16

Okruchy historii

30 stycznia­12 lutego 2018 nr 2 (294) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Żolnierze starego Stanislawowa

O fortecy w stanislawowie napisano już wiele. Zachowalo się kilka map fortyfikacji

miejskich, zrobiono rekonstrukcję graficzną i nawet makietę komputerową. Wyda-

walo się, że temat jest wyczerpany. Ale jest rzecz dziwna: jeżeli o murach fortecz-

nych jest mnóstwo publikacji, to o stanislawowskim garnizonie ­ nie ma ani slo-

wa. To niesprawiedliwe! Ten artykul poświęcony jest tym, którzy z bronią w ręku

bronili mieszkańców miasta ­ żolnierzom miasta-twierdzy magnatów Potockich.

Niemców-luteranów. Pierwszymi, któ-

Inny historyk, Czeslaw Chowa-

IWAN BONDAREW

rzy przeszli na wiarę katolicką, byli ich

niec, twierdzi, że zaslugi Kamińskie-

tekst

dowódcy Wanowski i Ildner. Po nich

go są nieco wyolbrzymione. Chodzi o

ilustracje z archiwum

masowo przyjęli chrzest również pro-

to, że byl on podstarostą i dowodzil

autora

ści żolnierze. Obaj dowódcy byli na-

fortecą jedynie w okresie pokoju. Po

jemnikami. Czyżby to oznaczalo brak

tej wojnie na czele stanislawowskiego

Nie poddali twierdzy

zaufania Potockiego do Polaków, a

garnizonu stanąl zawodowy żolnierz,

Zaczniemy ­ jak należy ­ od

może byla to ,,polityka kadrowa" kró-

pulkownik Jan Dannenmark. To on

dowództwa. Wszystkie oddzialy ulo-

la Augusta II, który byl jednocześnie

wlaśnie utrzymal Stanislawów, a gdy

kowane w jakimś mieście nazywane

elektorem Saksonii.

Turcy byli już w odwrocie, wypadl na

są garnizonem. Dowodzi nimi komen-

dant (od francuskiego commandant ­

nich na czele oddzialu kawalerii i za-

dal im poważnych szkód.

dowódca). Jeśli się dokladnie przejrzy

Odważny general Gundorf

Przenieśmy się do roku 1739. W

dziela lokalnych historyków, można

czasie wojny rosyjsko-tureckiej kilku-

,,wylowić" nazwiska kilku dowódców

Panowie oficerowie

Gen. Jan stanislaw Kątski

tysięczny oddzial carskiej kawalerii

Po śmierci Jędrzeja Potockiego

stanislawowskiego garnizonu.

przedarl się przez granicę Rzeczypo-

polscy artylerzyści spotkali ich celny-

miasto przejąl jego syn Józef. Wy-

spolitej w okolicach Chocimia i puścil

mi strzalami. Zaznając wielkich strat,

znaczyl na komendanta swego czlo-

się na Stanislawów. Ten rajd mial kilka

Moskale odstąpili, miasto zostalo

wieka ­ pokuckiego ekonoma Pawla

zadań. Przede wszystkim zademon-

uratowane.

Mroczka. W 1695 roku ten Mroczko

Pośród wszystkich komendantów

strować potęgę wojska rosyjskiego

za 800 zlotych dzierżawil u nieja-

Gundorf mial najwyższy stopień woj-

Józefowi Potockiemu, który otwar-

kiego Iwana Kniaginickiego część

skowy. Generalem mienią go history-

wioski Kniaginin. Termin dzierżawy

cie wspieral Imperium Osmańskie.

Portret kawalerzysty Marka

cy Sadok Barącz, Alojzy Szarlowski

wyznaczono na trzy lata, ale Mrocz-

Gdyby się to udalo, oddzial móglby

Matczyńskiego

i Stanislaw Zaleński. Ale mamy tu

ko tak się tam ,,zagospodarowal",

przejąć skarbiec fortecy chocimskiej,

masz Zaleński. W Moldawii wslawil

ciekawostkę. Ten sam Barącz, opi-

że te ziemie udalo się mu odebrać

który jej komendant Kolczak Pasza

się tym, że udalo mu się namówić

sując pogrzeb Józefa Potockiego w

dopiero... w 1715 roku. Strategiem

wywiózl do Stanislawowa.

na przejście na wiarę chrześcijań-

1751 roku wspomina, iż podczas ce-

byly ekonom nie byl. Podczas, gdy

Moskale po drodze spalili Horo-

ską  sześćdziesięcioletniego  sę-

denkę, Kuty i Tyśmiennicę. Polacy

remonii pogrzebowej w kościele, przy

poprawial swoją pozycję finansową,

zwlokach zmarlego ,,jego milość pan

dziego tureckiego. Po powrocie z

nie oczekiwali tego najazdu, glówne

Stanislawów byl zdobywany i gra-

biony przez wszystkich ­ Szwedów,

Saksończyków, a nawet Moskali.

Do walk z opryszkami utwo-

Kolejnym komendantem zostal

rzono oddzialy smolarzy ­

major Krzysztof Zolski. Akademik

karne oddzialy do zadań spe-

Wolodymyr Grabowiecki odnalazl

cjalnych

w archiwach zapis mówiący, że 5

czerwca 1715 roku odważny major

W 1676 roku olbrzymia armia

polecil generalnemu leśniczemu

tureckiego wojska wdarla się na

majątków Potockiego, szlachcicowi

Pokucie. Historyk Sadok Barącz pi-

sze, że ,,szanowny zalożyciel (czyli

Gutkowskiemu, zorganizowanie od-

Jędrzej Potocki ­ aut.) zabezpieczyl

dzialu strzelców do walki z oprysz-

swoją fortecę dostatecznym gar-

kami. I to wlaściwie jest wszystko,

nizonem pod dowództwem Jana

czym zapisal się w historii miasta

Kamińskiego, doświadczonego do-

mjr. Zolski.

Brama Halicka stanislawowskiej fortecy. Rekonstrukcja

malarza Andrija Holowania

wódcy twierdzy". Nie zląkl się on

Józef Potocki wziąl czynny udzial

liczebnej przewagi wroga i podjąl

w wojnie pólnocnej po stronie Szwe-

walkę. Dwanaście dni trwalo ob-

dów. Wojskowa fortuna jednak nie-

Bitwa pod Kaliszem w 1706 roku

lężenie, podczas którego garnizon

zbyt sprzyjala magnatowi. Rosjanie

Gundorf, pulkownik pulku piechoty

pomyślnie odpieral wszystkie ataki

rozgromili jego wojsko pod Kaliszem,

wygnania Józef nagrodzil dawne

wojska byly na granicy moldawskiej

wielkiej bulawy hetmańskiej, zlamal

wroga. Wreszcie Turcy odstąpili, i

Odolanowem, a Saksończycy za-

zaslugi jezuity, zezwalając mu na

i bronić tych terenów nie mial wlaści-

szponton" (drewniana broń sieczna,

miasto bylo uratowane. Potomni

dali mu porażkę pod Koniecpolem.

otwarcie w swoim mieście kolegium

wie kto. Raczej prawie nikt. W rodo-

nie zapomnieli swego bohaterskie-

Wreszcie biedak ukryl się w Bende-

jezuickiego.

wym gnieździe Potockich pozostal

oznaka oficera).

go komendanta i w 1844 roku jed-

rach, na terenach podleglych Turkom.

Zakonnicy przybyli do Stanisla-

nieliczny garnizon pod dowództwem

Zauważmy ­ pulkownik, a nie

ną z ulic nazwano jego imieniem

Wszystkie trudy życia w polu dzielil

wowa okolo roku 1715. Garnizon

gen. Gundorfa. Gdy 11 sierpnia Ro-

general. Prawdopodobnie kronikarz

(ob. ul. Franki).

z Potockim jego kapelan, jezuita To-

skladal się wówczas przeważnie z

sjanie zjawili się pod murami miasta,

pomylil się, a może szponton zlamal