24

Okruchy historii

16­29 listopada 2018 nr 21 (313) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Zryw listopadowy  (cz. II)

Jak Stanislawów znalazl się w ukraińskich rękach? Opowie o tym kapral 95 pulku

piechoty Teodor Babiuk. Byl on jednym z szeregowych wykonawców planu bly-

skawicznego opanowania miasta, który spiskowcy ustalili w hotelu ,,Astoria"...

maszynowe i dopiero wówczas Au-

IWAN BONDAREW

striacy oddali broń.

tekst

1 listopada 1918 roku przypadl w

ilustracje z archiwum

piątek. Dzień byl pochmurny i zimny.

autora

Wieczorem w siedzibie Towarzy-

stwa ,,Ukraińska biesiada" (ob. piz-

Budzić tylko Ukraińców

We wrześniu 1918 roku do Sta-

zeria ,,Tip-Top" przy ul. Strzelców

nislawowa przybyl batalion i 2 kom-

Siczowych 24) zebralo się poważne

pania 95 pulku piechoty. Piechurów

towarzystwo. Byli to glówni spi-

rozlokowano w bylych koszarach ar-

skowcy: lekarz Janowicz, inżynier

tylerii przy ul. Zosina Wola (ob. przy

kolejowy Myron i prawnik Kulczycki.

ul. Konowalca 72 a mieści się katedra

Wszyscy byli czlonkami Powiatowej

wojskowa Instytutu Nafty i Gazu). Ba-

Ukraińskiej Rady Narodowej Sta-

talion skladal się z trzech kompanii, w

nislawowa. Po relacji wojskowych,

Kapral Teodor Babiuk po-

których slużbę odbywalo blisko 90%

że wszystkie ważne obiekty są pod

żolnierze 95 pulku piechoty

zostawil interesujące wspo-

Ukraińców. Dowódcą batalionu byl

kontrolą, wysoka trójca udala się do

mnienia

Niemiec Alojzy Layer. Babiuk wspomi-

miasta, by przejąć wladzę.

kańców zrewidować. W budynkach

Kompania, w której slużyl Ba-

Lekarzowi Wolodymyrowi Jano-

na: ,,Dobrze znal język czeski, dlatego

O 18:15 stawili się u starosty po-

urzędowych, gdyby pracowano tam

biuk skladala się z czterech plu-

wiczowi powierzono Wydzial spraw

mógl porozumieć się z nami, ponadto

wiatowego Zawistowskiego. Jego,

nocą ­ przeprowadzić przeszuka-

tonów. Dwa z nich skierowano na

sanitarnych urzędu miasta. Klim

nauczyl się kilku slów po ukraińsku.

jako przedstawiciela administracji

dworzec, a resztę podzielono na

nia, zabrać cale państwowe wypo-

Kulczycki zostal zastępcą starosty

Byl bardzo mily i zachowywal się po-

austro-węgierskiej, zawiadomiono

szóstki i wyslano do patrolowania

sażenie, rzeczy prywatne zwrócić.

powiatowego.

prawnie względem szeregowych żol-

o przejęciu wladzy we Wschodniej

miasta.

Urzędników-Ukraińców pozostawić

Teodor Babiuk z powodu mlode-

nierzy, chociaż wymagal dyscypliny".

Galicji (za Zachodnią uważano

w miejscach pracy, innych zaś na-

Autorowi wspomnień wypadlo

go wieku (mial dopiero lat 19) kariery

31 października o godz. 1. po

wówczas Krakowskie) przez naród

rodowości ­ odeslać".

opanowanie dworca. Przed wyj-

nie zrobil. Walczyl w skladzie UAG,

poludniu w pulku nastąpila kolejna

ukraiński i obrany przez niego rząd.

Okolo godziny drugiej w nocy

ściem oficer przeprowadzil krótki

byl ranny, kilkakrotnie trafial do nie-

zmiana warty. Teodor Babiuk objąl

Starosta nie sprzeciwial się. Powie-

dotarliśmy do dworca, ale już byl

instruktaż: ,,Przez miasto mieli-

woli, z której szczęśliwie udawalo

slużbę jako dyżurny w kompanii.

dzial nawet, że ,,byl przygotowany

ochraniany przez ukraińskich żol-

mu się zbiec. Mieszkal w Tlumaczu.

Do jego obowiązków należalo za-

na taki bieg wypadków i przekazuje

nierzy innych formacji. 95. pulk

Podczas II wojny światowej znów

bezpieczenie sprzętu wojskowego i

wladzę bez najmniejszego sprzeci-

nie byl jedynym oddzialem, który

uzbrojenia, kontrola skladu osobo-

wu, uważając przejście wladzy w

bral udzial w powstaniu. Żolnie-

wego i utrzymanie porządku w ko-

ręce Ukraińców i ich rządu rzeczą

rze 20. pulku zajęli już pocztę, a

szarach. Dyżur trwal 24 godziny, w

naturalną ze względu na prawa na-

Ukraińscy Strzelcy Siczowi prze-

ciągu których kapral mial stale być

rodu ukraińskiego do ich ziemi".

jęli kontrolę nad Bankiem Austro-

w mundurze ­ wlącznie z helmem.

Następnie Janowicz z towarzy-

Węgierskim.

Spać mial zakazane.

szami udali się po kolei do dyrektora

Nad dworcem zawieszono ol-

O godz. 4. zostal niespodzianie

poczty, burmistrza Artura Nimgina,

brzymią blękitno-żóltą flagę. W po-

wezwany do kancelarii batalionu.

dyrektora stanislawowskiej kolei i na-

czekalniach dworca przechadzaly

Dyżurny oficer dokladnie wypytal

czelnika stacji Stanislawów. Wszyscy

się kobiety z opaskami Czerwonego

kaprala o jego narodowość, przebieg

dobrowolnie poddali się. Protestowal

Krzyża częstując żolnierzy kawą i ka-

slużby, itp. Upewniwszy się, że jest

jedynie kierownik kolei pan Prachtl-

napkami.

sprawdzonym Ukraińcem, wydal mu

Morawiański. Ale na jego protesty

tajny rozkaz dotyczący najbliższej

nikt nie zważal. Od tego dnia Sta-

Ofiar i zniszczeń

Grób atamana Layera w

nocy: ,,Nakazal sprawdzić nazwiska

nislawów de facto i de iure byl pod

nie odnotowano

Kapitan Alojzy Layer byl

Skalacie

nad każdym lóżkiem i zapamiętać,

kontrolą ukraińską.

Przewrót odbyl się bez jednego

duszą spisku

walczyl, tym razem w UPA. Po woj-

gdzie śpią Ukraińcy, a gdzie żolnie-

wystrzalu. Jedyna komplikacja wyni-

nie emigrowal do USA, gdzie zmarl

śmy się posuwać pod domami, a

rze innych narodowości ­ wspomina

kla jednak na dworcu. Na torach stal

Od ministra do strzelca

w 1997 roku.

nie środkiem ulicy w szyku mar-

Babiuk. ­ Gdy wybije godzina jede-

Nazajutrz nastąpily ważne nomi-

pociąg ze Styryjskim batalionem war-

Inaczej potoczyly się losy Aloj-

szowym. Mieliśmy zachować naj-

nasta, mialem obudzić cichaczem

nacje kadrowe. Nowym kierownikiem

towniczym. Byli to Austriacy, którzy

zego Layera. Jeżeli wszyscy wspo-

wyższą ostrożność. W przypadku

jedynie Ukraińców, tak aby nikt z

stanislawowskiej kolei zostal inżynier

mieli jechać do Grazu. Gdy Ukraińcy

mniani wyżej glówni bohaterowie

zauważenia jakiś podejrzanych

obcych się nie zbudzil. Ukraińcy mieli

Iwan Myron. Później wspiąl się on do

spróbowali ich rozbroić, żolnierze

Zrywu Stanislawowskiego odeszli

ruchów, mieliśmy otoczyć dom,

zebrać się na korytarzu i przenieść

stanowiska sekretarza państwowego

oburzyli się i o malo nie doszlo do

w zaświaty samodzielnie, to Layer

przeszukać go rzetelnie, a miesz-

calą broń w ustalone miejsce. Tam

(tzn. ministra) komunikacji ZURL.

strzelaniny. Podciągnięto karabiny

tego szczęścia nie mial. W UAG

mialem wyjaśnić im co mają robić,

zostal awansowany na atamana

wydać po 20 ostrych naboi i wypro-

(odpowiednik majora). Dowodzil od-

wadzić poza koszary".

dzialem ,,Podwoloczysk" (brygada

Layera), który walczyl z bolszewika-

Austria kaput!

mi. Z powodu wlasnej nieostrożno-

Kapral Babiuk rozkaz wykonal.

ści, w czerwcu 1919 roku, trafil do

Nocą batalion ustawil się na dziedziń-

polskiej niewoli. Wedlug wersji ofi-

cu. Z kancelarii wyszlo kilku oficerów,

cjalnej ­ zostal zastrzelony podczas

spośród których swą wysoką czapką

próby ucieczki.

wyróżnial się kpt. Layer. Stając przez

Faktycznie zostal zastrzelony

szeregiem swym lamanym czeskim

przez konwój. Świadkowie widzieli,

zwrócil się do żolnierzy: ,,Chlopcy!

jak żolnierze zdjęli z trupa zloty pier-

Austria kaput! Austrii nie ma!". Dalej

ścień, zegarek, buty, kurtkę, a nawet

powiedzial, że piętnaście lat slużyl w

bieliznę.

wojsku austriackim razem z Ukraiń-

Podczas ofensywy czortkow-

cami i dobrze ich poznal. Teraz jest

skiej Ukraińcy odnaleźli grób swego

Ukraina. Wie, że Ukraińcy są dobry-

dowódcy. W Skalacie (rejon Podwo-

mi żolnierzami i teraz będzie z nimi

loczysk obw. Tarnopolskiego) do na-

slużyl Ukrainie. Zakończyl swój wy-

szych czasów zachowal się skromny

stęp slowami: ,,Slawa Ukrainie!" Po

nagrobek atamana Layera ­ zniem-

czym zdjąl z czapki odznaki austriac-

czonego Czecha, który walczyl i zgi-

kie i przypiąl żólto-blękitną odznakę

nąl za Ukrainę.

ukraińską.

Dworzec uważano za obiekt kluczowy Stanislawowa