22

Okruchy historii

30 maja­14 czerwca 2018 nr 10 (302) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Jak Polacy Charków budowali (cz. XXVIII)

kościól katolicki w Charkowie

wobec wygnańców w czasie I wojny światowej

Przedstawiona dotychczas problematyka ruchu migracyjnego wy-

gnańców I wojny światowej ukazala duży tragizm, w jakim znaleźli się

ludzie, wyrwani ze swych miejsc zamieszkania. Materialy archiwalne,

listy i okólniki wydawane w tym czasie, wskazują na niezdolność apara-

tu państwowego, by należycie zabezpieczyć wygnańców niezbędnymi

środkami do życia, mimo wielu podjętych inicjatyw.

Przedstawiana

problematyka

Jana Siekluckiego, w którym poda-

nie otrzymalo obiecanych środków

MARIAN SKOWYRA

znalazla już pewne opracowania

no, że w mieście otwarto oddzial Te-

finansowych, mogąc funkcjonować

historyczne zarówno w wydaniach

tiańskiego komitetu. Dalej w piśmie

i przeżyć jedynie dzięki pomocy

Chcąc choćby w jakiś sposób

polskich, jak i ukraińskich historyków,

informowano, że ,,wygnańców przy-

miejscowej ludności polskiej. Brak

ulżyć w trudzie tulaczym ludności z

choć nie należy wykluczać, że ciągle

bywa, dlatego brakuje możliwości,

jednoznacznych wiadomości, gdzie

Królestwa Polskiego i Galicji na te-

jest zapotrzebowanie na calościowe

by zadowolić wszystkie potrzeby z

ci kaplani mieszkali. Wiadomo, że

renie wschodniej Ukrainy oraz Rosji

omówienie tego zagadnienia na pod-

funduszu komitetu". Dlatego Komitet

niektórzy zamieszkali w domu pa-

postanowiono zaangażować do dzia-

stawie źródel archiwalnych Charko-

i jego oddzial ,,dla zadowolenia naj-

rafialnym lub w wynajętych miesz-

lania Kościól katolicki oraz religijne

wa, Moskwy czy Petersburga. Nale-

ważniejszych potrzeb wygnańców

kaniach.

i świeckie organizacje spoleczne,

żaloby też w przyszlości pokusić się

kraju znad Wisly" w porozumieniu z

Dodatkowo z ramienia rządu

które szybko odpowiedzialy na te

o sporządzenie choćby przybliżonej

miejscowymi wladzami z dniem 23

w 1916 roku powolano do istnienia

żądania.

listy osób (na wzór list katyńskich),

listopada 1914 roku ustanawial od-

oddzielną komisję, której celem bylo

Dzialający na terenie Rosji Cen-

które spotkal los wygnańca, gdyż

dzielny zbiór ,,Charków-Polska". W

kierowanie duchowieństwa do miejsc

tralny Komitet Obywatelski w pierw-

obecnie poslugujemy się jedynie

dalszej części wladze zachęcaly do

zamieszkania przesiedleńców, wsku-

szej kolejności wielką wagę przywią-

przybliżonymi cyframi, które mogą

wlączenia się w to dzielo. W tym też

tek czego do charkowskiej guberni

zywal do umożliwienia wygnańcom

ks. Florian Haraburda

być dalekimi od rzeczywistości, a

duchu do miejscowego duchowień-

z dniem 1 sierpnia 1916 roku byl

korzystania z poslug religijnych. Za-

Analiza źródlowa pozwala na

dawne wykazy są zaledwie niklymi

stwa zwracal się z osobnym okól-

tymczasowo mianowany ks. Franci-

pewnienie możliwości praktykowania

stwierdzenie, że Kościól w pelni

próbami systematyzacji. Uważa się,

nikiem biskup Jan Cieplak, ordy-

szek Bobnis z wileńskiej diecezji, ks.

wyznawanej przez wygnańców wiary

spelnil powierzone mu zadanie, któ-

że los wygnańca w latach 1915­1917

nariusz mohylewskiej archidiecezji.

Florian Haraburda z Suwalek. W Ku-

wynikalo przede wszystkim z samej

re mialo trzy aspekty:

podzielilo okolo 600­700 tysięcy

Podobny list do proboszcza parafii

piańsku pod Charkowem pracowal

religijności przybylej na nowe tereny

- organizowanie nabożeństw w

Polaków. Należaloby także zebrać i

nadszedl też od przewodniczącego

ks. Florian Żyliński z mohylewskiej

ludności, ale i przekonania wladz,

miejscach zamieszkania większych

opublikować zachowane dokumen-

charkowskiego oddzialu Tetiatyń-

archidiecezji. W Wolczańsku wśród

,,iż zasady moralne niesione przez

skupisk Polaków;

skiego Komitetu w Charkowie.

przesiedleńców ulokowano ks. Euge-

- niesienie pomocy jeńcom wo-

W świetle tych dokumentów rzu-

nisza Szypkowskiego z diecezji kie-

jennym;

cal się w oczy problem niemożliwości

leckiej. Ks. Tadeusz Ryllo i ks. Adolf

- organizowanie pomocy charyta-

godziwego zabezpieczenia potrzeb-

Krzywicki mieszkali przy kościele w

tywnej biednym rodzinom Polaków.

nymi środkami materialnymi przyby-

Sumach. Jednak nie wszyscy kapla-

Imperium Rosyjskie zjawisko

lej do Charkowa polskiej ludności, a

ni wygnańcy znaleźli miejsca do po-

przymusowej migracji, a także pro-

także brak duchowieństwa, mogą-

slugi wśród wiernych katolików. Tak

Wycinek prasowy na temat udzielania ślubu w Char-

blematyki z nim związanej uznalo

cego docierać z pomocą do cierpią-

oto 30 września 1915 roku niejaki

kowie w okresie postu 1918 r.

dopiero w drugiej polowie 1915 roku,

cych glód i odosobnienie. Mimo że w

ks. Konstanty Wojna pisal z Kijowa

gdy osobnym rozporządzeniem po-

Charkowie istnial kościól, to jednak

do Charkowa prośbę o mianowanie

chrześcijaństwo zapobiegaly postę-

ty, które w ten sposób mogą ocaleć

wierzono obowiązek zabezpieczenia

i tu odczuwano brak odpowiedniej

go kapelanem-misjonarzem wśród

pującej w czasie ewakuacji i osiedle-

przed ostatecznym zniszczeniem.

potrzeb uchodźców organizacjom

liczby duchowieństwa.

ludności wygnańczej. Brak dalszych

nia demoralizacji. Mialo też stanowić

Świadomość przynależności do

pozarządowym oraz wspólnotom

Dlatego zezwolono na swobod-

wiadomości o tym kaplanie nie po-

oparcie dla uchodźców, umacniać

Kościola katolickiego oraz posiadanie

religijnym. Od tego czasu ducho-

ne mianowanie kaplanów katolickich

zwala na jednoznaczne stwierdze-

ich wiarę, poczucie odrębności na-

go niejako ,,na wyciągnięcie ręki" mo-

wieństwo otrzymalo prawo opieki

i nadawano możliwość sprawowania

nie, czy zostal przydzielony do pracy

rodowej, ulatwiać znoszenie trudów

glo być w tych warunkach gwarantem

nad uchodźcami. W Charkowie już

nabożeństw poza kościolem. O każ-

duszpasterskiej.

przymusowej migracji i przebywa-

zachowania świadomości narodowej.

15 listopada 1914 roku z urzędu gu-

dym mianowanym kaplanie należalo

Przedstawiona poniżej tabela

nia na tulaczce w latach wojny oraz

Pozbawieni opieki duchowej wygnań-

bernatora skierowano pismo do pro-

jedynie powiadomić gubernatora.

ukazuje stan liczebny duchowień-

podtrzymywać nadzieję na powrót w

cy w szybkim czasie tracili poczucie

boszcza kościola w Charkowie ks.

Wraz z wygnańcami szli kaplani, któ-

stwa, pracującego w Charkowie i po-

ojczyste strony".

przynależności do narodu polskiego.

rzy na nowym miejscu znajdowali za-

wiecie w latach 1914­1917.

Wykaz duchownych

trudnienie i pomoc materialną. Każdy

Miejscem sprawowania większo-

z przybylych kaplanów obok rocznej

ści nabożeństw byl kościól parafialny

pomocy materialnej w formie 150

w Charkowie, a także w kościól filial-

rubli, mial otrzymywać fundusze po-

ny w Sumach, który niebawem pod-

krywające wyjazdy do miejsc, gdzie

niesiono do rangi samodzielnej para-

sprawowano nabożeństwa, zakupu

fii. Kaplani otrzymali także zgodę na

przedmiotów religijnych, wynajdywa-

sprawowanie nabożeństw w pobliżu

nia pomieszczeń na kaplice lub do

dworca balaszowskiego, gdzie byly

ich budowy. Jednak rzeczywistość

rozmieszczone baraki mieszkalne

okazala się inna. Przybyle ducho-

przesiedleńców. Oddzielne kaplice

Charków z początku XX wieku

wieństwo przez pierwsze pólrocze

znajdowaly się w Wolczańsku oraz