szczególnie ci
W pierwszej polowie XIX wieku wędrowcy nie omijali Sta-
papieża Benedykta XIII. Kult tego
z najbliższych domostw, troszczyli
nislawowa
świętego rozszerzyl się przez Śląsk
się o figurkę świętego i jej otoczenie.
na inne regiony Polski.
Przed II wojną światową byly to rodzi-
mieckich wiadomości o Polsce nie
Wszystko, co Kohl zobaczyl w podró-
Figury św. Jana wykonane glów-
ny z Czyszek. Kiedy wybuchla wojna
nawykliśmy do takiego ruchu), bylo
ży, można określić krótko: Ukraina to
nie z kamienia, czasem z drewna,
i wkroczyli sowieci, nakazali oni ro-
wielką niespodzianką; w różnorod-
nie Rosja.
umieszczano na wysokich cokolach.
zebrać wszystkie pomniki, kapliczki
nym tlumie widać bylo Ormian, Ży-
Ustawiano je na mostach, w miej-
i figurki świętych, które byly bliskie
dów, Polaków, górali, niemieckich
Dziewięć listów
scach przepraw przez rzeki, przy
Polakom. Podobny los spotkal figurę
urzędników i węgierskich wojsko-
do przyjaciela
źródlach, strumykach, czasami przed
św. Jana na Zakościelu, w Twierdzy
wych.
Pośród uczestników ,,Ruskiej trój-
kościolami. Święty byl przedstawiany
i w polu przy drodze pod wspomnia-
Z placu rynkowego tlumy naply-
cy" najmniej znanym jest Jakub Go-
jako kanonik w birecie na glowie, w
starą lipą, które pod sowieckim
waly do świątyń, a ze świątyń ­ na
lowacki. Pod koniec życia pan Jakub
czarnej sutannie, bialej komży ob-
przymusem zostaly rozebrane. Do
bazar i do szynków. Oglądaliśmy
przeszedl na moskalofilskie pozycje
szytej koronką i krótkiej pelerynce z
dziś starsi ludzie wspominają szlak,
katolicki kościól farny, który we-
i emigrowal do Imperium Rosyjskie-
gronostajowego futra, zwanej rokie-
którędy obok lipy kroczyli ,,Mazury" i
dlug rozmiarów i struktury slusznie
go. W mlodości pilnie studiowal histo-
tą. W ręku trzymal krzyż odpustowy
gdzie się schodzili i rozchodzili, jak
zasluguje na miano katedry; oglą-
rię, folklor i etnografię Galicji i nawet
na godzinę śmierci, na który skiero-
powszechnie określano pielgrzymów
daliśmy wielkie organy, znaczną
wypuścil się w kilka podróży etnogra-
wane bylo jego spojrzenie oraz pal-
do parafialnego kościola w Mości-
przestrzeń, szlachetny styl i inne
ficznych. Wynikiem tych badań byla
mę ­ symbol męczeństwa. Glowę
skach na niedzielną mszę św., na
ozdoby. Ambona, chór, organy i
książka ,,Wędrówka po Galicji I Rusi
świętego wieńczyla aureola z pięcio-
Pasterkę, na Rezurekcję. Jedna z
oltarze ozdobione cenną rzeźbą
Węgierskiej". Pisana jest w formie
ma gwiazdami, gdyż wedlug legendy,
mieszkanek Zakościela po zburzeniu
w drewnie, a calą świątynię wypel-
listów do przyjaciela. W sumie jest
nad miejscem, w którym utonąl Jan
kapliczki św. Jana zabralastam-
Figura św. Jana Nepomu-
niają kamienne i drewniane rzeźby
ich dziewięć. List, w którym opisuje
Nepomucen, pojawila się dziwna ja-
tąd, z krzaków i pokrzyw, i przeniosla
cena
­ prawie tak liczne jak i wierni. Cha-
Stanislawów, datowany jest 27 lipca
sność pochodząca od pięciu gwiazd.
do domu, ukrywszy na strychu. Inna
rakterystyczna dla kaplanów fanta-
1839 roku.
Ten charakterystyczny strój kaplań-
kobieta w Twierdzy umieścila usunię-
świętego Jana, ustawiono jego po-
zja przejawia się w sposobie upięk-
,,Rysy mieszkańców kolo Kalu-
ski i opisane atrybuty posiada figura
figurę na cmentarzu, a figura ,,spod
stać w pobliżu mostku nad strumy-
szania jednego z oltarzy, w którym
sza i Stanislawabardzo regularne,
św. Jana z Zakościela. Przy innych
lipy" zaginęla.
kiem. Dlaczego jednak na szlaku do
wysoko w górze znajdują się szkla-
bialawe, z żywym rumieńcem, wzrost
figurach występują też inne atrybuty:
W pięćdziesiątą rocznicę śmierci
Czyszek ustawionowlaśnie pod
ne kule, wypelnione wewnątrz cie-
średni, oczy ­ niebieskie, co szcze-
ks. Edwarda Saletnika (+14.01.1967)
czą, zabarwiona na różne kolory:
gólnie kobietom dodaje uroku...
więźnia lagrów sowieckich, powsta-
ciemno-czerwony, blękitny, żólty
Stanislaw polożony jest na su-
la idea upamiętnienia szlaku legen-
i zielony. Za każdą kulą stoi zapa-
chej równinie pomiędzy dwoma By-
darnego księdza. Jak wspominają
lona lampa, której światlo mieni się
strzycami i Wroną; zbudowany pięk-
parafianie z Mościsk, ks. Edward
różnorodnymi barwami. W Rosji
nie, i prowadzi ożywiony handel.
Saletnik letnią porą chętnie space-
podobne kule używają aptekarze
Kupcy mają bezpośrednie kontakty z
rowal do starej lipy kolo św. Jana
do ozdabiania swoich wystaw.
Wiedniem, Brnem i innymi miastami.
w stronę Czyszek, udając się do
Na targu przede wszystkim
Miasto związane jest z Moldawią, co
źródla obok kapliczki św. Mikola-
sprzedawano sól karpacką z solanki
ma wielki wplyw na rozkwit miasta,
ja w Czyszkach w lesie. Wreszcie
w Rosolnej i z innych karpackich so-
najpotężniejszego po Lwowie, cho-
dojrzala myśl upamiętnienia szlaku
lanek. Sprzedająpodobnie jak ser,
ciaż najmlodszego na Galicji. Jest
wiary księdza Saletnika i jego para-
w malych śnieżnobialych glowach,
tu gimnazjum, normalne szkoly dla
fian, przyszedl także czas, by figury
które można zobaczyć w każdym
dziewcząt, księgarnia I. Milikowskie-
powrócily na swoje miejsce, a kult
żydowskim kramiku. Handlarze mają
go, drukarnia, sąd, forum nobilium,
świętego Jana Nepomucena nie po-
malutkie pily, przy których pomocy
urząd powiatowy, magistrat itd.".
most, z którego zrzucono świętego,
szedl w zapomnienie, i by na nowo
lipą, skoro przez Mościska przeply-
dzielą te glowy na male kawalki, w
Powiadają, że lakoniczność jest
zapieczętowany list lub zamknięta
zaśpiewano ,,Witaj Janie z Bolesla-
wa szersza rzeczka i od dawna ist-
cenie od jednego do póltora grajcara.
siostrą talentu, ale tu Golowacki
klódka, palec na ustach będący sym-
wa... bo król tak rozkazuje i Ciebie
nieją większe mosty? Może kiedyś
W Stanislawowie znów mieli-
móglby napisać więcej. Lecz dzięki
bolem tajemnicy, książka charakte-
potrzebuje".
uda się odkryćtajemnicę.
śmy to mile uczucie, że znajdujemy
mu i za to.