22

Okruchy historii

16­29 stycznia 2018 nr 1 (293) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Jak Polacy Charków budowali (cz. XX)

Święta Bożego Narodzenia i czas karnawalu

w Charkowie

Święta Bożego Narodzenia są związane z wieloma zwyczajami i tradycjami, kul-

tywowanymi w rodzinach i spoleczeństwie. Są to w pierwszej kolejności świę-

ta rodzinne, a dla Polaków mają także szczególne znaczenie patriotyczne. W

okresach rozbiorów, i na zeslaniach, lączyly rozrzuconych rodaków, śpiew zaś

kolęd dodawal nadziei na rychle odzyskanie przez Ojczyznę niepodleglości.

mi. Ta tradycja zostala przeniesiona

MARIAN SKOWYRA

na plaszczyznę państwową. Przejęli

ją także wyznawcy prawoslawia. Cho-

Polacy, mieszkający w Charko-

inki zaczęto umieszczać w świąty-

wie, znaleźli się w szczególnej sytu-

niach, placach i domach prywatnych.

acji. Rosja do 1918 roku poslugiwala

Tak o zwyczaju dekorowania choinek

się kalendarzem juliańskim zarówno

relacjonowal E. Szwidczenko w 1898

w codzienności, jak i w obchodach

roku: ,,W obecnych czasach zwyczaj

świąt religijnych. Polacy mieszkający

zapalania na święta choinki dla dzie-

w Charkowie poslugiwali się, zgodnie

ci coraz bardziej rozpowszechnia się

z wielowiekową tradycją, kalenda-

Napis na pocztówce: ,,Precz z burżuazyjną choinką. Nie

po Rosji. Rzadko która szkola na

rzem gregoriańskim, więc obchody

wydawajcie bez sensu pieniędzy na bożonarodzeniową

wsiach i rzadko który dom prywatny

świąteczne przypadaly kolejno: Wigi-

choinkę. Bliższe są nam lyżwy i narty"

w miastach nie ustanawia choinki dla

lia Bożego Narodzenia ­ 12 grudnia,

bole religijne. Jednak mimo propa-

Rosjanin i językoznawca. Byl ściśle

swoich dzieci. Wszyscy już tak się

Boże Narodzenie ­ 13 grudnia, które

gandy, w tekstach można dopatrzyć

związany z Polską, poprzez naukę

przyzwyczaili do tego, że bez cho-

byly dniami pracy, i w mieście nic nie

się świadomego lub nieświadomego

w gimnazjum w Radomiu, a jego brat

inki święta ­ nie święta, Boże Naro-

przypominalo świąt. Dodatkowo ,,Pra-

przedstawienia pewnych miejsco-

Andrzej Potebnia jako Rosjanin bral

dzenie ­ to nie święto. Tyle radości

woslawny antykatolicki katechizm"

wych zwyczajów świątecznych, a

udzial w powstaniu listopadowym po

przynosi dzieciom, tyle zachwytu,

wydany w Charkowie w 1916 roku,

treść czasopisma mogla zachęcać

stronie polskiej. Aleksander Potebnia

tyle rozmów. Już samo przygotowa-

calkowicie zabranial jakichkolwiek

do religijnego przeżywania świąt.

pochodzil spod Poltawy, przez wiele

nie do choinki zdolne zająć dzieci na

kontaktów z wyznawcami katolicy-

Możliwie z tej też przyczyny so-

kilka tygodni i zapewnić im ogrom

zmu. We wszystkich sferach życia

wiecka cenzura postanowila już w

zadowolenia". Gazety pisaly także o

spolecznego Polacy cieszyli się ogól-

styczniu 1926 roku czasopismo za-

nielegalnej sprzedaży choinek, gdyż

nym uznaniem i szacunkiem, jednak

mknąć.

kupcy kupowali przywożone ze wsi

w tym czasie mogli czuć się odrzuco-

Zmiana nastąpila dopiero w 1935

choinki, a następnie na bazarach

nymi i samotnymi, zwlaszcza w okre-

roku, gdy 31 grudnia w charkowskim

sprzedawali je po zawyżonych ce-

sie sprzed budowy kościola parafial-

Palacu Pionierów zostala ustano-

nach. I chociaż prawoslawni w czasie

nego w Charkowie. Polacy gromadzili

wiona pierwsza na terenie Związku

I wojny światowej podejmowali pew-

się wtedy w domach prywatnych u

Radzieckiego choinka, i dla dzieci

ną walkę z niemiecką, a więc wrogą,

zamożniejszych rodaków.

zorganizowano obchody Nowego

tradycją stawiania choinek, niewiele

Kolejnym, dość ważnym elemen-

Roku. Od tego czasu na calym so-

to wplywalo na życie spoleczne.

tem wplywającym na formę świę-

wieckim terytorium obchody Nowego

Moda na choinkę byla do końca

towania świąt Bożego Narodzenia,

Roku zostaly skomunizowane. Cho-

lat 20. XX wieku, gdy ,,temu burżu-

byly warunki atmosferyczne, jakie

inkę dekorowano komunistycznymi

azyjnemu przeżytkowi" wypowie-

panowaly jesienią i wczesną wiosną

Charkowska widokówka po

ozdobami. Spotykano Nowy Rok w

dziano wojnę. Tę wojnę tlumaczono

w Charkowie. Chodzi mianowicie o

1917 r.

kole rodziny, przy suto zastawionym

także tym, że w choince upatrywano

slynne blota, które paraliżowaly mia-

lat pracowal i mieszkal w Charkowie

stole, a od lat 50. charkowskim atry-

jeden z symboli religijnych.

sto na wiele miesięcy, nieraz nawet

i byl zachwycony polską kulturą, więc

butem Nowego Roku obok alkoholu

W ramach walki ze świętami

do Nowego Roku, kiedy wszystko

staral się także przekazać pewne

byl telewizor, skąd zebrani czlonko-

Bożego Narodzenia na ulicach roz-

zamarzalo, a powszechny brud przy-

zwyczaje polskie w drukowanych pu-

wie rodziny dowiadywali się o przyj-

wieszano slogany, które krytykowa-

krywala gruba warstwa śniegu. Hi-

blikacjach.

ściu Nowego Roku. Świętego Miko-

ly urządzanie świąt w następujący

storyk uniwersytetu charkowskiego

Potebnia pisal, że Polacy przygo-

laja zastąpil Dziadek Mróz wraz z

sposób: ,,Tylko ten przyjaciel popów,

Ludwik Janowski tak pisal: ,,Każdy,

towania do świąt Bożego Narodzenia

wnuczką Śnieżką, który nie darowal

który choinkę świętować gotów", czy

kto wspomina Charków z dawnych

rozpoczynali od 4 grudnia, czyli od

prezentów 6 grudnia, lecz 31 grudnia

innym razem: ,,Rodzice! Nie zbijajcie

czasów, przede wszystkim rozpisuje

wspomnienia św. Barbary. Na wigi-

pod choinkę.

nas z wyznaczonego kierunku, nie

się o jego blocie, którego istnienie

lijnym stole po modlitwie najstarszy

Warto tez zwrócić uwagę na nie-

urządzajcie choinki".

można bylo nazwać legendowym.

z czlonków rodziny zapalal gromni-

które tradycje, które byly kultywowane

Wiele antyświątecznej propa-

Jeden z pamiętnikarzy nazywa je

cę, którą po wieczerzy zanoszono

przez charkowskich Polaków w okre-

gandy umieszczano w charkowskim

,,znakomitem charkowskiem blotem",

do kościola, gdzie znajdowala się

sie świątecznym. Najwięcej ich zebral

wydaniu ,,Gawrylo", wydawanym

w którem tonęli ludzie i zwierzęta;

do święta Matki Bożej Gromnicznej.

profesor charkowskiego uniwersytetu

w latach 1925-1926 w Charkowie,

nie pomagaly kalosze i wysokie buty,

Tą świecą następnie blogoslawiono

Aleksander Potebnia (1835-1891),

gdzie wyśmiewano zwyczaje i sym-

nawet przejazd końmi w czasie sloty

Charkowskie widokówki bo-

parę mlodych przed ślubem, dawa-

byl bardzo utrudniony. Spędzane od

żonarodzeniowe sprzed 1917

no do ręki umierającym, a także po

wielu lat na jarmarki trzody zostawia-

roku

zebraniu urodzaju wkladano do jed-

ly gnojowiska, które, nie uprzątane,

nego z worków pszenicy, aby tym sa-

czasie brakowalo nawet najbardziej

czynily z miasta ogólną kloakę; mu-

mym podziękować za urodzaj i prosić

potrzebnych rzeczy.

liste rzeczulki latem gnily ­ i z tych

o ochronę ziarna przed szkodnikami.

Mimo niewielkiej ilości katolików

powodów klimat Charkowa byl za-

Polacy zawsze pamiętali o dzie-

w mieście oraz trudności pogodo-

bójczy". Kroniki podają, że pod ko-

leniu się poświęconym oplatkiem, a

wych i międzywyznaniowych, można

niec 1802 roku w Charkowie bylo tak

na zakończenie wieczerzy często-

wyszczególnić pewne tradycje, które

wielkie bloto, że ,,nie bylo możliwości

wano się tradycyjną kutią, która w

panowaly wśród Polaków w dawnym

wjechać do miasta, należalo robić

każdym domu byla inaczej przygo-

Charkowie.

dodatkowe drogi". Podobnie także w

towywana, zgodnie z recepturami

Pierwsi polscy osadnicy miasta w

1916 roku gazety pod koniec grudnia

regionów, skąd przybyli do Char-

przeddzień świąt Bożego Narodzenia

informowaly, że ,,padające deszcze

kowa. Po podzieleniu się oplatkiem

przyozdabiali domostwa galązkami

znacznie zniszczyly drogę. W wielu

uroczyście krojono duży bochen

jemioly lub suszonych kwiatów. Do-

miejscach drogi, a nawet chodniki

chleba, który niekiedy nazywano

piero na początku XIX wieku, dzięki

staly się niezdatne dla chodzenia.

slońcem, i uważano, że jest symbo-

Niemcom, zaczęto stawiać choinkę

Ulegly zniszczeniu także drogi wjaz-

lem życia i śmierci.

ozdobioną owocami i innymi ozdoba-

dowe do miasta". W mieście w tym

Kolędnicy pod Charkowem, XIX w.