13

www.kuriergalicyjski.com * kurier galicyjski * 30 maja­14 czerwca 2018 nr 10 (302)

Wywiad z prezesem SPPZL tAtIANĄ BOJkO

których wielu bylo przecież Ukraińca-

W. J.: Przy okazji takiego

mi, ale też i ofiar sowieckich z okresu

spotkania nie możemy pomi-

Gdy IPN zacząl mieć zlą passę

Rozmawial

1939-1941. Tu nie ma żadnych spo-

nąć kwestii wspólczesnych

na Ukrainie, zajrzalam na stronę

KRZYSZTOF SZYMAŃSKI.

rów, ale niestety wszystkie te prace

stosunków polsko-ukraiń-

internetową tej organizacji. Wów-

zostaly wstrzymane. Zawsze w IPN

skich i sprawy zakazu ekshu-

czas zrozumialam, że posiadamy

Jak zrodzil się pomysl

twierdziliśmy, że należy szukać ta-

macji poleglych na tych tere-

za malą wiedzę, aby bronić po-

sprowadzenia Przystanku Hi-

kich tematów, które są wspólne i je

nach. Może impas przelamią

zytywnego wizerunku Polski. I ta

storia do Lwowa i na Ziemie

opracowywać. Jednym z takich te-

anonsowane prace w Hruszo-

wlaśnie akcja ­ Przystanek Historia

Lwowską?

matów jest rok 1920, sojusz Pilsud-

wicach, na miejscu demonto-

­ będzie tym atutem, który może-

Jest to po prostu kontynuacja

skiego i Petlury oraz wspólna próba

wanego pomnika UPA.

my otrzymać. A mając odpowiednią

dzialalności naszego Stowarzysze-

Należy tu wspomnieć, czym są

powstrzymania bolszewików. Ale i ta

wiedzę, uzbrojeni w stosowne argu-

nia Polskich Przedsiębiorców Ziemi

Hruszowice. Tam, od ponad 25 lat

nasza propozycja nie spotkala się z

menty zawsze możemy wstąpić w

Lwowskiej. Jest to kontynuacja dzia-

bylo miejsce upamiętnienia glory-

pozytywnym odzewem strony ukra-

dyskusję.

lań edukacyjnych, prowadzonych

fikujące UPA. Od początku swego

ińskiej. Wszystko skończylo się na

obecnie przez Centrum Edukacyjne

I ten przystanek rozpo-

istnienia uznawane bylo za nielegal-

deklaracjach. Mamy nadzieję, że po

im. Mikolaja Reya. Rozpoczynaliśmy

czynamy od Lwowa?

ne upamiętnienie. Ten pomnik zostal

pracach w Hruszowicach coś może

Tak, bo Lwów ma do tego pra-

je naszymi kiermaszami edukacyjny-

przed kilkoma miesiącami rozebra-

się zmieni.

Tatiana Bojko

wo. Tu odwolam się do Kornela

mi z okazji świąt Bożego Narodzenia

ny. Możemy dyskutować nad formą

Gdy okaże się, kto tam spoczy-

Makuszyńskiego. Ale nie do tak po-

korzystne. Nie wchodzimy w tematy

czy Wielkanocnych. Tradycja, histo-

demontażu tego pomnika, co dopro-

wa, gotowi jesteśmy szybko przygo-

pularnego ,,Koziolka Matolka", lecz

drażliwe, ale powinniśmy wiedzieć

ria, tożsamość narodowa calego na-

wadzilo to do kryzysu w stosunkach

tować stosowne upamiętnienie, bo

do utworów z okresu jego twórczo-

o cichociemnych, o Solidarności, o

rodu, jest częścią mojej tożsamości.

polsko-ukraińskich. Reakcja wladz

zawsze stoimy na pozycji, że gro-

ści we Lwowie. Dlaczego o tym się

symbolach Polski, o Orlętach. To te-

W tym roku obchodzimy 100-lecie

ukraińskich byla bardzo radykalna.

by są rzeczą świętą, bez względu

nie mówi? W ramach Przystanku

maty bardzo ważne i wiedzę o nich

odzyskania przez Polskę niepodle-

Zawsze podkreślaliśmy, że jesteśmy

na to, kto tam spoczywa. Zmarlym

Historii będzie mial miejsce konkurs

musimy przekazać naszej mlodzieży.

glości. Wobec tego, czy ta edukacja

za tym, aby w Hruszowicach powsta-

należy się godny spoczynek. Nato-

plastyczny, zatytulowany: ,,Dzieci

Nasza ekipa będzie się tym wlaśnie

historyczna nie powinna zaistnieć

lo upamiętnienie, ale adekwatne do

miast sama kwestia upamiętnienia

polskie, miejcie serca czyste". To

zajmowala. Od dawna to czynimy,

tu, we Lwowie? Jest to nam bardzo

tego, kto w tych mogilach spoczywa.

jest dyskusyjna.

są slowa, zaczerpnięte z twórczości

ale tę naszą aktywność przenosimy

potrzebne, bo nie wszystko wiemy

Zaproponowaliśmy stronie ukraiń-

K. S.: Jeżeli okaże się, że

Makuszyńskiego, a dotyczące Orląt

na wyższy poziom i na kolejne lata.

i niewiele możemy przekazać mlo-

skiej przeprowadzenie wspólnej eks-

faktycznie spoczywają tam

Lwowskich. I to wlaśnie trzeba pro-

dzieży. Gdy tę wiedzę przekazywać

Gdzie po raz pierwszy

humacji, zbadanie i identyfikację po-

czlonkowie UPA, czy zosta-

pagować.

będą fachowcy, naukowcy, wykla-

zetknęla się Pani z akcją

chówku. Odpowiedni sprzęt, wiedzę i

nie odtworzony pierwotny

dowcy uczelni ­ będzie to bardzo

Dziękuję za rozmowę.

Przystanek Historia?

narzędzia posiada Biuro Poszukiwań

pomnik?

i Identyfikacji IPN, kierowane przez

Pierwotny pomnik nie zostanie

prof. Krzysztofa Szwagrzyka. 24 maja

odtworzony, ponieważ gloryfikowal

IPN: W Hruszowicach nie znaleziono

rozpoczynamy tam prace i zaprosili-

UPA. Z naszej strony nie ma zgody

śmy do udzialu w nich stronę ukraiń-

na gloryfikację tej formacji. Jed-

zbiorowej mogily czlonków UPA

ską. Chcemy dokladnie zbadać, kto

nak jeżeli zostaną odnalezione tam

tam spoczywa i wówczas, opierając

szczątki czlonków UPA, to będzie in-

się na ustaleniach ekspertów, upa-

formacja, że należeli do tej formacji.

Późnym wieczorem 26 maja na cmentarzu w Hruszowicach kolo Przemyśla opinię

miętnić zmarlych.

I tylko tyle.

taką wyglosil wiceprezes IPN prof. Krzysztof Szwagrzyk. W ciągu poprzednich

K. S.: Czy jest pewność,

W. J.: Jak wyglądają w tej

trzech dni Biuro Poszukiwań i Identyfikacji IPN przeprowadzilo tam prace badaw-

że są tam w ogóle jakieś

chwili kontakty z ukraińskim

cze w celu ustalenia czy w miejscu stojącego tam do ubieglego roku pomnika ku

szczątki?

Instytutem Pamięci Narodo-

czci UPA znajdowala się mogila czlonków tej organizacji.

To będziemy wiedzieli w czasie

wej?

prac w tym tygodniu.

W tym momencie kontakty są

- Hruszowicie od ponad roku staly

nienia z pochówkami kobiet, kilku

ubraniach, więc mundur, pozostalości

praktycznie zawieszone. Jedną z

W. J.: Spoleczność ukra-

się miejscem znanym w Polsce, zna-

mężczyzn. Także mamy w tej chwili

po mundurze. Może buty, może jakieś

form tych kontaktów byly spotkania

ińska będzie reprezentowa-

nym na Ukrainie, myślę, że także w

cztery, prawdopodobnie nawet pięć

elementy wyposażenia wojskowego,

forum polskich i ukraińskich history-

na przez czlonków Związku

Europie ­ powiedzial Krzysztof Szwa-

pochówków dziecięcych.

które moglyby się w grobach znaleźć.

ków. Spotkania odbywaly się cyklicz-

Ukraińców w Polsce.

grzyk. ­ To miejsce, gdzie w latach

Na chwilę obecną, kiedy kończą

W tym przypadku nie mamy do czy-

Zaprosiliśmy

przedstawicieli

nie: raz na przemian w Polsce i na

90. stanąl nielegalny pomnik, niele-

się prace w Hruszowicach nie znajdu-

nienia z żadnym, ani jednym takim

Związku, bo wszystkie nasze dzia-

Ukrainie. Po ostatnich wydarzeniach,

galne upamiętnienie ku czci Ukraiń-

jemy żadnych podstaw do tego aby

grobem.

lania prowadzimy w sposób jawny,

gdy nasi historycy, nie tylko z IPN-u,

skiej Powstańczej Armii. W ubieglym

powiedzieć, że tutaj znajdują się jakie-

Jeżeli dotychczas slyszeliśmy o

otwarty, IPN zaprasza wszystkie pod-

ale również ze środowiska akademic-

roku zostal on rozebrany.

kolwiek groby czlonków Ukraińskiej

tym, że mialo tu być pochowanych

mioty, które są tym zainteresowane.

kiego powrócili z ostatniego wyjazdu

Strona polska stoi na stanowi-

Powstańczej Armii. Nie mamy, jako

16 Ukraińców, to mieliśmy prawo

Nie możemy w tym wypadku pominąć

na Ukrainę, przewodniczący pol-

sku, że wzniesienie tego pomnika

naukowcy, podstaw, żeby twierdzić

podejrzewać, że mówimy o jednym

spoleczności ukraińskiej w Polsce.

skiej delegacji podal się do dymisji.

bylo dzialaniem nielegalnym. Ten po-

inaczej. Żalujemy, bo slyszymy już, że

zbiorowym grobie. Tu nie tylko że

IPN od lat utrzymuje relacje z pań-

Stwierdzil, że pewne kwestie zostaly

mnik powinien być rozebrany przez

osoby jakie nam towarzyszyly, a więc

nie ma zbiorowego grobu, ale też nie

stwem ukraińskim. Jest to aktywność

wyczerpane. Wówczas podjęliśmy

instytucję państwa. Źle się stalo,

delegacja ukraińskich specjalistów,

ma pojedynczego, który by w sposób

na wielu polach: naukowym, archiwal-

decyzję, że powrócimy do rozmów

że on byl rozebrany w inny sposób.

twierdzi inaczej. Twierdzi, że mamy

jednoznaczny wskazywal, że może

nym, edukacyjnym. Teraz spotykamy

na nowo, ale po wydaniu wszystkich

Strona ukraińska wciąż stoi na stano-

tutaj do czynienia ze szczątkami kilku

kryć szczątki czlonka UPA. Bez arte-

się w Kijowie z naszymi partnerami

dotychczasowych referatów, które zo-

wisku, że są tam szczątki czlonków

czlonków Ukraińskiej Powstańczej Ar-

faktów, bez elementów wojskowych,

z archiwów ukraińskich, promujemy

staly wygloszone po polsku czy ukra-

UPA. Strona polska uznaje inaczej.

mii. Dowodem na to wedlug nich jest

bez zmian na szkielecie, który wska-

kolejny, wspólnie wydany tom. Ta

ińsku podczas prac tego forum. Obec-

Koniecznym bylo przebadanie tego

to, że przy jednej z ofiar odnaleziono

zywalby na jakąś wojskową, militarną

wspólpraca trwa niemal od samego

nie jesteśmy w posiadaniu pelnego

miejsca.

guzik stosowany w bieliźnie niemiec-

przyczynę zgonu nie możemy uznać,

początku istnienia IPN-u. Niedawno

kompletu tych materialów i przygoto-

Jakiekolwiek upamiętnienia po-

kich mundurów. W drugim przypadku,

chociaż bardzo tego chce strona

podpisaliśmy umowę o wspólpracy z

wujemy ich dwujęzyczne wydanie.

winny powstawać w miejscach, któ-

że czlowiek mial rozbitą glowę. Myślę,

ukraińska, że mamy do czynienia z

państwowymi archiwami w Odessie,

Ostatnio powraca kwe-

re nie budzą żadnych wątpliwości.

że możemy pozostawić tę argumen-

ludźmi, którzy byli czlonkami UPA. Je-

Chmielnickim i Winnicy ws. digitali-

stia ekshumacji w Jedwab-

Tymczasem jeszcze w kwietniu tego

tację bez komentarza, bowiem to

śli okaże się, że w tym miejscu pocho-

zacji ich zbiorów, dotyczących spraw

nem. Jakie jest stanowisko

roku uzyskaliśmy pismo ze Związku

co powiedzialem, nasze ustalenia

wani są żolnierze UPA to co się wyda-

polskich z lat 30. XX wieku. Sprawy

Instytutu w tej sprawie?

Ukraińców w Polsce, w którym ZUwP

i stanowisko ukraińskie pokazuje,

rzy? ­ Tak jak wszystkie inne szczątki

te dotyczą kilkudziesięciu tysięcy

Formalnie ta sprawa nie leży

domaga się wpisania tego miejsca

jak bardzo różnimy się w kwestii

odnajdywane w Polsce na cmentarzu

Polaków ­ ofiar reżimu sowieckiego.

w gestii IPN-u. Instytut nie może w

jako grobu wojennego. Ta sytuacja

badań historycznych i archeologicz-

albo gdzie indziej, te szczątki zostaną

Niestety, ta część naszej wspólpracy,

tej kwestii podejmować decyzji. Za-

jest dla nas nie do przyjęcia bez po-

nych. Widać, że jeszcze wiele wody

przebadane. Zostanie to wszystko

dotycząca upamiętnień, zostala cal-

wsze podkreślam, że prof. Krzysztof

siadania naukowych dowodów na to,

musi uplynąć zanim te stanowiska

udokumentowane, powstanie opinia

kowicie zablokowana. Proponowali-

Szwagrzyk, kierujący naszym pionem

że mamy tu do czynienia z grobami

staną się zbieżne. Dla nas liczą się

sądowo-lekarska, jak zawsze przy

śmy stronie ukraińskiej rozwiązanie

poszukiwań i identyfikacji, ma wszel-

czlonków Ukraińskiej Powstańczej

wyniki badań naukowych.

naszych dzialaniach, i szczątki będą

tej kwestii. Zgadzamy się, że mamy

kie możliwości prowadzenia prac

Armii. Po to wlaśnie jesteśmy tutaj,

Jeżeli nie ma pewności co do ty-

pozostawione w miejscu, w którym

różne poglądy na temat ludobójstwa

ekshumacyjnych ­ także w tym miej-

żeby te dzialania przeprowadzić.

powania czyje to mogą być szczątki,

zostaly odnalezione. To miejsce zo-

na Ukrainie i w Malopolsce Wschod-

scu ­ jeśli tylko zapadnie stosowna

Dziś po trzech dniach, kiedy zbli-

to po prostu takich kwestii nie powin-

stanie oznaczone. Będzie grób, bę-

niej, ale wobec faktów historycznych

decyzja. Mamy specjalistów, mamy

żamy się już do końca, mogę powie-

no się wypowiadać. Oznaczenie czy-

dzie krzyż. To w Polsce kwestia nie

nie możemy pójść na żaden kompro-

naukowców. Jesteśmy instytucją

dzieć, że zostalo odkrytych tu kilkana-

jejś przynależności organizacyjnej

podlegająca dyskusji. Groby są świę-

mis. Dialog historyczny trwa nadal.

państwową, realizującą z najwyższą

ście pochówków. Naszym zdaniem

do Ukraińskiej Powstańczej Armii na

tością i nią pozostaną niezależnie od

Kwestię upamiętnienia i iden-

starannością zlecone nam zadania.

przedwojennych. O tym świadczy

podstawie jednego guzika jest w Pol-

tego kto w nich jest pochowany. Ale

tyfikacji proponowaliśmy oprzeć na

Gotowi jesteśmy do wspólpracy z in-

ulożenie tych pochówków. Świadczą

sce metodą nie do przyjęcia.

to inna sytuacja, niż oczekiwania, że

tym, co nie wywoluje kontrowersji ­

nymi podmiotami, nieraz to udowod-

trumny, świadczą artefakty odnale-

Wygląda na to, że znajdujemy się

będziemy tolerowali w Polsce pomni-

okresie I wojny światowej, walk z bol-

niliśmy. Jednak podkreślam: decyzja

zione przy ofiarach. Także polskie

jeszcze na dwóch różnych etapach

ki ku czci Ukraińskiej Powstańczej

szewikami w roku 1920 czy żolnierzy

w tej sprawie leży poza IPN-em.

monety znalezione w wielu trumnach.

dochodzenia do prawdy. W pewnych

Armii. To z kolei niemożliwe.

WP z września 1939 roku, spośród

Dziękujemy za rozmowę.

W kilku przypadkach mamy do czy-

przypadkach mogą być to ślady po

Inf. wlasna