13

www.kuriergalicyjski.com * kurier galicyjski * 16­29 listopada 2018 nr 21 (313)

Powroty wygnanego w siebie

Franciszek Haber ­ poeta i prozaik, autor scenariuszy filmowych, którego twórczość obfituje w wiele cennych dziel glównie o tematy-

ce morskiej i żeglarskiej ostatnio dolączyl też do grona pisarzy kresowych książką poetycką ,,Pegazem na Kresy". Zlożyly się na nią

zarówno wybrane utwory z poprzednich jego tomów, jak i zupelnie nowe, często inkrustowane fragmentami prozy. Dopiero jednak

razem zlożone, ukazaly jak glęboko jest pisarz zakorzeniony wyobraźnią i pamięcią w rodzinnym mieście i krainie swego dzieciń-

stwa. Książka ,,Wygnany w siebie" stanowi kontynuację tego nurtu w jego poezji, a zarazem jego oryginalne i piękne rozwinięcie. To

poetycka podróż związana z lekturą wielu dziel pisarzy i poetów kresowych, poglębiona refleksja o ich twórczych zmaganiach i o ich

losach, przekazana w olśniewających niekiedy pięknem strofach. Refleksja pisana z milością i talentem, pelna zadumy, wizyjnych

niekiedy skojarzeń, świetnych metafor. To wspanialy wyraz fascynacji wielkością dokonań artystycznych, hold zlożony galernikom

pióra, zarazem próba przypomnienia jakże wielu dziel kresowych pisarzy, ukazania ich wyjątkowości i wielkości na nowo.

cony jest jego rodzinnemu miastu ­

jako syn polskich patriotów i sybira-

MARIUSZ OLBROMSKI

Lwowowi. To zapis przeplatających

ków, po ukończeniu szkól i uzyska-

Ale tom poezji ,,Wygnany w siebie"

się refleksji o wspólczesnym wyglą-

niu pelnoletniości opuścil rodzinne

nie jest wylącznie swoistym dzienni-

dzie miasta, jego zaulków i ulic po-

strony, wyruszyl na morza, plywal

kiem lektur, dziennikiem żeglarza po

znanych w ostatnich latach, a równo-

na żaglowcach i parowcach wiele lat

wielkim i fascynującym morzu slowa

cześnie podróż w przeszlość ­ myślą

po morzach i oceanach świata, byl

kresowego, dziennikiem wędrowcy po

i sercem, to pieśń czysta i wysokiej

marynarzem, oficerem, kapitanem.

szczytach literatury polskiej ścieżka-

nuty. We fragmencie tego pasma za-

A później, po zejściu na stale na ląd,

mi pamięci, lecz także wewnętrznym

tytulowanym ,,Czytanie czasu" znaj-

ogrom swych doświadczeń ­ znajo-

monologiem o wlasnym losie, o szu-

dujemy refleksję która odnosi się

mość morza, statków i ludzi na nich

kaniu tożsamości wlasnej, o poznaniu

zarówno do literackich poprzedników

pracujących ­ przekul w swe wspa-

swej istoty w najglębszym wymiarze.

Habera, jak i wlasnej:

niale dziela, które są klasyką litera-

Pisać to przywolywać

Refleksja egzystencjalna i filozoficzna

tury światowej, zachwycają do dziś

obraz z krainy przeszlości

Habera styka się z doświadczenia-

czytelników, inspirują wielu twórców,

to nie wyrachowanie

mi i widzeniem poprzedników. Przy

także filmowych.

że inni będą czytać

czym motyw wygnania, rozląki jest

Haber, który pisze o Conradzie

jednym z wiodących i kluczowych.

nie jest krytykiem literackim ani hi-

Habera, który urodzil się we Lwowie

to tylko spuścizna

storykiem literatury, ale praktykiem

Franciszek Haber na ,,Zawiszy Czarnym"

i pochodzi z rodziny wypędzonych

zabalsamowanej pamięci

i żeglarzem, jachtowym i motorowym

na ziemie zachodnie, na Śląsk, do

i jeszcze jeden fragment o zagu-

wschodnich II Rzeczypospolitej. Miala

cząstka czasu w slowie

kapitanem żeglugi wielkiej. Jest ,,oby-

Gliwic, lączy z pisarzami kresowymi,

bieniu w snie, którym jest życie:

ona charakter nowatorski, stanowila

zamkniętym jak w urnie

watelem świata", obieżyświatem,

o których pisze w swych wierszach

nowe i ciekawe zjawisko artystyczne,

wychowawcą harcerskiej mlodzieży

plynę w niezatapialnej

analogia losu. Motyw opuszczenia,

tym cenniejsze, że tamtejsze środo-

Czytając wiersze wygnańca w

na legendarnym szkunerze ,,Zawi-

muszli snu perlowej

samotności wśród miast, miejsc i lu-

wiska intelektualne byly niewielkie.

siebie, z wlasnego świata, najbliż-

sza Czarny". Odwiedzil wszystkie

glosy bogów ze mną

dzi, zagubienia wśród morza zmien-

Poetów inspirowala niezwykla kre-

szego ­ zarazem do niego wracamy.

kontynenty, morza, oceany świata.

nych zdarzeń jest jednym z dominują-

sowa przestrzeń z calą jej wyjątko-

Bo na tym też polega wyjątkowość

W Kanadyjskiej Szkole pod żaglami

cych w tym tomie.

Z kolei część książki Habera

wością przyrodniczą i bogactwem

i piękno literatury.

przemierzyl Pacyfik. Jest nie tylko

Doświadczenia i przemyślenia

,,Pasmo huculskie" poświęcona jest

różnorodnych kultur, przede wszyst-

praktykiem, ale także swoją znajo-

Na krawędzi

twórców kresowych zderzone są

Homerowi Huculszczyzny ­ Stanisla-

kim polskiej, ukraińskiej i żydowskiej.

mość budowy i zasad prowadzenia

w ,,Wygnanym w siebie" z doświad-

wowi Vincenzowi, jednemu z najcie-

Inicjatorem powstania byl Czeslaw

żaglowców przekul w podręczniki,

Idę krawędzią wody i piachu

czeniami i przeżyciami wlasnymi,

Janczarski z Wolynia, a wspóltwór-

stawiam kroki pieczęcie

jakże bogatymi i różnorodnymi. Prze-

cą grupy byl Stefan Szajdak, mlody

dla pewności istnienia

szlość styka się z teraźniejszością,

wielkopolski poeta, który przybyl na

fala zdradziecka podbiega

nieustannie prowadzi z nią subtelny

Wolyń w 1934 roku. Do grupy nale-

wielką miotlą ślady zaciera

dialog. Z bogatego skarbca literatu-

żeli ­ oprócz wymienionych: Waclaw

jakbym przepadl zniknąl

ry kresowej Haber obficie i umiejęt-

Iwaniuk, Józef Lobodowski, Wlady-

jakbym szedl powietrzem

nie czerpie, by tworzyć dziela żywe

slaw Milczarek, oraz żydowskiego

oderwany od rzeczy

i nowe, godne poznania i ubogaca-

pochodzenia Zuzanna Ginczanka

jącej refleksji.

i Jan Śpiewak. Z grupą związany byl

mimo że we mnie dal kotwiczy

Tom podobnie jak w dziele Sta-

swą twórczością Józef Czechowicz.

mimo leniwej piaszczystej drogi

plaży pastelowych kolorów

nislawa Vincenza ,,Na wysokiej polo-

Należeli również do niej Stefan Bard-

wrażeń cieplego zmierzchu

ninie" podzielony jest na pasma. Te

czak i Antoni Podmajstrowicz, z gru-

i bryzy apaszki na szyi

pasma to ciągi szczytów, szczytów

pą związany byl Jan Rumel, uczeń

literatury kresowej, po których poeta

Liceum w mieście Slowackiego. Do

już latarnik wysoko

wędruje. To Pasmo Conradowskie,

wybuchu wojny w latach trzydzie-

świetlne szyfry rozsyla

Pasmo Huculskie, Pasmo Wolyń-

stych poeci wolyńscy wydali i przy-

do znużonych kutrów i statków

skie, Pasmo Lwowskie.

gotowali do druku lącznie dwanaście

aby omijać mielizny sieci

Warto zwrócić uwagę, że po-

tomików poetyckich. Wydawali swe

plycizn zasadzki

szczególne pasma wierszy ­ poema-

kawszych prozaików XX wieku, który

książki w malych miastach, w niewiel-

z których korzystają pokolenia że-

tów uzupelniają pisane prozą biografie

rodzinne góry ­ wschodnie Karpaty

kim nakladzie, drukowane byly one w

glarzy, m.in. ,,Vademecum żeglarza

a moje ślady znikają

pisarzy, do których wiersze się odno-

z ich unikalną, pierwotną przyrodą,

skromnej szacie graficznej. Wybuch

i sternika jachtowego" i ,,Vademe-

coraz dalej za mną

szą, co stanowi swoiste dopelnienie

bogatą i ciekawą kulturą huculską,

wojny, wkroczenie na Wolyń armii

cum nauczyciela żeglarstwa". Jego

już niosą siwe obloki

ich treści. Ulatwiają one zarazem

polską, a także żydowską, austriac-

sowieckiej 17 września 1939 roku

wcześniejsza twórczość poetycka

ponad rzeczywistym

czytelnikom odbiór wierszy. Pro-

ką, woloską, w swej wielkiej tetralo-

rozproszylo poetów. Historia sprawi-

przyniosla mu zaszczytne miano

potem spadną deszczem

zy te jako calość można również

gii ,,Na wysokiej poloninie" ukazal z

la, że nigdy już nie mogli się spotkać

,,największego poety wśród kapita-

tęczy sandalem świetlistym

odczytać jako swoisty tekst o historii

największym mistrzostwem slowa.

razem. Ich wojenne i powojenne losy

nów i, największego kapitana wśród

i znów związany będę

najnowszej literatury polskiej na Kre-

Jego mądrość i filozofia spotkania

byly różne, często tragiczne.

poetów". Poemat ,,Pasmo conradow-

świętym węzlem dreszczy

sach poludniowo-wschodnich. Książ-

oraz dialogu z ludźmi różnych naro-

Po wielu latach twórczość Gru-

skie" w pelni potwierdza nie tylko ten

ka poetycka Franciszka Habera niesie

dów staly się dla poety źródlem wielu

py Poetyckiej Wolyń odkrywana jest

przydomek, ale świadczy o glębokim

mimo skrzydla poezji

zatem cenne wartości artystyczne jak

poetyckich epifanii ­ zachwytów nad

dziś przez wielu badaczy i krytyków

odczytaniu dziel Conrada, także jego

wracam do siebie

i poznawcze.

formami istnienia, a także refleksji o

na nowo, wyraźnie zafascynowanych

samotności wśród zmiennych fal,

ciężki od grawitacji

Nieprzypadkowo caly tom otwie-

potrzebie glębszego odnajdywania

tym zjawiskiem jako calością, ale tak-

groźnych i do końca nieprzewidywal-

ponad oceanem życia

ra Pasmo conradowskie. Postać Jó-

wspólnych korzeni bliskich sobie na-

że poszczególnymi twórcami, a wier-

nych żywiolów. Haber pisze:

gdy z dali prześwieca

zefa Korzeniowskiego ­ Conrada jest

rodów na tym terenie.

sze Habera z ,,Pasma wolyńskiego"

jakby odrobina morza

morze zagadka ziemi

dla Habera szczególnie bliska, bo

,,Pasmo  wolyńskie"  przynosi

stanowią jeszcze jeden wyraz tych

i slychać szept muszli

zawsze niedopowiedziana

obu lączy pochodzenie kresowe, los

przede wszystkim cykl portretów Ha-

rodzących się na nowo fascynacji

o snu lekarstwie

niewyczerpana skarbnica zludzeń

wygnańców i milość oraz znajomość

bera malowanych slowem Poetyckiej

spolecznych i kulturowych.

o stanie pióra i kartki

rozpisana wiatrami na fale

morza. Conrad, który urodzil się w

Grupy Wolyń, która powstala w latach

,,Pasmo Lwowskie" ostatni cykl w

w zapomnianej

radości jutra

kruchego istnienia

Berdyczowie na Żytomierszczyźnie

trzydziestych XX wieku na krańcach

książce Franciszka Habera poświę-