19

www.kuriergalicyjski.com * kurier galicyjski * 16­29 listopada 2018 nr 21 (313)

Nieznane karty naszej historii ­

szczęście areszt trwal tylko cztery

trowy odcinek frontu od Optowej po

dni i wkrótce powolano nowy zarząd

Kostiuchnówkę, zima oraz wiosna

miejski z Konstantym Teleżyńskim

1916 roku uplynęly w surowych, bar-

major Feliks jaworski

jako burmistrzem. W nowo sformo-

dzo trudnych warunkach, jednak w

wanym luckim magistracie znalazl

miarę spokojnie. Byla to przyslowio-

pracę mój wujek Wlodzimierz Mar-

wa cisza przed burzą. Z początkiem

Obchodzimy kolejną rocznicę odzyskania przez Polskę niepodleglości, a w niej świę-

tyński. Mimo mlodego wieku ­ mial

czerwca 1916 roku ruszyla wielka

to Wojska Polskiego. Z tej okazji chcialbym czytelnikom przybliżyć postać bohatera

wówczas 21 lat ­ otrzymal ważną

ofensywa wojsk rosyjskich, przygoto-

wojny z bolszewikami z 1920 roku, walczącego m.in. o Skrzeszew, uchwycenie

funkcję sekretarza Rady Miejskiej i

wana przez gen. Aleksieja Brusilowa.

Zarządu Miejskiego w Lucku. Rok

W wyniku gwaltownych walk w ciągu

mostu na Bugu we Frankopolu i odcięcie dywizjom sowieckim odwrotu. W serialu

później, jako siedemnastolatka, w roli

kilku dni Rosjanie przelamali front

telewizyjnym ,,Wojna i milość" jest fragment ukazujący dzialania tzw. ,,szwadronów

kancelistki znalazla tu również za-

pod Luckiem. Dawna stolica Wolynia

śmierci", do których przylączyli się mlodzi ziemianie z kresowych majątków ­ brat

trudnienie moja babcia Olimpia Mar-

zostala zajęta, a wojska rosyjskie

i siostra ­ by zemścić się na komisarzach za śmierć ojca i pohańbienie jego córki.

tyńska. Co istotne ­ wszelkie księgi,

posunęly się kilkadziesiąt kilometrów

protokoly i sprawy urzędowe można

na zachód. Dowództwo austro-wę-

Tym oddzialem dowodzil major Feliks Jaworski. Zanim znalazl się na Podlasiu wsla-

bylo prowadzić w języku polskim.

gierskie, dążąc do likwidacji wylomu,

wil się walkami na Wolyniu, gdzie zdobywal pociągi z zaopatrzeniem Armii Czerwo-

Rolę komendanta miasta pelnil miej-

rzucilo do walki wszystkie swoje re-

nej, a nawet radiostacje, z których prowadzil dezinformacyjne rozmowy.

scowy notariusz Edmund Martyno-

zerwy, w tym II Brygadę Legionów,

wicz. Powolano milicję miejską, którą

która w trakcie zaciętych walk pod

WACLAW KRUSZEWSKI

kierowal Polak M. Kabziński, byly

Gruziatynem poniosla dotkliwe stra-

dyrektor Towarzystwa Wzajemnego

ty. Kolejna faza boju rozpoczęla się

Jak wiadomo już we wrześniu

Kredytu. W mieście przywrócono nie

4 lipca. Potężne uderzenie rosyjskie

1919 roku szyfry Armii Czerwonej

tylko lad i porządek, ale także polskie

(z przewagą czterech do jednego)

zostaly zlamane przez por. Jana

nazwy ulic: Bernardyńska, Katedral-

skierowane zostalo na pozycje obsa-

Kowalewskiego z biura szyfrów WP

na, Dominikańska czy Zamkowa.

dzone przez I i III Brygadę Legionów

i mialo to olbrzymie znaczenie w calej

Staraniem księżniczki Marii Lubomir-

pod Kostiuchnówką. W odwodzie

zwycięskiej wojnie polsko-bolszewic-

skiej z Lawrowa w murach luckiej ka-

znajdowala się skrwawiona II Bryga-

kiej 1920 roku. Więcej o tej ciekawej

tedry rozpoczęla dzialalność polska

da. To wlaśnie tu, pod Kostiuchnów-

sprawie w książce Grzegorza Nowika

szkólka elementarna. Pojawily się

ką, ważyly się losy frontu wschod-

pt. ,,Rozszyfrowano rewolucje".

polskie stowarzyszenia. W mieście

niego. Podczas trzydniowych walk

Wyczyny bojowe majora Jawor-

stacjonowal jednak sztab 4 armii pod

pod huraganowym ogniem artylerii,

skiego jako żywo przypominają boha-

dowództwem arcyksięcia Franciszka

gdzie jak wspomina Marian Kukiel:

terów sienkiewiczowskich powieści.

Ferdynanda. Front od września 1915

,,w gruzy szly szańce, (...) ziemianki

Gdyby Sienkiewicz żyl, zapewne na-

roku do czerwca 1916 roku zatrzymal

walily się jak domki z kart", wielokrot-

sza literatura, a później i filmy, wzbo-

się na linii: Dubno, Olyka, Klewań,

nie odpierano rosyjskie ataki. Zacie-

gacilyby się o fascynujące dziela ,,ku

okolo 35 km od Lucka.

kla obrona spowodowala olbrzymie

pokrzepieniu serc", z bohaterskim

To wlaśnie w tym okresie bez-

straty. Zginęlo okolo 2 tys. legioni-

majorem w roli glównej.

przykladną odwagą wslawili się le-

stów. Niestety, wobec przelamania

Kim zatem byl major Feliks Ja-

do generala Rydza-Śmiglego ujaw-

Niespodziewany, gwaltowny atak

gioniści Pilsudskiego. I Brygada i III

frontu na innych odcinkach, bro-

worski? Byl wielkim patriotą i odważ-

nil, że pod względem operacyjnym

kilkudziesięciu ulanów majora Jawor-

Brygada Legionów Polskich już pod

nionych przez oddzialy austriackie,

nym do szaleństwa żolnierzem. Zofia

bezpośrednio podlegać mu będą:

skiego rozbil sowiecką dywizję, zdo-

koniec sierpnia 1915 roku znalazly

węgierskie i niemieckie (Waclaw So-

Kossak-Szczucka w powieści ,,Pożo-

dowódca 3. armii frontu środkowego,

byl olbrzymie tabory, mnóstwo broni

się na Wolyniu z zadaniem oczysz-

cha-Lipiński raportuje: ,,potęgi rosyj-

ga" tak opisuje majora: ,,Mial w sobie

gen. Wladyslaw Sikorski; dowódca

palnej, ponad 40 dzial i wziąl do nie-

czenia z wroga terenów na wschód

skiego uderzenie nie wytrzymaly nie

jakąś charyzmę. Musiano go sluchać

4 armii oraz major Jaworski ze swą

woli 400 jeńców. To niebywale zwy-

od Kowla. W ogniu zacieklych walk

tylko wojska austriackie, lecz także

i podporządkować się. Cechowala go

grupą Jazdy. Bylo to niebywale wy-

cięstwo major Feliks Jaworski okupil

Rosjan wyparto aż do rzeki Styr. Pod

niemieckie"), zagrożeni okrążeniem

niesamowita ambicja i dzika odwaga,

różnienie dla majora Jaworskiego,

śmiercią 12 ulanów, w tym syna wla-

koniec września pod Kolkami polscy

legioniści musieli wycofać się na po-

pogarda dla codziennej powszechnej

potwierdzone bezpośrednimi rozka-

ściciela folwarku Frankopol ­ ulana

żolnierze bohatersko utrzymali swoje

zycje nad Stochodem. I znów duma,

etyki, a przede wszystkim tajemnicza

zami naczelnego wodza. Marszalek

Jana Gościńskiego. Na rozwidleniu

pozycje, odpierając wielokrotne ataki

ale i karność polskiego żolnierza ­ nie

sila prowadzenia ludzi, wzbudza-

kladl nacisk na dzialania ,,aby byly

dróg do Wirowa i Skrzeszewa, w miej-

przeciwnika. Rosjanie nie zamierzali

uciekali w nieladzie, ranni, pólżywi

nia w nich entuzjastycznego szalu

piorunujące". Takie wlaśnie byly, bo

scu jego śmierci, postawiono pomnik

jednak bez walki przejść na wschodni

poslusznie opuszczali okupione krwią

i fantastycznego przywiązania. Sila

wykonywal je major Feliks Jaworski

poświęcony żolnierzom Ochotniczej

brzeg Styru. W październiku i listopa-

stanowiska w porządku, caly czas

ujarzmiająca. Kochal swych żolnie-

ze swoimi ulanami.

Jazdy majora Feliksa Jaworskiego, z

dzie doszlo do dramatycznych starć w

gotowi do walki. Zgrupowanie legio-

rzy milością dziką i czulą zarazem. A

W skladzie 21 dywizji Piechoty

której narodzil się 22 Pulk Ulanów.

rejonie środkowego i górnego biegu

nowe skierowano do odwodu i za-

żolnierze ubóstwiali go bez pamięci.

Górskiej gen. Andrzeja Galicy, po

W kościele w Skrzeszewie wmu-

rzeki. W ostatnich dniach październi-

kwaterowano w rejonie Czeremosz-

,,Zaś Zdzislaw Niemen, w artykule

sforsowaniu rzeki Wieprz, toczy zwy-

rowano tablicę pamiątkową, zaś na

ka część I Brygady przemieścila się

na. Później Legiony ruszyly jeszcze

,,Zagończycy", tak go charaktery-

cięskie boje o Kock, Radzyń, Luków

cmentarzu, w centralnej jego części,

w rejon Kostiuchnówki i otrzymala za-

do walki pod Sitowiczami i Rudką

zuje: ,,Na polu walk Jaworski jest

i Siedlce. W kilka dni od rozpoczęcia

leży duży glaz z rzeźbą przedstawia-

danie wyparcia Rosjan za Styr. Przez

Miryńską. Powoli impet ofensywy

przykladem męstwa i nieustraszonej

kontrofensywy, major Jaworski po

jącą majora. W tle trzy metalowe lan-

kilka listopadowych dni trwala krwawa

rosyjskiej wygasal, a 6 październi-

odwagi. Nie ma dlań prawie sytuacji,

zajęciu Mordów, wysyla patrole w

ce-maszty zwieńczone metalowymi

walka o umocnione wzgórze, które ze

ka 1916 roku zapadla ostateczna

w której by się cofnąl. Nie ma ognia

kierunku Drohiczyna i Sokolowa, od

proporcami w barwach pulkowych.

względu na bohaterstwo walczących

decyzja o wycofaniu skrwawionych

nieprzyjacielskiego, w który by nie

których dowiaduje się, że w Soko-

Niedaleko od pomnika w kierunku

tu Polaków (straty sięgaly nawet 50%)

oddzialów z frontu. Kampania wo-

skoczyl. W najstraszliwszym gwiź-

lowie są znaczne sily bolszewickie

pólnocno-wschodnim,  usytuowana

nazwano później ,,Polską Górą". Pod

lyńska byla najdluższą i najbardziej

dzie kul wrażych idzie spokojnie rzu-

­ kilka baterii dzial i liczne tabory.

jest kwatera żolnierzy poleglych w

koniec października na front wolyń-

krwawą batalią w historii Legionów

cając slowa komend, torując sobie

Podejmuje decyzję odcięcia odwrotu

1920 roku. W szkole podstawowej w

ski z Besarabii przybyla również II

Polskich, ale przecież legioniści,

drogę szablą, rewolwerem, ręcznym

przez Bug w okolicach Skrzeszewa

Skrzeszewie, na pierwszym piętrze,

Brygada Legionów Polskich. W ten

wśród których nie brakowalo Wo-

granatem. Żolnierz zawsze go widzi

i Frankopola. Nie mógl wziąć calej

wisi tablica upamiętniająca nadanie

sposób na jednym odcinku frontu

lyniaków, walczyli o polską ziemię,

w pierwszym szeregu".

jazdy do szybkiego przemarszu i bly-

szkole w 1999 roku, zaszczytnego

znalazly się wszystkie oddzialy le-

walczyli o honor polskiego wojska.

Doceniając te przymioty cha-

skawicznego uderzenia.

imienia 19 Pulku Ulanów Wolyńskich.

gionowe. Nadal trwaly ciężkie walki

Przypomnieli światu, jak dzielnymi,

rakteru majora, marszalek Pilsud-

Ze wszystkich szwadronów wy-

Zwycięstwo w bitwie o Skrzeszew

w rejonie Kostiuchnówki. W końcu

szaleńczo odważnymi żolnierzami

ski powierzyl mu zorganizowanie

brano ludzi posiadających najmniej

Ochotniczej Jazdy majora Jaworskie-

jesieni front na Wolyniu ustabilizo-

potrafią być Polacy. Ofiara z prze-

ochotniczej jazdy skladającej się z

wyczerpane konie i utworzono

go, zmusilo dowództwo sowieckie

wal się. Nastąpila przerwa w dziala-

lanej krwi nie byla daremna. Bitwa

trzech pulków Lubelskiego, Wolyń-

szwadron zbiorowy liczebności 99

do zmiany drogi odwrotu trzem swo-

niach bojowych, zdarzaly się jedynie

pod Kostiuchnówką pokazala wielką

skiego i Siedleckiego. Na sztab dywi-

szabel. Na jego czele major Jawor-

im dywizjom. Stalo się to 19 sierpnia

sporadyczne potyczki między patro-

wartość bojową polskiego żolnierza

zji, zwanej Ochotniczą Jazdą majora

ski ruszyl w kierunku Frankopola.

1920 roku tu, pod Skrzeszewem

lami. Dla oddzialów legionowych,

i ­ jak pisal później Józef Pilsudski ­

Jaworskiego wybrano Lublin. Biedna

Brzegiem rzeki pod osloną nocy

i Frankopolem i ten wiekopomny

którym powierzono kilkunastome-

bardzo pomogla ,,sprawie polskiej".

Ojczyzna mogla zapewnić ochotni-

grupa ulanów prowadzona przez

dzień ustanowiony zostal Dniem

kom tylko broń i amunicję. Reszta,

syna wlaściciela folwarku Franko-

Święta 19 Pulku Ulanów Wolyńskich.

Zatrudniamy pracowników w Polsce

aby z ochotników zrobić bitnych żol-

pol ­ ulana Gościńskiego, zniosla

Warto o tym pamiętać nie tylko przy

nierzy, zależala od talentów organiza-

rosyjską obronę mostu otwierając

okazji rocznicowych obchodów i świąt

Fabryka mebli zatrudnia stolarzy i robotników nie-

cyjnych i determinacji majora Jawor-

drogę ulanom Jaworskiego, którzy

kościelnych, ale także przy okazji tu-

wykwalifikowanych. Zapewniamy dobre wynagro-

skiego. Czas naglil. Bolszewicy stali

wypadli na szosę od strony Skrze-

rystycznych wycieczek nad Bug, w

pod Warszawą. Do ofensywy z nad

szewa, pomiędzy kolumnami wyco-

okolice Wirowa, Rudnik i Frankopola.

dzenie, zakwaterowanie, dojazd do pracy, zwrot

Wieprza, uważanej przez historyków

fujących się dywizji rosyjskich spod

Jakimi bylyby Drohiczyn, Skrze-

kosztu dojazdu do Polski.

wojskowości za manewr strategiczny

Warszawy. Powstalo nieopisane

szew, Sokolów i inne nasze miasta

przesądzający losy wojny 1920 roku,

zamieszanie i wkrótce panika ogar-

i wioski, gdyby nie tacy bohaterowie

Zgloszenia:

zdolano przeszkolić i wyposażyć tylko

nęla stloczonych na przeprawie,

jak major Feliks Jaworski i zebrani

andrzej.skorupka@askor-furniture.com

pięć szwadronów Jazdy Ochotniczej.

niedoszlych zdobywców Warszawy,

przez niego z podlaskich dworów i za-

www.askor-furniture.com

A mimo to naczelny wódz w rozkazie

Berlina, Paryża.

ścianków ­ ulani ochotnicy.