20

Okruchy historii

30 stycznia­12 lutego 2018 nr 2 (294) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Na szlaku II Brygady Legionów Polskich do Niepodleglej (cz. II)

RARAŃCZA 1918 ­ bitwa 15/16.II

Postanowienia traktatu brzeskiego z dnia 9 lutego 1918 roku, którego mocą państwa centralne (Niemcy

i Austro-Węgry) oddawaly chelmszczyznę i część Podlasia Ukrainie kosztem terytorium Królestwa Pol-

skiego, zostaly przyjęte przez polskie spoleczeństwo, jego organizacje polityczne oraz kręgi wojskowe

jako haniebna zdrada ze strony dotychczasowych sojuszników, jako czwarty rozbiór Polski. W tej sytu-

acji znajdujące się na Bukowinie z bronią w ręku oddzialy dawnej II Brygady Legionów Polskich, stano-

wiące wtenczas Polski Korpus Posilkowy, wypowiedzialy w ramach protestu posluszeństwo zwierzch-

nictwu austro-węgierskiemu. Podjęly one próbę przebicia się przez linię frontu pomiędzy Austro-Węgrami

a Rosją, by już na jej terytorium polączyć się ze znajdującymi się tam korpusami polskimi. Akcja ta

rozpoczęla się pod wieczór 15 lutego, zakończyla nad ranem dnia następnego. Przyniosla powodzenie

zaledwie części polskich oddzialów, podczas gdy większość żolnierzy, po konfrontacji zbrojnej, zostala

zatrzymana i skierowana do obozów internowania na terenie węgierskiego komitatu marmaroskiego.

Bitwa pod Rarańczą (ukr. Ridkiwci) w 1918 roku stala się symbolem protestu polskiego żolnierza wobec

niegodziwości państw centralnych ­ Niemiec i Austro-Węgier.

brak pewności co do przychylnego

Rosji bolszewickiej na pojawienie się

JAN sKLODOWsKI

stanowiska wobec akcji ich oficerów.

na jej terytorium oddzialów II Bryga-

Celem jej bylo jak najszybsze prze-

Jesienią 1917 roku II Brygada

dy, a także faktycznej nieznajomości

bicie się przez linię frontu wszystkich

Legionów Polskich, wchodząca w

sytuacji panującej na tych rozleglych

oddzialów II Brygady.

sklad Polskiego Korpusu Posilkowe-

obszarach, co więcej, bez możliwości

Nie bylo to latwe już na samym

go przekazanego przez Niemcy pod

liczenia na wojskowe, ale także jakie-

początku wymarszu, bowiem oprócz

rozkazy Austrii, pozostawala pod do-

kolwiek inne wsparcie. Postanowienia

najsprawniej się przemieszczają-

wództwem plk. Józefa Hallera (który

zapadaly szybko. 14 lutego, po mszy

cych oddzialów piechoty w sklad II

zlożyl wcześniej przysięgę na wier-

żalobnej w kościele w Mamajowcach

Brygady wchodzily mniej mobilne

ność cesarzowi Niemiec Wilhelmowi

(za zmarlego w Krakowie mjr. Wlodzi-

tabory i artyleria. Zostal on upo-

II). W sierpniu tego roku oddzialy Kor-

mierza Mężyńskiego), podczas której

zorowany wyjściem oddzialów na

pusu zostaly przeniesione w okolice

celebrujący ją legionowy kapelan

ćwiczenia, co zresztą bylo wtenczas

Przemyśla, zaś w październiku ­ w

kpt. ks. Józef Panaś zerwal i rzucil

rutynowym ich dzialaniem; taka też

rejon Mamajowiec (2 i 3 pulk piecho-

posiadane austriackie odznaczenia,

odśpiewano Rotę. Następnie, na na-

myląca informacja miala zostać wy-

ty) i Lużan oraz Kocmania (artyleria

Plk. Zygmunt Zieliński

slana do gen. Kosaka. Zdecydowa-

legionowa) i Walawy na Bukowinie,

radzie sztabu Polskiego Korpusu Po-

Kpt. Roman Górecki

no się również skierować ok. godz.

gdzie Józef Haller obsadzil okopy

silkowego, podjęto decyzję o przej-

16 w rejon okopów mniejszy oddzial

na odcinku Rarańczy, dobrze zna-

ściu przez linię frontu i opuszczeniu

legionistów (pod dowództwem ppor.

nym jego żolnierzom z walk w 1915

terytorium Austro-Węgier.

Aleksandra Stawarza) celem uniesz-

roku. Niebawem, 15 grudnia państwa

Pplk. Michal Rola-Żymierski, jako

kodliwienia austriackiej artylerii oraz

centralne zawarly rozejm z sowiecką

promotor akcji, sugerowal, by ruszyla

przerwania w terenie telefonicznej

Rosją ­ ulatwilo to Hallerowi lepsze

cala Brygada ­ on to dowodzil jej 2

lączności) i ruszyć, dla sprawności

rozpoznanie sytuacji po drugiej stro-

pulkiem, gdy pulk 3 byl pod rozkaza-

marszu, z możliwie skromnymi ta-

nie bliskiej linii frontu i zdobycie nieco

mi mjr. Józefa Zająca. Ustalono, że

borami.

dokladniejszych informacji o polskich

akcją będzie kierowal kpt. Roman

Wymarsz nastąpil z Mamajo-

korpusach na terenie Rosji, co umac-

Górecki, szef intendentury Korpusu;

wiec, dalszą drogę zaplanowano

nialo myśl polączenia się z nimi. Au-

pozostali oficerowie spisku to rtm.

przez Sadagórę (nie: Sadogórę, jak

striacy obserwowali tedy pobyt II Bry-

żand. Norbert Okolowicz, kpt. ks.

się niekiedy podaje), na Rarańczę, i

gady na tym terenie z nieufnością, ale

Józef Panaś i mjr Wlodzimierz Osto-

dalej, ku Rokitnie. Sprzyjającą oko-

też i ona, osamotniona po niedawnym

ja-Zagórski. Plk Haller, który wziąl na

Plk. Józef Haller

licznością byl fakt, że najbliższe au-

kryzysie przysięgowym, okazywala

siebie ciężar moralnej odpowiedzial-

stro-węgierskie oddzialy gen. Kosa-

im uzasadnioną nieufność. Legio-

ności za cale przedsięwzięcie, po-

mu I Korpusem Polskim w Rosji czy

ka znajdowaly się ok. 16 km od za-

niści wiedzieli także o toczących się

ruczyl opracowanie planu przejścia

wreszcie pójście razem z wojskami

planowanego miejsca przekroczenia

rozmowach traktatowych w Brześciu,

Żymierskiemu, sam natomiast udal

państw centralnych w gląb tego kraju

Kpt. ks. Józef Panaś

linii frontu. Jednakowoż, Austriacy

docierające jednak do nich wiadomo-

się do plk. Zygmunta Zielińskiego,

i tam polączenie się z Muśnickim.

już wcześniej, bo ok. godz. 15:30,

ści byly skąpe i sprzeczne. Należy tu

cydowano o wymarszu i taki rozkaz

dowódcy Korpusu. Ten jednakże,

Zdecydowano się na wariant

dostrzegli niepokojące ich ruchy w

wspomnieć, że w Czerniowcach i ich

operacyjny z odprawy skierowano do

jako lojalny oficer pod austriackim

trzeci ­ przemawiala za tym bliskość

polskich oddzialach ­ zwiększoną

rejonie (Stara Żuczka, Czerniawka)

plk. Hallera.

dowództwem, nie chcial o wypowie-

granicy, znajomość terenu, sprzyja-

aktywność w taborach, wydawanie

zgrupowane byly znaczne sily austro-

15 lutego, do godz. 18 trwaly

dzeniu posluszeństwa zwierzchności

jący swobodzie poruszania się na

amunicji i prowiantu, a ich podejrze-

węgierskie (VII Korpus gen. Ferdi-

przygotowania, żolnierze otrzymali

slyszeć i zalecal czekać na decyzje

terenie Rosji panujący tam porewo-

nia o dywersję zostaly wzmocnione

nanda Kosaka).

amunicję i prowianty, zaś przeciwny

Rady Regencyjnej; pojawily się też

lucyjny rozgardiasz, wreszcie dość

stwierdzeniem uszkodzeń w polą-

13 lutego (środa), gdy rozeszla

spiskowi plk. Zieliński, objęty ,,przy-

czeniach telefonicznych i na szla-

się wieść o postanowieniach traktatu

musem wojskowym" (jako ,,najmilszy

ku kolejowym. Także wcześniejsza

brzeskiego oddającego Chelmsz-

więzień" ­ tak postrzegany ze wzglę-

kontrola korespondencji legionistów

czyznę i część Podlasia Ukraińskiej

du na powszechny szacunek, jakim

ujawnila zawarte w niej informacje

Republice Ludowej, gazety polskie,

go otaczano), byl faktycznie areszto-

o zbilżającej się jakiejś tajemniczej

na znak protestu i podkreślenia tragi-

wany w lonie II Brygady. Wtenczas

akcji. A dzialo się to w chwili, gdy

zmu sytuacji, ukazaly się w czarnych

polskie oddzialy, liczące ok. 4500

oddzialy  austro-węgierskie  byly

obwódkach. Myśl wypowiedzenia

żolnierzy, ruszyly znaną im drogą

wzmacniane, jeśli idzie o liczebność

posluszeństwa Austro-Węgrom i go-

na Rarańczę, z planem przebycia w

ludzi i sprzętu, wobec podjętego

towość podjęcia dzialań radykalnych

nocy z 15/16 lutego szlaku do Rokit-

przez ich dowództwo planu wymar-

byly bliskie urzeczywistnienia, i co

ny, znajdującej się już na terytorium

szu w gląb Ukrainy. II Brygada, choć

istotne, sprzyjalo temu podobne po-

rosyjskim.

starala się przejść ku linii frontu

wszechne odczucie wśród szerego-

Tu należy dodać, że nie wszystkie

możliwie niezauważona przez ­ jak

wych żolnierzy.

oddzialy Polskiego Korpusu Posilko-

się jej wydawalo ­ nieoświetlone i

Rozważano cztery plany dziala-

wego mogly wziąć udzial w akcji ­ 2

pogrążone w ciszy miejscowości,

nia, a to: opanowanie galicyjskiego

pulk ulanów znajdowal się w odleglym

zostala dostrzeżona, tym latwiej, że

zaglębia naftowego lub marsz na

Synowódzku, część kadry (szkola ofi-

sztab II Brygady w Mamajowcach

ów nienaturalny spokój otoczenia

Lwów ­ oba lączone z zamiarem

cerska i podoficerska) ­ w Bolechowie

bliska obecność, bo w Sorokach (Be-

inne glosy ­ by zaprzestać dywagacji

mial wlaśnie na celu uśpić jej czuj-

wznieceniem antyaustriackiego po-

i Dolinie. Zrezygnowano też z udzialu

sarabia), formującego się II Korpusu

natury politycznej i jedynie rozwiązać

ność. W następstwie naplywających

wstania i rozszerzenia go na pozosta-

w przejściu dwóch znajdujących się

Polskiego gen. Jana Stankiewicza.

Brygadę. Mimo to, pierwotne po-

z terenu meldunków gen. Kosak

le polskie ziemie, następnie ­ przebi-

w Czerniowcach polskich pulków ar-

Pojawily się jednocześnie obawy

stanowienie zostalo utrzymane ­ w

zawiadomil o godz. 20:30 o calej

cie się przez front ku gen. Józefowi

mii austro-węgierskiej ze względu na

wynikle z niepewności co do reakcji

nocy z 14/15 lutego ostatecznie zde-

sytuacji swych zwierzchników i byl

Dowbor-Muśnickiemu, dowodzące-

możliwe opóźnienia w dotarciu oraz