22

Okruchy historii

30 września­15 października 2018 nr 18 (310) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Jak Polacy Charków budowali (cz. XXXVI)

kronikarz charkowskiej studenckiej polskości ­

doktor Stanislaw Nowak (1874­1940)

Dla lepszego poznania biegu wydarzeń historycznych jako najważniejsze jawią się materialy archiwalne. Po-

nadto każdy ceniony badacz zdaje sobie sprawę z waloru, jakie mają wspomnienia świadków oraz listy

i pamiętniki tamtych czasów, które pozwalają zrozumieć mentalność ówczesnych ludzi i glębiej zanurzyć się

w interesujące nas wydarzenia. Podobnie także w badaniach nad dziejami Polaków w Charkowie nie może

zabraknąć takiego typu materialów, które jednak zachowaly się w znikomej ilości.

malomówny, spokojny, nieposzlako-

który by mógl naprawdę zamącić

powszechnym szacunkiem calej lud-

MARIAN SKOWYRA

wanej prawości charakteru, trochę

naszą harmonię.

ności".

doktryner. Byl bratem Mariana Abra-

Jednym z takich pamiętnikarzy,

Kraszewski chcial się brać do

Pierwsze nauki mlody Stanislaw

mowicza. Marian Abramowicz, wię-

a zarazem świadków wydarzeń

wszystkiego, chcial brać życie za

pobieral w domu rodzinnym, gdzie

ziony w ,,Krestach" odmówil zlożenia

charkowskich z końca XIX i począt-

bary; byl żądny wiedzy, mial duży

uczęszczal do szkoly początkowej.

przysięgi wiernopoddańczej Miko-

ku XX wieku byl doktor medycyny

zapal do nauki, miewal dużo projek-

Następnie w latach 1884­1893 kon-

lajowi II; wszelkie namowy i groźby

Stanislaw Nowak, którego pobyt

tów i pomyslów, nieraz musialem go

tynuowal naukę w V Warszawskim

prokuratora i żandarmów byly bez-

jako studenta Wydzialu Medycyny

oblewać zimną wodą. Byl entuzjastą,

gimnazjum, a po jego ukończeniu,

skuteczne, powędrowal też po odsie-

Imperatorskiego Uniwersytetu w

ja bylem zawsze sceptykiem, nad

idąc w ślady swojego wujka, wstą-

dzeniu swej kary do Wierchojańska

Charkowie trwal od 1895 do 1900

nim panowalo uczucie, ja oddawa-

pil na Uniwersytet Warszawski na

we Wschodniej Syberji. Cechą więc

roku. Następnie do końca kwietnia

lem pierwszeństwo chlodnej analizie.

Wydzial Lekarski. Nie dane mu

charakteru braci Abramowiczów byla

1901 roku pracowal tu jako lekarz.

Usposobienia nasze i temperamen-

bylo jednak ukończyć tych studiów,

zaciętość i nieugiętość.

Wspomnienia Stanislawa Nowaka,

ty dopelnialy się nawzajem; nieraz

gdyż już w kwietniu 1894 roku za

Kraszewski i Abramowicz byli naj-

mimo że byly pisane po trzydziestu

przyznawalem mu rację, kiedy indziej

udzial w manifestacji patriotycznej

wybitniejszymi kilińczykami spośród

latach od wyjazdu z Charkowa, wy-

znowu Kraszewski po pierwszym wy-

studentów zostal skreślony z listy

naszej malej paczki, jaka się znalazla

różniają się dokladnością i szerokim

buchu, przyznawal rację moim argu-

sluchaczy i po dwumiesięcznym

Stanislaw Nowak

w Charkowie.

opisem spotykanych osób.

mentom".

uwięzieniu byl zeslany przez wla-

Kaznowski byl moim wspóltowa-

Dalej autor wspomnień doda-

dze carskie do Tambowa w Rosji.

polowa technologów pochodzila z

rzyszem z Tambowa, bardzo sympa-

wal, że ,,Mlodzież polska, za bardzo

Po rocznym pobycie na zeslaniu

Kongresówki, byla więc żywiolem

tycznym i dobrym kolegą; Krypski,

nielicznymi wyjątkami trzymala się

postanowil kontynuować rozpoczęte

bardziej ruchliwym i bardziej poli-

drobny i szczuply, zwany z tego po-

razem i skupiala się w jednem wspól-

studia. Z tej też racji wyslal podanie na

tycznie i narodowo uświadomionym

wodu ,,szczurkiem" byl serdecznym

nem polskiem kole studenckiem.

uniwersytet w Charkowie i, nie czeka-

i wyrobionym. Większość studentów

przyjacielem Kaznowskiego, czlo-

Kolo to nie mialo żadnego wyraźnego

jąc odpowiedzi, wyruszyl do tego

uniwersytetu, Polaków, pochodzila z

miasta. Mimo pierwotnego sprzeciwu

Rosji".

rektora uniwersytetu prof. Michaila

Oddajmy zatem glos Stanisla-

Aleksiejenka, z powodu jego prze-

wowi Nowakowi, aby lepiej przyjrzeć

szlości politycznej, zostal ostatecz-

się niektórym studentom końca XIX

nie 12 września 1895 roku przyjęty

wieku i zrozumieć studiujących tu

na Wydzial Medycyny Charkowskie-

Polaków: ,,Przyjazd do Charkowa we

go Imperatorskiego Uniwersytetu, o

wrześniu 1895 roku jedenastu kiliń-

czym informuje zapis w księdze ,,Wy-

czyków (9 studentów uniwersytetu i 2

kazy studentów Charkowskiego Im-

weterynarzy) byl cennym nabytkiem

peratorskiego Uniwersytetu". Obok

dla mlodzieży polskiej, zasilając ka-

samego Nowaka na uniwersytet

dry Kongresowiaków, i specjalnie,

Michail Aleksiejenko, rektor

charkowski w tym roku zostali przy-

szczuple grono technologów, kieru-

uniwersytetu w Charkowie

jęci także i inni uczestnicy warszaw-

jących dotychczas życiem mlodzie-

w latach 1890­1897

skich zamieszek studenckich: ,,Na I

ży polskiej. Z Kraszewskim znalem

kurs medycyny Waclaw Kraszewski,

Dla samego Charkowa, jak i miej-

się dobrze z czasów warszawskich,

Waclaw Lipski i Kazimierz Dworzań-

scowej kolonii polskiej, przelom XIX­

mieszkal razem ze Stanislawem

czyk, na wydzial prawny Wladyslaw

XX wieku byl czasem pewnych zmian

Hagmajerem, jednym z moich kole-

Olewski, Witold Abramowicz, Adam

mentalnościowych, wyrażających się

gów gimnazjalnych, z którym wiązaly

Widok na gmach uniwersytetu w Charkowie

Taubwurcel, Wiktor Krypski i Ludwik

w poszukiwaniu wlasnej tożsamości

mnie serdeczne nici przyjaźni. Wa-

Kaznowski".

wiekiem bardzo wyksztalconym, nie-

politycznego oblicza, co bylo rzeczą

i zachowaniu czynnika narodowe-

claw Kraszewski mial się stać moim

umiejącym jednak zaskarbić sobie

zupelnie zrozumialą, ponieważ do

go, oraz dążenia do zmiany starego

sympatii szerszego ogólu kolegów.

kola należaly elementy najróżnorod-

systemu poprzez akcje sprzeciwu i

Olewskiego nie opuszczal nigdy zlo-

niejsze. Wielu z nich dopiero tutaj na

manifestacje studenckie. We wszyst-

ty humor, Lipski byl poczciwym mru-

charkowskim gruncie zaczynalo żyć

kich tych przejawach czynny udzial

Zapis o przyjęciu na studia Stanislawa Nowaka

kiem. Kazimierz Dworzańczyk zwany

życiem polskiem; byli tacy, co dopie-

bral mlody Stanislaw Nowak, przed-

Przekraczając progi uniwersy-

najbliższym kolegą i wspóltowarzy-

poufale ,,Kaziem" byl znany ze swego

ro tutaj zaczęli się uczyć języka pol-

stawione opisy rzucają nowe światlo

teckie, Stanislaw Nowak zetknąl się

szem pracy w czasie mojego blisko

monstrualnie dlugiego nosa; wraca-

skiego. Studenckie kola polskie byly

na wydarzenia znane z dokumentacji

z najrozmaitszym elementem stu-

sześcioletniego pobytu w Charkowie.

jąc raz późno do domu, przytrzasnąl

więc konglomeratem wszystkich ży-

archiwalnych.

denckim, wywodzącym się z różnych

Bardzo pracowity, rzutki, energiczny,

sobie furtką nos; ujrzawszy jego ska-

wiolów polskich". Do tego polskiego

Stanislaw Nowak, późniejszy le-

środowisk spolecznych, narodowych,

niepozbawiony dużej odwagi cywil-

leczony nos i dowiedziawszy się, w

kola studenckiego przez caly okres

karz-ginekolog, spolecznik, dzialacz

jak i religijnych. Zatem można śmialo

nej, stal się w krótkim czasie jedną

jaki sposób nastąpil jego wypadek

pobytu w Charkowie należal Stani-

samorządowy oraz wiceprezydent

określić, że byla to prawdziwa mozai-

z najpopularniejszych postaci wśród

z nosem, zapytalem się go, jak da-

slaw Nowak.

Częstochowy urodzil się 7 marca

ka narodowo-spoleczna. Nie byl też

charkowskiej  mlodzieży  polskiej;

leko byl od furtki w czasie wypadku;

Większość studiujących i przy-

1874 roku w Lęczycy kolo Kalisza.

temperament mial bardzo gorący,

jednolity i element polski: ,,Charkow-

obrazil się na mnie i kilka tygodni nie

należnych do polskich stowarzyszeń

Pochodzil z rodziny inteligenckiej.

byl wielkim nerwowcem, skorym do

ska mlodzież polska rekrutowala się

wywodzila się z ducha pozytywizmu,

rozmawial ze mną.

Jego ojcem byl Wincenty, praw-

gwaltownych uniesień i wystąpień,

przeważnie ze sluchaczów instytutu

wyrażającego się w sprzeciwie prze-

Kraszewski przez caly czas moich

nik i uczestnik powstania stycznio-

serce jednak mial zlote. Znala go nie

technologicznego; studentów Pola-

ciw zaborcy, drogą walki, który też

studiów uniwersyteckich byl zawsze

wego, a matką Lucyna Wanda z d.

tylko mlodzież polska, poznali go w

ków w uniwersytecie i w instytucie

ożywil ducha narodowego. Nieraz

moim kolegą kursowym, przechodzi-

Strzedzińska, absolwentka Instytutu

krótkim czasie wszyscy koledzy z

weterynaryjnym bylo niewielu. W

ten tzw. etos walki przekladal się na

liśmy razem z kursu na kurs i razem

Muzycznego, wielbicielka utworów

kursu, Rosjanie, Żydzi i inni; zwrócili

roku 1895 ogólna ilość studentów

samych Polaków, którzy gotowi byli

ukończyliśmy uniwersytet w roku

Chopina, które grywala ,,calymi wie-

Polaków wynosila mniej więcej 250,

na niego uwagę i profesorowie.

,,przelać krew z powodu jakiejś wy-

1900. Mieszkaliśmy razem i uczy-

czorami". Posiadal też brata i sio-

w tej liczbie bylo technologów okolo

Drugim wybitnym kilińczykiem byl

olbrzymionej urazy. Mlodzież char-

liśmy się razem. Nasze sześciolet-

strę, z którymi spędzil beztroskie

170, weterynarzy okolo 25 i studen-

Witold Abramowicz, prawnik, jeden z

kowska miala wszystkie wady i cnoty

nie wspólżycie bylo bardzo zgodne;

dzieciństwo. O domu rodzinnym tak

tów uniwersytetu okolo 55. Mlodzie-

moich wspólkolegów z więzienia przy

dawnych  rębajlów,  szlacheckich,

choć różniliśmy się w naszych uspo-

pisal Nowak w publikacji pt. ,,Z moich

ży polskiej nadawali ton technolodzy,

ul. Dlugiej. Kresowiak, uparty i zacięty

klócono się, skakano sobie do oczu,

sobieniach i temperamentach, nie

wspomnień": ,,Dom moich rodziców

nie tylko z tego powodu, że bylo ich

jak Litwin, zaciętość malowala się w

sądzono się, ale w gruncie rzeczy w

dochodzilo nigdy pomiędzy nami do

byl uważany za ostoję polskości w

najwięcej, lecz i z tej racji, że blisko

wyrazie jego twarzy i w ukladzie ust;

glębi tych serc zawadiackich drgala

jakiegoś poważniejszego zatargu,

mieście, ojciec i matka cieszyli się