34

Okruchy historii

20 grudnia 2019­16 stycznia 2020 nr 23­24 (339­340) * Kurier Galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Katastrofa na Krakowskiej

W 1922 roku Lwów przedstawial się jako miasto biedne, z zaniedbaną gospodarką miejską, nękane, jak i caly kraj,

inflacją, ostro przeżywające konsekwencje dzialań wojennych I wojny światowej, okupacji rosyjskiej, wojny polsko-

ukraińskiej i obrony przed bolszewikami w sierpniu 1920 roku. Stabilność życia miejskiego naruszaly strajki bezro-

botnych, dzialania grup nacjonalistów ukraińskich, podziemia komunistycznego, agentów i szpiegów bolszewickich.

starych kamienic w śródmieściu.

inie. 3 stycznia 1925 roku rozebrano

JURIJ SMIRNOW

Równocześnie powolano komisję

grożącą zawaleniem oficynę kamieni-

dla ustalenia osób i urzędów odpo-

cy przy Kochanowskiego 10. ,,Slowo

W mieście czasowo zamieszkalo

wiedzialnych za katastrofę i ustalenia

Polskie" z tego powodu pisalo, że ,,to

dość dużo uchodźców, emigrantów

odszkodowania lokatorom i sklepom,

dopiero pierwsza jaskólka, to awizo

rosyjskich i ze wschodniej Ukrainy,

które znajdowaly się na parterze.

dalszych podobnych utrapień miesz-

biedoty żydowskiej, uciekinierów z

Kierownikiem komisji wyznaczono

kańców Lwowa. Takich kamienic po-

malych miasteczek dotkniętych woj-

sędziego Witoszyńskiego, czlonka-

rysowanych i grożących zawaleniem

ną. Dla wszystkich brakowalo miesz-

mi prokuratora Sywulaka i rzeczo-

jest u nas dosyć". Następna alarmo-

kań, nowe budownictwo od roku

znawców architektów, profesorów

wa informacja pochodzi z 28 marca

1914 stalo w punkcie martwym. To

Politechniki Lwowskiej Wladyslawa

1927 roku. Otóż ,,o godzinie 4.40 przy

samo można powiedzieć o remon-

Derdackiego i Stanislawa Cholo-

ul. Owocowej 12 zawalila się część

tach starych domów. Wlaściciele (w

niewskiego. Komisja miejskiego biura

trzypiętrowej kamienicy, wywolując

większości Żydzi) nie mieli na to pie-

budowlanego doszla do wniosków,

poploch w sąsiednich budynkach, z

Skargi mieszkańców jednak nie mialy

bender. Przybylo pogotowie straży

niędzy, zaś mieszkańcy nieregularnie

że budowa kamienicy byla ,,ohydnie

których mieszkańcy uciekli na ulicę".

żadnego odzewu u wlaściciela, jak

ratunkowej i przedstawiciele depar-

placili czynsz, wielu mialo ogromne

partacką". Na przyklad graniczny mur

Wedlug departamentu budowlanego

też u wladz miejskich, zaś odpowiedni

tamentu budownictwa magistratu.

zadlużenia.

byl w parterze cieńszy, zaś na piętrze

magistratu tylko w dzielnicy żydow-

departament magistratu nie prowadzil

Przy usunięciu gruzów znaleziono

W tych okolicznościach nikogo

grubszy. Jak z taką ,,anomalią archi-

skiej znajdowalo się 160 domów za-

obowiązkowej kontroli stanu nie tylko

kamień węgielny kamienicy z datą

nie dziwily dziury na ulicach, niere-

tektoniczną" kamienica mogla stać

grożonych ruiną.

tej, ale i wielu innych starych kamienic

jej budownictwa ­ 1640 rok, zaś na

montowane zaniedbane kamienice,

paręset lat, wspólcześni inżynierowie

Tragiczne losy mieszkańców ka-

w mieście. Inny problem polegal na

jednej z belek trzeciego piętra byla

brak kanalizacji na przedmieściach,

objaśnić nie mogli. Trawersy trzy-

mienicy przy Krakowskiej 8-10 opisy-

tym, że w kamienicy przy Krakowskiej

wyryta data AD 1722. Przedstawiciel

obszarpane fasady również zabytko-

mające ciężar wyższych pięter byly

waly wszystkie lwowskie czasopisma.

8­10 bylo zameldowanych 78 osób,

magistratu wyjaśnil prasie, że kamie-

wych budowli historycznych, na przy-

wpuszczone w mur na glębokość

Na przyklad Chaim Ozjasz Dinner, lat

a tak naprawdę mieszkalo tam ponad

nica wedlug dokumentów archiwal-

klad Palacu Lubomirskich w Rynku

polowy cegly, a mialyby na glębokość

61, i jego żona Mechla (Mina) Dinner,

200. Byly to w większości wielodziet-

nych liczyla 282 lat i byla zbudowana

pod liczbą 10, lub XVII-wiecznej Ka-

dwóch lub trzech. Niestety, zapytać

lat 52, widząc, że dom zaczyna się

ne, biedne rodziny żydowskie, które

jako dom parterowy, ale z czasem

plicy Boimów.

o to budowniczych z roku 1640, a

walić, zdążyli wybiec na ulicę, ale

często nie splacaly czynszu.

wlaściciele postanowili ją dobudować

Symbolem tego zaniedbania

nawet z 1722 już nie bylo możliwe,

przypomnieli sobie, że w mieszka-

Sam moment katastrofy policja

i w 1722 powstalo I piętro, po roku II

stalo się zawalenie trzypiętrowej

jednak ktoś musial za to ponieść od-

niu zostawili pieniądze. Wbiegli z

opisala w następny sposób: ,,kilka

piętro, po uplywie zaś dalszego roku

kamienicy przy ulicy Krakowskiej

powiedzialność!

powrotem na drugie piętro i w tym

minut przed godziną dziesiątą prze-

dodano III piętro. Nikt oczywiście nie

8­10, na lwowskim śródmieściu. Ta

Komisja  stwierdzila  również,

momencie zostali zawaleni ceglami

jechalo wąską w tym miejscu ulicą

udzielal na to pozwolenia i nie badal

przerażająca katastrofa wstrząsnęla

że ,,caly szereg domów we Lwowie

i belkami. W gruzach znaleźli śmierć.

wysoko obladowane ciężarowe auto,

fundamentów. Wszystkie dobudowy

calym miastem i na dlugo pozostala

znajduje się w stanie oplakanym, na

Pieniądze odgrzebali później stra-

które wstrząsnęlo mury domów. W

prowadzono tylko na odpowiedzial-

w pamięci kilku pokoleń lwowian.

co dopiero teraz baczniejszą zwraca

żacy wraz ze zwlokami Dinnerów.

dwie lub trzy minuty później runąl

ność wlaściciela. Przed katastrofą w

Tragiczny wypadek mial miej-

się uwagę". W stanie awaryjnym

Bylo tam dokladnie 860.000 marek

dom pod numerem 8 zasypując ulicę,

1922 roku groźnych objawów zlego

sce 1 czerwca 1922 roku o godzinie

byly między innymi kamienica przy

i srebrny zegarek damski. Znalezio-

a razem, jak opowiadają świadkowie,

technicznego stanu kamienicy nie

22.45 wieczorem, kiedy większość

ul. Lazarza 2, która od dluższego

no w ich mieszkaniu jeszcze 36.400

dwoje mlodych ludzi przechodzących

brakowalo, ale ani wlaściciel Ignacy

lokatorów znajdowala się już w swo-

czasu nie miala porządnego dachu,

marek należące do ich syna i różne

ulicą".

N. Schönwetter, ani departament bu-

ich mieszkaniach. Tego strasznego

również kamienice przy ul. Żólkiew-

inne cenne rzeczy.

,,Slowo Polskie" pisalo, że widok

downictwa magistratu nie użyli żad-

wieczoru jak gdyby sprawdzila się

skiej 95, Marcina 126, Kopernika

W innym mieszkaniu odnale-

katastrofy byl okropny. Dom, mający

nych środków bezpieczeństwa i nie

przepowiednia niejakiej kobiety, która

17, Janowskiej 20 i nawet przy cen-

ziono zwloki 27-letniego kupca Lu-

kilkanaście okien od frontu, runąl

zajmowali się remontem zagrożonej

w 1858 roku podczas groźnego po-

dwika Bicka. Ten mlody czlowiek

caly aż do poziomu ulicy. Pozostaly

żaru w tymże miejscu w sklepie Jana

przyjechal na zaręczyny aż z Cze-

tylko dwa skrzydla, opierające się o

Zeha, wynalazcy lampy naftowej, po-

choslowacji. Mial ożenić się z Habe-

sąsiednie kamienice. Część dachu

wiedziala, że to będą nie ostatnie tra-

równą, która mieszkala w tym nie-

od ulicy Ormiańskiej wisiala w po-

giczne ofiary przy tej ulicy. Wówczas

szczęśliwym domu. Zginąl razem z

wietrzu i mogla runąć w każdej chwi-

w strasznych mękach zginęly żona

narzeczoną i calą rodziną Haberów.

li. Na miejscu domu zostalo ogrom-

Zeha Dorota i jej siostra Hermina Ob-

,,Wiek Nowy" pisal, że Ludwik Bick

ne rumowisko z cegiel, belek, śmieci

loczyńska. Ludzie mówili, że wladze i

byl ,,w nowym ubraniu i modnych

i innych gruzów. Calkiem zawalone

straż pożarna dzialaly z opóźnieniem

bucikach, które sprawil sobie na tę

bylo skrzyżowanie ulic Krakowskiej

i niezbyt fachowo i ,,jakoby inspektor

uroczystą chwilę, ale niestety wpadl

i Ormiańskiej.

pompierów (strażaków) przeszko-

w tak fatalny moment".

Na pierwszą wieść o katastro-

dzić mial ocaleniu pewnych osób za-

Na trzecim piętrze mieszkala

fie na miejsce wypadku przybyl

grożonych podczas pożaru". Bilans

wielodzietna rodzina Linków. W tej

oddzial policji z komisarzem Olek-

ofiar przy zawaleniu starej kamienicy

rodzinie zginąl ojciec Wilhelm Link

siukiem na czele i straż pożarna z

1 czerwca 1922 roku byl naprawdę

i siedmioro dzieci. Najmlodszy sy-

komendantem Cećkiewiczem, która

straszliwy. Zginęlo 21 osób, zaś spod

nek mial 1,5 roku. Wyszla żywą z

znajdowala się niedaleko ­ na pla-

gruzów wydobyto 38 rannych i poka-

tralnej ulicy Legionów 41. W sumie

katastrofy tylko żona, a matka dzieci.

cu Strzeleckim. Pracując ,,z calym

kamienicy. Od szeregu dni zarysowal

leczonych, część w bardzo ciężkim

komisja wytypowala we Lwowie aż

,,Wśród gwaru, pylu i zgielku wszyst-

poświęceniem" rozpoczęli strażacy

się mur kamieniczny, a w szczelinę

stanie.

93 domy, które ,,powinny ulec calko-

kie dni wisial na ocalalej ścianie ich

rozbiórkę gruzów, również na linach

w murze, wedlug świadków, ,,można

Lwowski ,,Wiek Nowy" dokladnie

witemu lub częściowemu zdemolo-

mieszkania obraz Matki Boskiej, któ-

i przy pomocy drabin ewakuowali

bylo laskę wlożyć" i ona powiększa-

opisal przebieg i skutki katastrofy,

waniu". Z tego 20 domów wpisano

ry widać bylo z ulicy".

mieszkańców z ocalalych części bu-

la się z dnia na dzień. Z sufitów na

podkreślil, że kamienica na rogu ulic

do natychmiastowej rozbiórki.

W pierwszych godzinach ka-

dynków. Spod gruzów wyciągnięto

glowy mieszkańców sypal się tynk.

Krakowskiej i Ormiańskiej rozsypala

Ale w warunkach kryzysu gospo-

tastrofy strażacy chwilami slyszeli

ciala zabitych i pierwszych jedena-

Wlaściciel co prawda wezwal ko-

się w ciągu kilku minut w jedną olbrzy-

darczego, braku funduszy na remont

spod gruzów slaby placz dzieci. Pod

ścioro rannych. Znaczna część z

misję urzędu budowlanego, ale po

mią kupę gruzu i drewna. Wszystko

i rekonstrukcję wlaściciele i biuro

gruzami znajdowalo się ponad 40

nich otrzymala ciężkie kontuzje lub

zbadaniu murów i piwnic inżyniero-

wydarzylo się pięknego letniego wie-

budowlane malo co mogli zdzialać.

dzieci, większość udalo się urato-

okaleczenia. Niektórzy ze strażaków

wie z magistratu ,,nie zrobili żadnej

czoru, kiedy ,,nad miastem rozpostar-

Postanowiono rozebrać, przylegają-

wać. Niestety, nie wszystkie. Wśród

dzialali zbyt ryzykownie i z ogromną

opozycji". Ponadto trzech architektów

la skrzydla cudowna pogoda, a ciche

ce do zawalonej, kamienice pod nu-

uratowanych znalazlo się dwoje

determinacją. W rezultacie o godzinie

oglądalo po kolei kamienicę i każdy

niebo bylo obsiane gwiazdami". Na

merem 4 i 12 przy ulicy Krakowskiej

malych dzieci, po które nikt się nie

piątej rano zawalila się dalsza część

podejmowal się jej rekonstrukcji bez

ulicach w centrum miasta bylo bar-

oraz przy Ormiańskiej 12. Ale na

zglaszal, mianowicie chlopaczek

budynku (zwisający okap dachu i wią-

demontażu. Z jednym I. Schönwetter

dziej rojno i gwarno niż zazwyczaj.

szerszą skalę na obszarze starego

okolo 1,5 lat i trzy lub czteromie-

zania dachowe) przygniatając kilku

nawet spisal umowę o rekonstrukcję

I oto w jednej chwili ulica zostala

miasta prace nie ruszyly i wynikiem

sięczna dziewczynka. Umieszczono

strażaków i żolnierzy z oddzialu tech-

kamienicy bez wysiedlenia lokatorów.

zawalona rumowiskiem, zaś w po-

tego byly kolejne katastrofy budow-

je w sierocińcu.

nicznego saperów, którzy przybyli z

Wlaśnie dzięki temu I. Schönwettera,

wietrzu ,,unosily się nieprzebyte,

lane, może nie takie groźne, bo bez

Jedna kobieta w szczelinę mię-

pomocą i specjalnym sprzętem aż

który zostal tymczasowo zatrzymany

duszące chmury dymu i kurzu, z

ofiar śmiertelnych. Tak w 1924 roku

dzy belkami wyciągala ręce, wolala

z Przemyśla. Na miejsce katastrofy

w areszcie, wypuszczono po kilku

których chwilami wydzieral się oblą-

zawalila się jedna z ubikacji gmachu

o pomoc, chwytala się belek, ,,a po

przybyly również kompanie technicz-

dniach.

kany, nieludzki krzyk kobiecy". Jak

dawnego Teatru Skarbka. Kolejna

chwili znikala, bo padala zemdlona,

ne 19 i 40 pulków piechoty stacjonu-

Wyznaczono też komisję miej-

się później okazalo, wlaśnie kobiety

komisja uznala, że caly ten ogromny

by znów po chwili odzyskać przy-

jące we Lwowie.

skiego biura budowlanego dla usta-

i dzieci stanowily większość ofiar.

zabytkowy gmach ,,wskutek dlugiego

tomność i z jękiem wzywać pomocy.

Na miejscu katastrofy znajdo-

lenia okoliczności i powodów kata-

Kamienica byla wlasnością Igna-

zaniedbania w ostatnich czasach"

Wydobyto ją wreszcie dopiero po kil-

wali się również prezydent miasta

strofy kamienicy przy ul. Krakowskiej

cego Schönwettera i techniczny stan

chyli się bardzo niebezpiecznie ku ru-

ku godzinach. Oprócz lekkich potlu-

Neumann, dyrektor policji Rein-

8 i zbadania stanu wszystkich innych

murów już od dawna budzil obawę.