18

Okruchy historii

16­29 stycznia 2018 nr 1 (293) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Stulecie niepodleglości

Pamięci Marii Tarnawieckiej

Zarys twórczego portretu Nauczyciela

tatarskiego krymu

galo to poczuć się nieskrępowanie,

emocjonalnie zaczynala machać rę-

SERHIJ KUDRYNECKI

(25.XI.1917 roku)

swobodniej i jednocześnie byl to

kami i tupać. Jak gdyby stawala wte-

dy przy pulpicie dyrygenckim i stąd

Maria Tarnawiecka to jedna z

czas na pozbieranie myśli i skupienie

sprawowala wladzę nad tobą. W ta-

najbardziej charyzmatycznych posta-

się na muzyce. Koniecznie wypalalo

Historia Krymu tatarskiego rozpoczyna się w 1223

kich chwilach jej sylwetka robila się

ci twórczych lwowskiego fortepiano-

się papierosa (nieodlączny atrybut

roku, gdy jeden z zagonów armii Czyngis-chana,

podobna do szkiców Liszta przy for-

wego Piemontu. Spośród gwiazdo-

w każdym miejscu) i dopiero po tym

tepianie. W czasie gry rytm i tempo

zbioru pedagogów Narodowej Aka-

rozpoczynala się lekcja.

po bitwie nad Kalką, ruszyl przez Przesmyk Pe-

zawsze mialy być wyrównane, pulsu-

demii Muzycznej im. Mykoly Lysenki

Pani Maria nigdy nie byla pe-

rekopski, na Chersonez Taurydzki, któremu już w

jące (często powtarzala: ,,Przenikają-

jej reprezentacyjna ekstrawertyczna

dagogiem autorytatywnym, nie byla

ce, pulsujące rytm i tempo cementuje

postać wyróżniala się szczególną

dyktatorem. Nigdy nie narzucala mi

czasach rzymskich nadano nazwę Crimea.

formę"), fraza intonacyjnie wypukla,

szlachetnością i arystokratyzmem.

swojej koncepcji, swego sposobu

objętościowa, barwa dźwięku od-

Zawsze niewymuszona i przede

interpretacji, swej myślenia, lecz sta-

powiednio dobrana, dramaturgia

wszystkim naturalna, oryginalnie

rala się apelować do indywidualności

leniu caratu przez rewolucję lutową w

KRZYSZTOF JABLONKA

obrazowo i treściowo przemyślana.

myśląca i elegancka, oczarowywala

i wysilku twórczego. Często powta-

1917 r. promieniem nadziei dla Tata-

I dopiero wówczas ona potrzebowala

silą swego uroku i artyzmu, tworzyla

rzala: ,,Ja nie slyszę w muzyce pana.

Na trwale ordy tatarskie zadomo-

rów byla Deklaracja Rządu Tymcza-

ciebie, twych emocji, twego tempe-

jaskrawy inspirujący image wspa-

Proszę grać bardziej od siebie". A

wily się na Krymie po kolejnym najeź-

sowego z 20 III/ 2.IV.1917 r. o równo-

ramentu, twego wzruszenia, twego

nialego pedagoga.

jednak przekraczanie granic bylo za-

dzie Timura Lenka-Tamerlana, który

ści wszystkich obywateli Rosji, w tym

nad Worsklą, w 1399 rozgromil armię

prześladowanych dotąd Tatarów i w

wielkiego księcia Witolda. Rozpad

ogóle muzulmanów. Na Krymie po-

Zlotej, a następnie Wielkiej Ordy w

wstal od razu Obywatelski Komitet

1427 r. umożliwil powstanie czterech

Gubernialny. Powstaly też lokalne ko-

chanatów tatarskich: Kazańskiego,

mitety obywatelskie i Rady miejskie

Astrachańskiego, Krymskiego i Sy-

robotników, żolnierzy i marynarzy. Już

beryjskiego. Wielkim chanem w Zlo-

25 marca st. st. (7 kwietnia n. st.)

tej Ordzie byl Tochtamysz, pogromca

1917 r. odbyl się w Symferopolu Kon-

Moskwy, a przyjaciel Jagiellonów.

gres Ludności Tatarskiej Krymu, gru-

Syn jego Dżalladin, znany ze swego

pujący ok. 3 tys. Tatarów. Wybral on

udzialu w bitwie pod Grunwaldem,

Konstytuantę, która oglosila autono-

jako lennik w. księcia Witolda, unie-

mię narodu krymskiego i jego kultury.

zależnil się od Wielkiej Ordy i w 1411

Nowym muftim Krymu zostal Noman

r. ostatecznie wyodrębnil z niej Cha-

Czelebi Dżihan, a dyrektorem-pre-

nat Krymski i dokonal konsolidacji

mierem Dżafar Sejdamet, wybitny

państwa w 1449 r. Wkrótce Hadżi Gi-

polityk, później przebywający w Pol-

rej zw. ,,Melek-Aniol", podlegly Kazi-

sce krymski dzialacz emigracyjny,

mierzowi Jagiellończykowi, stal się

uczestnik ruchu prometejskiego.

zalożycielem dynastii Girejów i pierw-

Dzialania Tatarów krymskich uzyska-

szym chanem. W wyniku sporu star-

ly akceptację Rządu Tymczasowego.

Koncert muzyki chopinowskiej. Maria Tarnawiecka (druga od lewej), Serhij Kudrynecki

szyzny z chanem Mengli Girejem o

Odwiedzający Symferopol premier

(czwarty)

kolonie genueńskie, zostal Krym na-

Al. Kireński zgodzil się na wydziele-

jechany przez Turcję Osmańską w

nie Tatarów z wojska i utworzenie

Imponujący repertuar pedago-

bronione, ponieważ graniczylo to ze

ustosunkowania. Uczyla rozumieć

1475 i stal się na dlugie wieki, choć

odrębnego Korpusu Wojsk Tatar-

giczny Marii Tarnawieckiej charakte-

zlym gustem: ,,Muzyka Chopina jest

muzykę i wzruszać się nią. Pobudza-

z przerwami, lennem Imperium

skich, którym dowodzil Murza Szaba-

ryzowal się różnorodnością nowator-

muzyką salonów ­ powiedziala pew-

la do poszukiwań, do przemyśleń, do

skich kierunków i wskazówek twór-

nego dnia ­ dlatego trzeba grać tak,

poezji (pomimo iż sama lubila bar-

Osmańskiego. Jedną z takich przerw

row. Jednak już 5 sierpnia 1917

czych. Jednak spomiędzy najbardziej

jak gdyby się gralo dla elity, a nie dla

dziej prozę), do samodoskonalenia.

byl pięcioletni okres panowania Meh-

wszyscy dzialacze tatarscy zostali

ulubionych kompozytorów wyróżniala

mas". I to chyba jest najtrudniejsze

I wtedy już muzyka brzmiala inaczej:

med Gireja, między 1623 a 1628 r.

aresztowani przez gubernatora Kry-

trzech ,,Sz" ­ Chopin, Schumann,

­ odtworzyć prawdziwego ducha mu-

bardziej dramatycznie..., z bólem...,

gdy Chanat Krymski formalnie podle-

mu. Po ostrym proteście Tatarów,

Szymanowski. Osobliwą sympatią

zyki Chopina. Wlaśnie tu przebiega

z tęsknotą... lub z milością.

gal Rzeczypospolitej. Brak zaintere-

grożących buntem, wszystkich wy-

wykladowczyni darzyla muzykę Fry-

niewidoczna, wąska granica, którą

Przekazać w slowach delikatną,

sowania z jej strony ,,nowym" nabyt-

puszczono. Na dzień przed bolsze-

deryka Chopina, która stala się nie

korelujemy raczej intuicyjnie, ser-

poniekąd nieuchwytną definityw-

kiem jak i szybka interwencja Turcji

wickim przewrotem w Piotrogrodzie,

tylko nieodlączną kartką w jej ,,repety-

cem, kiedy calkowicie zanurzamy się

ną harmonię muzyki Chopina jest

na tronie chanów, przywrócila jego

na Krymie zebral się 24.X./6.XI. 1917

torium" wykladowczym, ale też imma-

w świecie obrazowo-emocjonalnych

zawsze rzeczą nielatwą. A ona to

lenną zależność aż do 1774 r. kiedy

r. Komitet, który zapowiedzial zwola-

nentną częścią skladową wlasnego

aluzji, i niby czekając..., szukając...,

potrafila. Wladala jakąś osobliwą

to w traktacie z Rosją w Kuczuk-Kaj-

nie Kurultaju, starodawnego Sejmu

duchowo-estetycznego tezaurusa.

wsluchując się..., oczekując tej chwili

magią slowa, kiedy kilka obrazowo-

nardżi, Krym znów się stal ,,niezależ-

Tatarskiego, wzorowanego na Sejmie

Intensywne twórcze obcowanie

zjednoczenia, kiedy twoje wewnętrz-

emocjonalnych,  werbalno-treścio-

z doświadczonym Mistrzem jako-

ne ,,ja" zaczyna wspólbrzmieć z wie-

wych refleksji zmienialy nie tylko

ny" po to, by stać się protektoratem

Rzeczypospolitej. Rzeczywiście, ze-

ściowo poszerzylo granice mojej

loplaszczyznowym wszechświatem

tok lekcji, ale i to co jest wewnątrz

Rosji. ,,Jekaterina" II jednym aktem z

bral się on i zainaugurowal swe obra-

percepcji ­ uświadomilo pewne sty-

dźwięków. ,,Poezja w muzyce musi

ciebie. I zaczynaleś slyszeć tę samą

19/30 kwietnia 1783 r. zlikwidowala

dy w sali dawnego Palacu Chanów w

listyczno-wykonawcze osobliwości

pobudzać..." ­ mówila.

muzykę już inaczej. Pamiętam, jak

istniejące czterysta lat krymskie pań-

Bakczysaraju. W ten sposób nawią-

utworów Chopina, odslonilo kurtynę

Prawdziwa praca w klasie za-

przynioslem na lekcję zbiór mazur-

stwo tatarskie. Osmańska Turcja pró-

zano do dlugiej tradycji niezależnej

obrazowo-definitywnych  kategorii

czynala się dopiero wtedy, kiedy

ków. Gram niby dobrze, ale czuję, że

bowala jeszcze trzykrotnie przywrócić

państwowości krymskiej, którą za-

muzyki kompozytora, poszczególne

już znaleś utwór na pamięć, opa-

coś jest nie tak jak trzeba. Uslyszalem

niepodleglość Krymu, najpierw w woj-

mierzano po latach niewoli kontynu-

etno-charakterystyczne motywy. Ze

nowaleś pewne trudności technicz-

opowieść o mazowieckim i krakow-

nie w obronie Rzeczypospolitej 1787-

ować. Na wieść, że prawowity Rząd

szczególną milością i artyzmem wy-

ne, wyksztalcileś swój stosunek do

skim krajobrazie przestrzennym, o

92 , następnie w trakcie wojen napo-

w Piotrogrodzie zostal nagle obalony,

bitne chopinowskie ,,armaty w kwia-

muzyki, swoją koncepcję interpre-

tym, że mazur to nie jest taniec bez-

leońskich 1812 i wreszcie w czasie

już 12 st. st. tj. 25 listopada 1917 r.

tach" (R. Schumann) nabieraly ducha

tatorską wykonywanego utworu. Do

osobowy, że w nim też jest dużo treści

wojny krymskiej 1854-56. W wyniku

Kurultaj proklamowal niepodleglość

i ożywaly podczas lekcji. Migocące

tego czasu można bylo w ogóle nie

patriotycznej i heroicznej w oprawie

koronki mazurków, heroiczny postęp

przychodzić i nie pojawiać się, gdyż

lirycznej, a więc charakterystyczny

tych dzialań tysiące szlachty tatarskiej

Krymu jako Krymską Republikę Lu-

w balladach, groteskowy oddźwięk w

stale powtarzanie tych samych fraz

przystanek-akcent na slabej części

wyemigrowalo do Turcji, pozostawia-

dową. Jej pierwszym prezydentem

scherzo, uroczysty blysk poloneza,

i uwag zamienialo lekcję w rutynę,

taktu ma być rytmicznie uzasadniony,

jąc prosty lud na pastwę powolnej ru-

zostal Noman Czelebi Dżihan, pre-

wytworna szlachetność walca i uczu-

i nie otrzymywaleś żadnej estetycz-

potrzebne jest również poczucie wy-

syfikacji. Budzicielem duchowym Ta-

mierem Dyrektoriatu czyli krymskiego

ciowa tęsknota nokturnów ­ wszystko

nej satysfakcji od takiego trwonienia

tchnienia, jak ,,wiatru, który porusza

tarów krymskich stal się wtedy na-

rządu, zostal Dżafar Sejdamet, który

to na pewien czas stawalo się real-

czasu. Często profesor sama siadala

liście drzew" (F. Liszt). Powiedziala

uczyciel i redaktor pisma tatarskiego

stanąl też na czele tatarskiej armii:

nym sposobem istnienia, wypelniając

przy instrumencie i grala jakieś osob-

mi: ,,Sergiuszu, potrzebne tu są gięt-

,,Terdżyman", Ismail Bej-Gaspargly,

Krymskiego Pulku Dragonów. Bol-

przestrzeń obrazowo-przyczynowymi

ne frazy, nadawala ton i charakter

kie, krążące nad klawiaturą ręce.

zwany po rosyjsku Gasprińskim

szewicki Rewkom początkowo uznal

wibracjami. Ballady g-moll i f-moll,

muzyce, wytyczala intonację tema-

Dokladnie jak dla muzyki Skriabina".

(1951-1914). To dzięki niemu odżyl

niepodleglość Tatarów, aby na po-

nokturny c-moll i Es-dur (op. 55 nr

tu. I wszystko ­ to prawie zawsze z

Powiedziala to tak zwyczajnie. Zwy-

język krymsko-tatarski jak i kultura

czątku stycznia napaść na ich Krym.

2), Mazurki op. 24, Polonez As-dur,

pamięci. Nigdy nie tolerowala falszu.

kla refleksja. Ale dla mnie ta sama

duchowa. Poznawszy swoją historię,

W bitwie nad Almą 13/26 stycznia

Scherzo b-moll, Walc cis-moll (op. 64

Ani w życiu, ani w muzyce. I dlatego

muzyka zabrzmiala już inaczej. ,,Ręce

nr 2), Etiudy cis-moll (nr 5) op. 10 oraz

przychodzić na lekcję i grać z niewla-

krążą nad klawiaturą...".

Tatarzy Krymu stali się na nowo na-

1918 r., armia tatarska, mimo wiel-

e-moll (nr 5) i a-moll (nr 11) op. 25 ­ to

ściwych nut bylo co najmniej wstyd.

- Co pan zrobil? Teraz to brzmi.

rodem. Na początku I wojny świato-

kiego bohaterstwa, zostala rozbita.

utwory, których muzykę przeżywali-

Jednak być może jedynym praw-

Pan zrozumial?

wej w 1914 r. Jusuf Akczur, następca

Zaczęla się pierwsza okupacja Kry-

śmy wspólnie.

dziwie ,,bolesnym" punktem w pracy

Odpowiadam:

Gasprińskiego, powolal w Moskwie

mu, która trwala do początków maja

W klasie panowala zawsze swo-

Mistrza pozostawaly tempo i rytm

- Nie zrobilem nic. To wszystko

Komitet Pomocy Prawnej Muzul-

1918 r. W trakcie jej trwania, w lutym

bodna, twórcza atmosfera. Przed

(jest to, jak wiadomo, istotny problem

Pani uczynila.

mańsko-Tatarskiej Ludności Rosji,

zostal zamordowany pierwszy prezy-

rozpoczęciem lekcji czyli do mo-

wielu wykonawców). Kiedy nie wy-

To wszystko Pani uczynila, sza-

jednoczący Tatarów Wolżańskich z

dent Krymu Noman Czelebi Dżihan.

mentu, kiedy trzeba bylo siadać do

trzymaleś jakiejś nuty, czy zwyczajnie

nowna, droga Pani Mario. A ja po

Kazania (dziś Tatarstan), Astrachania

21 marca 1918 r. proklamowano So-

instrumentu, mogliśmy po prostu

graleś nierówno, ona natychmiast się

prostu mialem wielkie szczęście, że

(dziś nie istnieją), Syberii (Obwód

wiecką Republikę Taurydy. Reszta

rozmawiać 10-15 minut na tematy

odmieniala. Trzeba to bylo widzieć:

moglem być, doskonalić się i wzra-

Tomski) i Krymu. Pierwszym, po oba-

rządu, aby przeżyć, zeszla do podzie-

wcale nie dotyczące lekcji. Poma-

impulsywna Tarnawiecka gniewnie,

stać obok tak genialnej Damy.