img
18
Okruchy historii
30 stycznia­12 lutego 2018 nr 2 (294) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com
Zaklad Ojców Jezuitów w Chyrowie. Dzieje chwaly (cz. I)
Ze względu na swoje polożenie
wikt chyrowski mial polączyć w sobie
strategiczne. Chyrów stal się węzlem
król Węgier Ludwik I Wielki zostaje
BOHDAN syWANycZ
Chyrów jest miastem najbardziej
uczniów, pochodzących z trzech za-
kolejowym i mial dobre polączenie ze
również królem Polski oraz królem
wysuniętym na pólnoc w tej części
borów. Glównym celem Zakladu w
Gdy w roku 1860 francuski przy-
wszystkimi zakątkami kraju, co dla
Rusi. (W ten sposób miala miejsce
Karpat. Usytuowanie wśród gór ma
Chyrowie bylo wychowanie uczniów
rodnik Henri Mouhot wędrowal przez
ojców jezuitów bylo jednym z naj-
kontynuacja królewskiej tradycji, za-
znaczny wplyw na osobliwy klimat
w wierności trzem glównym cnotom:
dżungle Indochin w poszukiwaniu
ważniejszych powodów, by zalożyć
początkowanej przez Daniela Halic-
miasta. W tej przestrzeni często za-
,,Deo! Patriae! Amicitiae!" to znaczy
nowych rodzajów zwierząt i roślin,
tu swój Zaklad.
kiego. Cztery wieki później, w 1772
trzymują się chmury, dlatego klimat
,,Bogu! Ojczyźnie! Przyjaźni!" Można
natknąl się na zagubione w zaroślach
roku Maria Teresa, będąc królową
jest wilgotny, z częstymi opadami.
z calą pewnością stwierdzić, że Za-
dżungli miasto z ogromną świątynią.
Węgier, wykorzysta fakt, że Galicja
Prehistoria powstania
Okoliczne góryczęściowo po-
klad w ciągu swego istnienia w pelni
Byl to Angkor Wat ­ największa bu-
podlegala węgierskiemu królowi, i
Zakladu
kryte iglastymi i mieszanymi lasami.
ten cel osiągnąl, gdyż jego absol-
dowla imperium Khmerów. Obecnie
Żeby zrozumieć naturę i feno-
przylączy ją do swoich ziem). Król Lu-
Dzięki temu powietrze tu zawsze
wenci, pelniąc jakikolwiek urząd, byli
jej wizerunek, jako godlo narodowe
men Zakladu Ojców Jezuitów w
dwik nie mając zamiaru sprawować
jest rześkie i czyste.
zawsze wierni cnotom chrześcijań-
Kambodży, zdobi flagę państwową.
Chyrowie, koniecznie należy przy-
osobiście rządów nad nowym teryto-
skim, byli patriotami swej Ojczyzny,
Niegdyś potężny zespól budyn-
pomnieć pokrótce historię zakonu
rium, wyznaczyl na swego namiest-
zachowując do końca życia przyja-
ków pozostawal zaniedbany i nikt z
Jezuitów i jego dzialalność.
nika księcia Wladyslawa Opolczyka,
cielskie więzi z kolegami szkolnymi
nielicznych jego mieszkańców nie
Zakon Jezuitów, czyli Towarzy-
pochodzącego ze Śląska. Wladyslaw
i ze szkolą.
potrafil wytlumaczyć, kto i w jakim
stwo Jezusowe, zostal zalożony w
Opolczyk niewiele znal się na miej-
Zaklad Ojców Jezuitów w Chyro-
celu wzniósl to arcydzielo. Na Henri
1540 roku. Jednym z najważniejszych
scowych realiach i nie usilowal nawet
wie istnial 53 lata. Jego rozwój prze-
Mouhot świątynia wywarla ogromne
celów, dla których zostal powolany do
je poznać. By poczuć się dobrze w
rwala I wojna światowa. Ale nawet w
wrażenie, o czym napisal w swoich
istnienia, byla walka z Reformacją. W
nowym środowisku, sprowadzil do
tym krótkim okresie z Zakladem wią-
notatkach z podróży: ,,Gdy patrzę
tym czasie do obrony wiary katolickiej
Galicji wielu cudzoziemców, którym
że się tyle ważnych wydarzeń i wybit-
na tę świątynię, zapiera mi oddech,
używano najczęściej Inkwizycji.
szczodrze rozdawal ziemie. Wtedy
nych nazwisk, że trudno jest znaleźć
wyobraźnia przekracza granice rze-
Wbrew powszechnej opinii jezu-
wlaśnie szczęśliwymi wlaścicielami
do niego jakąś analogię.
czywistości. Patrzę i podziwiam,
ici praktycznie nie mieli nic wspólne-
nowych ziem zostali trzej bracia ry-
Już od początku zakladano, że
nieruchomy w świętym milczeniu, bo
go z Inkwizycją, a ich glówną bronią
cerze o nazwisku Herburt z Moraw,
mial być najlepszy, i taki rzeczywi-
gdzież mialbym szukać slów, by od-
byla oświata i szerzenie wiary kato-
którzy otrzymali od Opolczyka na
ście z wielu powodów byl. Podobnie
dać piękno tego arcydziela architektu-
lickiej. Dlatego Towarzystwo Jezu-
wlasność 10 wsi, wśród których byl
jak w przypadku notatek Henri Mo-
ry, które, z calą pewnością, nie mialo
sowe intensywnie rozwijalo szkol-
Chyrów.
uhot o Angkor Wat, celem tej publi-
i nie ma sobie równych na Ziemi".
nictwo i misje na calym świecie.
Chyrów leżal przy ważnym szla-
kacji jest ukazanie wielkości Zakladu
Francuski badacz szczególowo
Począwszy od drugiej polowy
ku, prowadzącym z Galicji do Wę-
Rzeczka Strwiąż w okolicach
w Chyrowie, ponowne jego odkrycie,
opisal świątynię i wykonal jej szkice.
XVI wieku Zakon Jezuitów rozwi-
gier. Przez miasto wędrowalo wielu
Chyrowa nie jest glęboka i doskonale
by każdy, kto odwiedzipamiątkę,
Wlaśnie dzięki tym notatkom, które
jal szkolnictwo i prowadzil czynną
kupców, niektórzy z nich posiadali tu
nadaje się do plywania, lecz, jak każ-
mógl odczuć, że dotyka wielkiej hi-
następnie ukazaly się jako książka,
dzialalność oświatową w Europie
magazyny win i futer.
da rzeczka górska, podczas powodzi
storii, stając się jej częścią.
Europa dowiedziala się o świątyni
Wschodniej. Powstalo wówczas kilka
W tym czasie bardzo częstym
może rozlewać się szeroko. Strwiąż
Angkor Wat ­ arcydziele pracy rąk
jezuickich kolegiów szkolnych. Warto
zjawiskiem byly napady Tatarów, z
dzieli miasto na dwie części. Starsza,
ludzkich.
przypomnieć, że jeden z najstarszych
których powodu osady nie mogly
Zarys historyczny
historyczna część miasta z Rynkiem
Podobne wrażenia, z nieznaczną
uniwersytetów na Ukrainie ­ Uniwer-
się rozwijać. Wlaśnie z tatarskim
chyrów i jego polożenie
leży na jej prawym brzegu. Jaskrawą
Miasto Chyrów jest polożone w
może przesadą mówiąc, sprawia wi-
sytet Lwowski ­ również zostal zalo-
najściem wiąże się kolejna histo-
dominantą architektoniczną lewo-
malowniczej okolicy górskiej w przed-
dok zabudowań Zakladu Naukowo-
żony przez Zakon Jezuitów.
ryczna wzmianka o Chyrowie. Za
brzeżnej części Chyrowazabudo-
górzu Karpat nad brzegami rzeki
Wychowawczego Ojców Jezuitów w
W 1582 roku król Stefan Batory
czynny opór wobec hord tatarskich
wania Zakladu Ojców Jezuitów.
Strwiąż. Na poludnie od Chyrowa bie-
Chyrowie. Gigantyczny gmach jest,
zalożyl w Polocku (obecnie pólnocna
w 1528 roku król Zygmunt I Stary
gnie pasmo Beskidów, w niektórych
na pierwszy rzut oka, wlaśnie takim
Bialoruś) kolegium ojców Jezuitów,
nadal osadzie prawo magdeburskie,
źródlach określane jako plaskowyż
niesamowitym znaleziskiem pośród
którego pierwszym rektorem zostal
co oznaczalo podniesienie Chyrowa
Krótki szkic historii
chyrowski. Punktem najwyższym
gór i niewielkich zabudowań okolicy.
wybitny polski polemista i dzialacz re-
do statusu miasta. W tym czasie
chyrowa
Historia Chyrowa tonie w mro-
plaskowyżu jest góra Koszarki, wzno-
O istnieniu tego pomnika architektury
ligijny ksiądz Piotr Skarga, otaczany
wlaścicielem Chyrowa byl szlachec-
kach dziejów. Nikt z calą pewnością
sząca się 620 m nad poziomem mo-
na ogól wiadomo, lecz niewielu po-
później w Chyrowie niezwyklą czcią.
ki ród Tarlów. Nadali oni miastu swój
nie wie, kiedy powstala tu osada.
rza. Stanowi to dość znaczną różnicę
trafiloby opowiedzieć o jego dziejach,
W 1812 roku car Aleksander I nadal
herb Topór. Za trzy lata, w 1531
nie blądząc w gmatwaninie legend.
temu kolegium tytul Akademii czyli
Zresztą, nawet gdy nie zna się żadne-
pelny status uniwersytetu. Lecz już
go faktu z historii Zakladu Ojców Je-
w roku 1820 Zakon Jezuitów zostal
zuitów w Chyrowie, już sam rozmach
zakazany na terytorium imperium ro-
i piękno budynku wskazują, że slużyl
syjskiego, w którego granicach leżal
sprawie wielkiej i wznioslej. Jeśli na-
wówczas Polock.
wet w XXI wieku budowla nadal zdu-
Jezuiccy zakonnicy z Polocka
miewa, można sobie wyobrazić, jakie
byli zmuszeni przesiedlić się na tery-
uczucia budzila przed ponad stu laty,
torium sąsiedniej Austrii, do Tarnopo-
zaraz po ukończeniu budowy.one
la. Tam jeszcze w tym samym roku
utrwalone we wspomnieniach jedne-
zalożyli nowe kolegium z konwiktem.
go z uczniów Zakladu z końca XIX
W 1848 roku tarnopolski zaklad,
wieku: ,,Nad calą okolicą, nad mia-
w związku kasacją Zakonu Jezuitów
steczkiem, ponad polami i wsiami
w Austrii, pozostawal zamknięty, ale
góruje z wierzcholków gigantyczny
już po ośmiu latach prawa zakonu
gmach Zakladu. Jak bogaty gospo-
zostaly odnowione i wkrótce udalo
darz, jak potężny opiekun rozlożyl się
się zaklad odrodzić w tych pomiesz-
na górze i tysiącem swych szklanych
czeniach, które zajmowal przed
oczu spogląda dokola, swymi mura-
kasacją. Pomimo swych niewielkich
mi królując nad wszystkim. Poważny
wymiarów, kolegium w Tarnopolu
Zaklad Ojców Jezuitów w chyrowie
i wzniosly w swych rozmiarach, jest
zdolalo zgromadzić wiele ważnych
Ludzie zjawiali się tu już w czasach
świadkiem życia, co wiruje i kipi we-
poziomów odnośnie Chyrowa, które-
materialów naukowych i innych cen-
roku, wlaściciel Chyrowa Andrzej
antycznych, o czym świadczą znale-
wnątrz niego".
go plac centralny leży na wysokości
nych rzeczy.
Tarlo buduje w mieście pierwszy
ziska monet bizantyjskich z IV wieku
Zaklad Naukowo-Wychowawczy
337 m nad poziomem morza.
W organizacji tego zakladu Je-
kościól, który nie zachowal się do
n.e. Najprawdopodobniej Chyrów po-
Ojców Jezuitów w Chyrowie (znany
Od pólnocy Chyrów oparl się o
zuici opierali się na tradycjach po-
naszych czasów.
wstal w okresie rozkwitu Księstwa Ha-
tez pod nazwą: Konwikt Świętego
niewielką górę Smolatyn, która w
lockich, usilując je dostosować do
W następnych dwóch wiekach
licko-Wolyńskiego, nazwa zaś miasta
Józefa) byl elitarnym gimnazjum
okolicach Chyrowa osiąga wysokość
nowych warunków. Jednak liczba
Chyrów nadal doznaje napadów ta-
wywodzi się od imienia zalożyciela,
męskim, zalożonym i kierowanym
450 m.
uczniów byla niewielka: w pierwszym
tarskich. Równocześnie slynie z wy-
którego nazywano Chyrem.
przez Zakon Jezuitów. Ze względu
Góra ta kryje w sobie nie byle
roku bylo ich zaledwie 12, w 1840­
robu pończoch i z jarmarków wolów.
W średniowieczu najważniejszy-
na wzorową infrastrukturę i wysoki
jaką ciekawostkę: z jej poludniowego
36, w 1863 ­ 56, i w latach następ-
W 1772 roku Chyrów wraz z
mi atutami przy zakladaniu stalych
poziom ksztalcenia Zaklad Nauko-
zbocza liczne strumyki splywają do
nych wahala się od 90 do 120.
Galicją zostal przylączony do Austrii,
osad byl dostęp do wody i odpowied-
wo-Wychowawczy w Chyrowie byl
rzeczki Strwiąż, która plynie do Mo-
W ciągu 60 lat istnienia zakla-
trzeba bylo jednak czekać jeszcze
nie polożenie, umożliwiające sku-
jedną z najlepszych szkól w Europie.
rza Czarnego, zaś pólnocne zbocze,
du ojców jezuitów w Tarnopolu na-
caly wiek, zanim slynny austriacki
teczną obronę. Dodatkowo decydo-
Chyrowskie gimnazjum zostalo za-
w sosnowym lesie, daje początek
uki pobieralo w nim zaledwie 638
postęp zawital do miasta.
waly o tym pobliskie szlaki handlowe.
lożone w okresie austro-węgierskim
strumykowi Zawalina, który plynie na
uczniów.
W 1872 roku przez Chyrów
Jak widać, usytuowanie Chyrowa w
przez Polaków, i przede wszystkim
pólnoc w kierunku Morza Baltyckie-
Przyczyną braku popularno-
zostala przeprowadzona pierwsza
zupelności odpowiadalo tym wymo-
dla Polaków, chociaż przyjmowano
go. W ten sposób góra ta jest czę-
ści i niewielkiej liczby uczniów byly
kolej węgiersko-halicka, lącząca
gom.
również osoby innych narodowości
ścią Wielkiego Europejskiego Dzialu
wysokie oplaty, brak praw państwo-
Budapeszt ze Lwowem. Równocze-
Pierwsza wzmianka historyczna
­ wymogiem zasadniczym bylo wy-
Wodnego, który przebiega przez calą
wych i male wymiary budynku za-
śnie wybudowano kolej dniestrzań-
o Chyrowie występuje w 1374 roku.
znawanie wiary katolickiej. Polska w
Europę.
kladu bez możliwości rozbudowy.
ską, która przebiegala z Chyrowa do
Byl to okres walk między monarchami
tym czasie nie istniala jako państwo,
Na zachód od Chyrowa wciąż
Poza tym Tarnopol leżal na granicy
Stryja z odgalęzieniem do Borysla-
sąsiednich państw o ziemie księstwa
polskie zaś ziemie byly pod zabora-
widnieją góry, ale już na wscho-
Austrii z Rosją, i w przypadku woj-
wia i miala, ze względu na poklady
Halicko-Wolyńskiego. W 1370 roku
mi Rosji, Prus i Austro-Węgier. Kon-
dzie mamy krajobraz równinny.
ny istnialo zagrożenie, że zostanie
basenu Boryslawskiego, znaczenie